Morgunblaðið - 27.11.2020, Blaðsíða 80

80 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 27. NÓVEMBER 2020
Einar Falur Ingólfsson
efi@mbl.is
Kápa nýrrar bókar bandaríska
myndlistarmannsins Roni Horn er
baksíða Lesbókar Morgunblaðsins
31. ágúst árið 2002 og ofan í hana er
þrykktur titillinn, Island Zombie og
undirtitillinn er Iceland Writings.
Lesbókarsíðan er ein 23 verka henn-
ar sem voru birt í jafn mörgum tölu-
blöðum um vor og haust það ár en
röðina nefndi hún Iceland’s Diffe-
rence (Sérkenni Íslands).
Roni Horn kom fyrst til Íslands
árið 1975, þá 19 ára gömul, og ferð-
aðist um landið. Hún hefur komið
reglulega síðan og dvalist hér lang-
dvölum, í allt að hálft ár, og hefur
unnið hér mörg og fjölbreytileg
verk. Þar má telja bókaröðina sem
hefur yfirskriftina „To Place“ en
bindin eru orðin tíu; hið viðamikla
verk „You Are the Weather“, og
meira að segja bókverk um málverk
Stórvals af Herðubreið sem finna
má svo víða á íslenskum heimilum.
Svo er Vatnasafn, með innsetningu
Roni í Stykkishólmi, kostað af
breskri menningarstofnun. (Ég kýs
að kalla hana skírnarnafninu eins og
væri hún íslensk eða búsett hér, þar
sem hún hefur starfað svo lengi að
listsköpun sinni hér á landi).
Um þessar mundir er í i8 galleríi
við Tryggvagötu sýning á verkum
Roni, þar má bæði sjá nokkur hinna
þekktu ljósmyndapara hennar, sem
sum voru gerð hér á landi, og nýjan
tilkomumikinn skúlptúr en fyrir
slíka er hún kunn víða. Og óhætt er
að segja að Roni sé í hópi kunnustu
alþjóðlegra myndlistarmanna sinnar
kynslóðar; einkasýningar á verkum
hennar hafa meðal annars verið sett-
ar upp í Fondation Beyeler við Ba-
sel, Whitney Museum of American
Art í New York, Tate Modern í
London, Centre Pompidou í París,
The Art Institute of Chicago – og
Listasafni Reykjavíkur.
Ferðaðist fyrst um hér 1975
Hin nýja bók Roni Horn, Iceland
Zombie, er gefin út af Princeton
University Press og kemur formlega
út í næstu viku. Þetta er athyglisvert
og margbrotið verk en hér safnar
Roni saman fjölbreytilegum skrifum
sínum og hugleiðingum um Ísland
frá meira en fjórum áratugum. Þá
eru í bókinni myndir af verkum sem
hún hefur gert hér og röðin Ice-
land’s Difference úr Lesbókinni
birtist í fyrsta skipti í heild; síðurnar
eru birtar eins og þær voru í blaðinu
og ensk þýðing textans á næstu síðu.
Í inngangi Island Zombie rifjar
Roni upp að minningar sínar frá
fyrstu Íslandsferðinni sumarið 1975
séu undirlagðar af veðri en himinn-
inn, vindurinn og ljósið hafi haft
mikil áhrif á hana. Fram að því hafi
hún, uppalin í New York-borg, ekki
leitt hugann að veðri.
Árið 1978 fékk hún námsstyrk
sem hún nýtti til nær sex mánaða
langrar Íslandsferðar; hún fór um
landið vítt og breitt á fjallabifhjóli,
áður en slíkur ferðamáti komst í
tísku hér, og svaf í tjaldi. Roni skrif-
ar að það hafi verið einsemdarflakk
og hafi hún komist um allt á hjólinu.
Þá hafi nær engin mörk verið hér á
almenningi og einkalandi og engar
hömlur; hún fór hægt yfir á ómalbik-
uðum vegunum og þetta var eitt
kaldasta og blautasta vor og sumar á
skrá. Eftir þetta segist hún hafa
komið reglulega til landsins, það
varð henni nauðsyn: „Ísland varð
eini staðurinn sem ég sótti heim án
ástæðu, bara til að vera þar,“ skrifar
hún.
Árið 1982 fékk Roni leyfi til að
dveljast í sex vikur í vitanum í Dyr-
hólaey. Hún mætti snemma í maí og
líkir dvölinni við viðburðaríkt ferða-
lag enda gekk mikið á í eynni og
börðust hafið, birtan, fuglasöngur,
klettarnir og veðrið um athyglina.
Það var svo um miðjan níunda
áratuginn sem Roni byrjaði að vinna
að ritröðinni To Place. Í fyrstu bók-
inni voru teikningar sem hún gerði í
Dyrhólaey, í annarri voru ljós-
myndir af ólíkum fjárréttum víða um
land, í þeirri þriðju myndir af hrauni
og í fjórðu velti hún ímynduðu ferða-
lagi rithöfundarins Jules Verne um
landið fyrir sér. Og þannig varð hver
bókin af annarri til. Roni segir í inn-
ganginum að Island Zombie að um
miðjan tíunda áratuginn hafi landið
verið orðið sér „bæði náma og upp-
spretta“. Stundum hafi ferðalögin
hér verið líkust veiðum eða upp-
greftri. Teikningarnar, skúlptúr-
arnir og ljósmyndirnar sem hún hafi
skapað á sama tíma hafi henni fund-
ist innihalda nálægð eyjunnar og
upplifananna sem henni buðust hér.
En Roni segist í formála bókarinnar
nú sjá, þegar hún hugsi til þeirrar
sköpunardeiglu, að Ísland hafi í raun
verið kraftur sem hafi heltekið hana.
Og þegar hún sé í dag spurð hvers
vegna hún hafi valið að fara til Ís-
lands, fyrst landa, og hvers vegna
hún komi enn hingað, þá hafi hún
ekki annað svar en að hún telji að Ís-
land hafi valið sig.
„Þessi eyja er þörf hjá mér“
Við Roni Horn hittumst fyrst síð-
sumars 1991, fyrir 29 árum. Hún
hafði þá verið á hálendinu í nokkra
daga og var komin í stutta heimsókn
til Reykjavíkur áður en hún héldi
ferðinni áfram. Hún sagði mér frá
To Place-bókinni sem hún vann þá
að, út frá Jules Verne og Snæfells-
jökli, eins og ég sé í samtali okkar
sem ég birti hér í blaðinu vorið eftir,
þegar sýning á verkum hennar var
opnuð í Nýlistasafninu. Og Roni var
líka mikið að velta fyrir sér íslensk-
um arkitektúr og nálgun okkar Ís-
lendinga við náttúru landsins, eins
og sést líka vel í verkaröðinni sem
hún birti í Lesbókinni áratug síðar
en þar fjallaði Roni til að mynda um
arkitektúr Guðjóns Samúelssonar
sem hún dáist að. Hún sagðist vera
að hugsa um að láta einn kafla vænt-
anlegs bókverks fjalla um það sem
hún kallaði nútímaleg og verk-
smiðjuleg híbýli fólks í bæjum lands-
ins en þau væru með öllu aðskilin frá
náttúrulegum aðstæðum hér.
„Tengslin eru alls engin,“ sagði hún
með þungri áherslu. Og hún velti
fyrir sér að „vinna eitthvað út frá
Bláa lóninu og orkuverunum sem
maður rekst á hér og þar í landslag-
inu. Sköpunarkraftur þessa lands er
gríðarlegur og maður finnur fyrir
honum þegar maður sér jarðýtur
ryðja jarðveginum upp. Hér er ég
ekki að tala af neinni tilfinninga-
semi. Það er bara sjokkerandi. Ég
reyni að safna slíkum ljósmyndum.
Ég er ekki að segja að það sé eitt-
hvað rangt við virkjanirnar, en ég
segi: Lítið á þetta! Þegar virkjun er
komin í landslagið fer maður fyrst
að taka eftir því fyrir alvöru. Ég hef
svo gríðarlega sterkar tilfinningar,
sem ég get alls ekki tjáð með orðum,
fyrir þessu landslagi, fyrir þessari
eyju og fólkinu hér.“
Skiljanlega spurði ég Roni í þessu
samtali okkar 1991 um hvernig
stæði á þessum tilfinningum til
landsins.
„Ég hef bara enga hugmynd um
hvernig stendur á því. Þetta er lík-
lega bara heppni,“ svaraði hún.
„Heppni í þeirri merkingu að þú
finnur eitthvað sem kemur til með
að skipta þig miklu, og þú heldur þig
við það. Kannski hef ég einhvers
konar farfuglseðli í mér og sný þess-
vegna alltaf aftur. Þessi eyja er þörf
hjá mér, ég verð að koma reglulega
og dveljast um hríð.“
„Fegurðin er sú sama en …“
Roni fjallar í innganginum að Isl-
and Zombie um þessa þörf sína fyrir
landið, þörf sem við ræddum þarna
um árið. Þá sagði hún líka:
„Frá því ég kom hingað fyrst, árið
1975, hafa greinilega orðið róttækar
breytingar á íslensku samfélagi;
jafnt á félagslegan sem menningar-
legan hátt, en útsýnið tekur þó eng-
um breytingum. Með bættu vega-
kerfi held ég að viðhorf Íslendinga
gagnvart landinu séu að verða ab-
strakt, tilfínningarnar gagnvart um-
hverfinu breytast og snertingin
minnkar. Nú bruna menn á 120 km
hraða yfir Mýrdalssand á malbiki og
þykir ekkert eðlilegra, en áður
gengu menn þetta eftir vörðum eða
fóru á hestum og bar þá hægar yfir.
Með fjarlægðinni breytist útsýnið
mikið og tilfinningin hlýtur að
minnka – eða breytast að minnsta
kosti. Fegurðin er sú sama en lands-
lagið er orðið þess háttar að því má
koma fyrir í ramma, rétt eins og við
höfum í Bandaríkjunum. Þar er
Miklagljúfur og Yellowstone-garður,
og hvað vilja menn meira? Tíu pró-
sent er meira en nóg af óspilltri nátt-
úru, og menn geta gert það sem
þeim sýnist annars staðar. Á Íslandi
er sama peningaviðhorfið gagnvart
landinu að ryðja sér mjög til rúms,
en landið hér þolir bara miklu minni
átroðning. Í Bandaríkjunum er land-
ið miklu eldra, margfalt stærra og
þolir miklu meira.“
Þetta samtal átti sér stað áður en
umræðan um virkjanir og inngrip
manna í náttúruna með óaftur-
kræfum hætti sprakk út hér á landi
með átökunum um Eyjabakka- og
Kárahnjúkavirkjanir. Roni átti með
sínum verkum og orðum þátt í að
vekja fólk hér til umhugsunar um
gildi lands og náttúru, svo mikið er
víst. Og hefur unnið úr henni á
margvíslegan hátt, hvort sem hún
hefur gert grafíkverk með heitum
allra íslenskra hrauna eða safnað
vatni úr jöklum í vatnasafn sitt.
Ísland gaf vídd í tungumálið
Roni Horn gat vegna ferðahaml-
anna af völdum kórónuveirufarald-
ursins ekki verið við opnun sýning-
arinnar á verkum hennar í i8
gallerínu á dögunum. Þegar ég slæ á
þráðinn til hennar í New York segist
hún hafa varið lunga síðustu mánaða
í vinnustofu sinni fyrir utan borgina,
sem er mikil breyting því vegna
Telur Ísland hafa valið sig
Ljósmynd/i8 gallerí
Sýningin Horft yfir sýninguna á verkum Roni Horn sem stendur nú yfir í i8 galleríi við Tryggvagötu. Þar má sjá
stóran glerskúlptúr og ljósmyndapör, sum gerð hér á landi. Roni Horn hefur lengi starfað með galleríinu.
Ljósmynd/Mary Ellen Mark fyrir Morgunblaðið
Á Kaffivagninum Hinn þekkti ljósmyndari Mary Ellen Mark myndaði árið
2005 listamenn fyrir Morgunblaðið, þar á meðal landa sinn Roni Horn.
Island Zombie Kápa nýrrar bókar
Roni Horn með skrifum um Ísland.
 Í nýrri bók bandarísku myndlistarkonunnar Roni Horn, Island Zombie, er úrval skrifa og verka
hennar um Ísland  Birtir allar 23 síðurnar úr Lesbók Morgunblaðsins sem hún gerði árið 2002
Lifandi
lausnir
Nýir tímar í
viðburðahaldi
harpa.is/lifandilausnir