Morgunblaðið - 27.11.2020, Blaðsíða 88

88 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 27. NÓVEMBER 2020
Garðatorg 6 | s. 551 5021 | www.aprilskor.is
Apríl skór er
3ja ára í dag
af því tilefni er
-20% afsláttur
af skóm og fatnaði
-15% afsláttur af skarti
Verið velkomin til okkar á Garðatorg 6
eða á www.aprilskor.is
Hér eru birt þrjú ósamstæð bot úr
bókinni.
Ofbeldið
Fennt hefur yfir bolvísku ræt-
urnar. Hann er ekki tengdur pláss-
inu lengur. Hann var ekki ham-
ingjusamur í Bolungarvík og
blómstraði ekki þar. Hann horfir þó
allt öðrum augum á fortíðina nú rétt
sextugur en áður og er ánægður
með smábæj-
arræturnar. Mér
finnst það hafa
dýpkað mig.
Samkenndin er
mikil í bænum
þótt sleitulaust sé
talað um náung-
ann þegar eitt-
hvað bjátar á.
Hann af þessari
vellauðugu E.G. ætt finnur fyrir tor-
tryggni, stundum öfund. Ég var í
þessu ríka liði. Nú er ég í öðru liði.
Hann hugsar til baka. Maður sem
býr um tíma í Bolungarvík lúskrar á
honum fyrir að vera sonur pabba
síns þegar hann er um tvítugt. Þeir
eru í partýi eftir ball. Þú þarna fíflið
þitt. Þessi ætt þín er fáránleg og
pabbi þinn er ömurlegur. Svo dynja
höggin á honum. Hann tilkynnir of-
beldið sem hann verður fyrir og fúk-
yrðin sem sögð voru um ættina. Ég
kæri. Ekkert kemur út úr því í litla
samfélaginu.
Seinna er hann svo barinn fyrir
að vera hommi. Veit ekki hverjir eru
að verki. Hann er á leiðinni heim af
Spotlight á Hverfisgötu þegar tveir
menn koma aftan að honum og
berja. Eftir situr hann á grárri
gangstéttarbrúninni. Einhverjir
stumra yfir honum. Löggan kemur
og hann er keyrður heim. Vaknar
með mikla verki og fer sjálfur á
bráðamóttökuna um morguninn.
Það verður örugglega að laga nefið
síðar, segir læknirinn sem tekur á
móti honum. Hann þuklar á nefinu á
sér. Finnur að það er blóðstorkið,
skakkt. Hann þrýstir því til. Hrika-
lega vont. Treður bómull upp í nas-
irnar og er sáttur við útkomuna.
Liggur nefbrotinn heima á sófanum
á sunnudegi eftir skemmtanahald í
miðborginni. Ég kæri ekki árásina.
Hann kærir ekki heldur þegar
hann kútveltist niður stigann á
skemmtistaðnum 22. Einhver hrind-
ir honum. Hann veit ekki hver er að
verki en þekkir mannvonskuna.
Hommahatrið. Fordómana. Leiðir
samfélagsins til að viðhalda fastmót-
uðum gildum sínum. Líkamsárás-
irnar gera hann órólegan en hann
stendur þær af sér. Líka hróp og
köll sem gerð eru að honum og vin-
um hans úr bílum á ferð á níunda og
tíunda áratugnum. Helvítis, ógeðs-
legu hommatittir. Það ætti að drepa
ykkur. Svona framkoma hefur áhrif
á marga. Þeir verða taugaveiklaðir,
tortryggnir og óöruggir.
Ég get aðeins stýrt sjálfum mér.
Mínum gjörðum. Mínum hugsunum.
Ég held áfram leið minni.
Feluleikurinn
Ég verð að segja þér svolítið, seg-
ir hann í símann við Fríðu vinkonu
sína sem stendur við skífusímann í
litlu stúdentaíbúðinni sinni við Egg-
ertsgötu. Hún hefur ekki heyrt í
honum svo mánuðum skiptir en vit-
að af honum í London. Hann vill
ekki segja meira í símann heldur
kemur og heimsækir hana á stúd-
entagarðana. Hann er rosalega
taugaveiklaður þegar hann bankar
upp á. Er vel tilhafður með ljósu
strípurnar og eyrnalokk. Hann hef-
ur ekki hitt hana frá því að hún varð
móðir.
Litli drengurinn hennar hleypur
um og lætur í sér heyra og hann
spyr hvort hún geti ekki sent krakk-
ann út á gang að leika. Stressið
leynir sér ekki og hún vísar litla
drengnum leiðina út á ganginn sem
er leiksalur barnanna í blokkinni.
Hljóðin frá börnunum bergmála í
stigaganginum. Hún er einstæð
móðir í fábrotinni stúdentaíbúð og
hann á ekki barnið, þvert á það sem
einhverjir hafa kastað fram. Þau
hafa ekki sést í ár þegar hún verður
ólétt.
Þau hafa þekkst síðan hann var
sautján og hún þrettán. Hann var
partýgaurinn í plássinu. Þau náðu
strax svo vel saman og urðu nánari
með aldrinum. Fóru saman á böllin
fyrir vestan og heim eftir þau. Sam-
an gátu þau farið út úr kassanum.
Farið í huganum út úr plássinu þeg-
ar þau leyfðu huganum að reika.
Þau voru gott teymi.
Hún tekur könnuna af kaffivél-
inni, dregur fram tvo bolla og þau fá
sér kaffi. Hann er að fara yfirum af
stressi og bunar tíðindunum út úr
sér. Fríða, ég er hommi og fór til
Englands til að koma út úr skápn-
um. Átti kærasta þar og er nýbúinn
að fá að vita að ég er smitaður af
HIV. Hún spyr hann út úr og smám
saman verður heildarmyndin skýr-
ari. Auðvitað. Það er eins og kvikni
á perunni hjá henni. Ekki að hún
hafi beinlínis vitað að hann væri
samkynhneigður en hún er ekki
hissa. Hann er stressaður en vill
segja henni tíðindin áður en kjafta-
sögurnar kvikna og ná til hennar á
undan honum.
Þótt hún sé ekki hissa á fregn-
unum verður hún sár yfir því að
hann hafi verið hræddur að segja
henni þetta. Hann situr í óþarfa
vörn. Sólbrúnn í hnipri á sófanum
hennar og skelfur þar í þröngri stof-
unni um leið og hann sýgur rettu.
Hann á að vita að hún er ýmsu vön.
Hefur farið til Ameríku og heimsótt
samkynhneigðan frænda sinn þar.
Hún er búin að horfa framan í andlit
alnæmis. Árum seinna þegar hún
fer yfir samtal þeirra þennan dag
hugsar hún samt um hversu fjarlæg
samkynhneigð var henni á þessum
tíma. Aldrei var talað um homma og
lesbíur.
Enginn hafði sagt henni að
Mummi frændi hennar væri sam-
kynhneigður þegar hún heimsótti
hann til New York árið 1983. Hann
fór með hana á kaffihús og var
taugaveiklaður þegar hann sagði
henni að maðurinn sem hann byggi
með væri ekki bara meðleigjandi
heldur elskhugi hans. Það hafði ekki
hvarflað að henni. Löngu eftir að
hann dó, eða um tveimur áratugum
seinna, viðurkenndi fjölskyldan
fyrst að hann hafi dáið úr alnæmi.
Fram að því var dánarmein hans
krabbamein. Mummi frændi hennar
kom heim til að deyja eftir að hafa
starfað í áratug sem læknir í Banda-
ríkjunum eftir nokkurra ára starf
hér heima.
[…]
Hún horfir yfir sófaborðið á
æskuvin sinn úr Bolungarvík. Enda-
lausar kærustur. Hún vissi að hann
átti þær margar. Hún var ein
þeirra. Svo kemur hann með stríp-
urnar, lokkinn og tíðindin frá Eng-
landi. Um leið og hann segir henni
frá samkynhneigðinni raðast púslin
rétt. Eyeliner, gloss. Hann situr
innan um bleiku púðana í stofunni
hennar. Hún horfir á hvernig hann
hefur tekið nýja lífsstílinn alla leið.
Lengi eftir samtal þeirra á Stúd-
entagörðunum er hún bæði hrædd
um hann og sorgmædd þegar hún
hugsar til hans. Hún er alltaf að
bíða eftir tíðindunum um að hann sé
orðinn veikur. Hún óttast tímann.
Mörg ár líða og alltaf hefur hún á
bak við eyrað að fréttirnar komi um
að hann sé orðinn veikur. Hún sé að
missa vin sinn sem hafi fengið
dauðadóm, orðið fyrir hommaplág-
unni. Það lá ekkert annað fyrir hon-
um en að veslast upp og deyja. Svo
gerist það ekki. Hún er fegin fyrir
hönd hans að hafa fylgt sannfær-
ingu sinni og komið út úr skápnum.
Hún vissi sem var að ekki er gott að
fara í gegnum tilveruna á skjön við
sjálfan sig. Hann er eins og hann er.
Hann felur ekki kenndir sínar.
Enn rúmum þrjátíu árum síðar
setjast þau niður og rabba saman
um lífið. Hún kveikir í sígarettu á
svölum íbúðar hans og teygir höf-
uðið inn um svaladyrnar. Áttu ösku-
bakka? Júnísólin skín. Nei, svarar
hann enda mörg ár síðan hann hætti
að reykja. Jú, bíddu, segir hann,
hleypur til, opnar eldhússkápinn í
opnu bogadregnu eldhúsi sínu og
réttir fram fornan grip. Öskubakk-
inn er merktur. Nafn föður hans frá
blómatímanum í Bolungarvík er rit-
að bláum stöfum í botn litla, fer-
kantaða, hvíta postulínsbakkans.
Jón Friðgeir Einarsson.
Fríða tekur við gripnum og drep-
ur í rettunni í öskubakkanum
miðjum á svölunum á íbúðinni á
Bræðraborgarstíg.
Tíðarandinn
Hann hendir sér í sjóinn. Lætur
sig gossa í kaldan sjóinn. Kuldinn
nær honum þar sem hann treður
marvaðann allsnakinn og vefur sig
um grannan stæltan líkamann.
Hann skelfur. Seinna þegar hann
lætur hugann reika til baka hugsar
hann: Lét ég mig sökkva? Hann
man það ekki en veit þó að hann
ætlaði að kála sér í ölæði. Hann er
drukkinn. Stekkur ekki heldur
leggst í sjóinn. Hafði verið á djamm-
inu í miðbænum með Bjössa og
strákunum. Neyslan er mikil á þess-
um tíma. Áfengi og dóp í kring.
Leyndarhyggjan um alnæmið algjör
og hann að deyja. Er ekki bara best
að klára þetta strax?
Gamlir löggukallar í fullum
skrúða koma að þar sem sjórinn
umlykur hann og olíubrákin liggur
við bryggjukantinn. Það er hábjart-
ur dagur. Annar lögreglumannanna
klifrar niður dekkin. Hvað ertu að
gera þarna drengur? Hann kallar
föðurlega með pirring í röddinni þar
sem hann hangir í keðjubundinni
dekkjastæðunni og dregur unga
stælta manninn nakinn upp úr sjón-
um. Svartar leðurbuxur, þvæld
skyrta og jakki með axlarpúðum
standa þurr og vel frágengin við
hliðina á bryggjupollanum. Leð-
urstígvélunum hefur verið tyllt hjá
fötunum.
Það leit ekki út eins og hann hafi
ætlað að drepa sig. Meira eins og
hann hefði stungið sér til sunds.
Hann hafði rétt eins og löggan klifr-
að niður dekkin sem liggja utan í
bryggjunni og dýft sér rólega ofan í
kaldan sjóinn. Auðvitað ætlaði ég að
láta bjarga mér, hugsar hann nú
áratugum seinna. Ég var í drottn-
ingarkasti. Hann gerir lítið úr til-
finningum unga mannsins, sínum
eigin.
Tollhúsið er þarna hjá og tugir
manna eru í húsinu, enda fer hann í
sjóinn á skrifstofutíma. Strax er
kominn mannskapur að fylgjast
með. Hann nær ekkert að drekkja
sér. Hefur heldur ekkert pælt í því
að hann valdi sér fáránlegan stað til
þess, rétt við löggustöðina. Það
glamrar í tönnum hans. Honum er
kalt. Stendur á bryggjunni renn-
blautur og skelfur úr kulda. Teppi
er sveipað um hann. Lögreglumað-
urinn sem hafði staðið hjá klappar
honum létt á bakið. Aumingja pilt-
urinn.
Hann er settur í fangaklefa á litlu
löggustöðinni við höfnina. Hann
skelfur enn og hárið er rakt þegar
hann klæðir sig í fötin utan við
fangaklefann og gengur inn um
dyrnar með þungu gráu hurðinni.
Hann stendur á miðju gólfi klefans
og horfir framan í fulltrúann sem
halaði hann upp úr sjónum. Þú ferð
ekki héðan út fyrr en þú ert orðinn
rólegur og góður, segir einkenn-
isklæddur lögreglumaðurinn um
leið og hann lokar hurðinni á klef-
anum. Þéttur skellur og ungi mað-
urinn er einn með sjálfum sér í
fangaklefa. Dynkurinn endurómar í
höfði hans. Nokkrum klukkustund-
um síðar röltir hann heim.
Ég hefði alveg getað drepið mig
þarna. Það hefði alveg getað gerst.
Hefði ekki orðið sá fyrsti í fjölskyld-
unni sem ákveður sjálfur dánardag-
inn. Varla sá síðasti. Hefði heldur
ekki komist í sögubækurnar sem sá
fyrsti með þessa skæðu veiru innra
með sér sem hefði ákveðið að
stjórna því sjálfur hvenær og hvern-
ig hann kveddi þetta líf. Hann hugs-
ar til baka til þessara ógurlegu ára
þar sem þröngsýni og hneyksl-
unargirni tróðu samkenndina niður.
Ástandið var langt frá því venjulegt
og oft hugsaði hann að hann yrði að
hverfa af þessari jörð. En hér er
hann enn. Hann verður að horfast í
augu við að kannski ætlaði hann að
kála sér þarna. Hann hafði verið
reiður, hafði upplifað höfnun. Hann
hafði djammað í marga daga. Flúið
þá sturluðu vitneskju að hann ætti
ekki langt eftir ólifað, smitaður af
HIV. Ég hef nælt mér í homma-
sjúkdóminn, dauðadóminn.
Kemur heim til Möggu systur
sinnar eftir sjósundsævintýrið. Tár-
in renna niður kinnarnar. Gengur
inn á baðherbergi og skrúfar frá
sturtunni. Stendur undir henni í
langan tíma án nokkurra hugsana.
Tómur. Vatnið streymir heitt í
gegnum hárið, yfir andlit hans og
niður líkamann. Á dívaninum sem
hann sefur á liggur eiturgræni
jogginggallinn sem ber áttunda ára-
tuginn utan á sér. Notaði hann aldr-
ei mikið, en svona heima. Hann
hendir handklæðinu á dýnuna og
klæðir sig í hann. Grenjar.
Þegar líður á vikuna þarf hann að
mæta til rannsóknarlögreglunnar.
Fyrsta lögreglukona landsins tekur
á móti honum. Hann er ekki nið-
urlútur eða skömmustulegur heldur
skín af honum vottur af yfirlæti,
glott. Jafnvel hroki. Tilfinningarnar
eru hluti af varnarhjúpnum sem
hann hefur umlukið sig með. Hann
gefur skýrslu á lögreglustöðinni í
Kópavogi. Einhvers konar kæra er
gefin út. [...]
Glíma við þröngsýni og hneykslunargirni
Bókarkafli | Einar Þór Jónsson vakti á sínum
tíma þjóðarathygli þegar hann steig fram sem
talsmaður Geðhjálpar. Fáa grunaði þó að hann
ætti sér magnaða lífssögu að baki og háði á
köflum sannkallaða baráttu fyrir lífi sínu.
Í bókinni Berskjaldaður rekur Gunnhildur
Arna Gunnarsdóttir þá sögu.
Feluleikur Trixie, Fríða og Einar en bókin segir sögu hans. Fríðu kynntist
Einar í Bolungarvík og þau hafa haldið vinskapnum í gegnum árin. Trixie
var góður vinur Mumma læknis, föðurbróður Fríðu.