Morgunblaðið - 27.11.2020, Blaðsíða 52

52 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 27. NÓVEMBER 2020
Leitar þú aukinnar
lífsorku og jafnvægis í
lífi þínu, leik og
starfi? Taktu þér þá
sæti orkumálaráð-
herra. Hlutverk þitt
sem slíkur er að bera
fulla ábyrgð á
orkubúskapnum þín-
um; að vernda og efla
lífsorku þína til
skemmri tíma og
langframa.
Þú hefur allt val og vald til að
verða æðsti yfirmaður orkumála í
þínu lífi. Ó, jú. Víst! Ef ekki þú,
hver þá?
Byrjaðu á að spyrja þig: Hvað
gefur mér orku? Hvað rænir mig
orku? Hvernig líður mér á skal-
anum 1-10, andlega, líkamlega og
félagslega? Vitirðu svarið hefur þú
aukin lífsgæði í hendi þér. Lífsorka
er lífsgæði.
Lífsorka þín ræður úrslitum um
streitustig þitt sem og hvernig þér
líður og vegnar í lífinu. Með skyn-
samlegri orkustjórnun er til-
tölulega einfalt og ódýrt að stýra
streitunni ef við tileinkum okkur
ýmis gagnleg streituráð. En for-
senda þess að þau virki er að við
virkjum „S-in 4“: Sjálfsþekkingu,
sjónsköpun, skipulag og sjálfsaga.
Sjálfsþekking
Árangursrík streitustjórnun
hefst á innri stefnumótunarvinnu
þar sem þú kortleggur fyrst orku-
stig A í dag og svo orkustig B sem
þú sækist eftir. Sem orku-
málaráðherra ber þér að þekkja
þína helstu orkuþjófa/streituvalda
og orkugjafa/streituvarnir. Streitu-
valdar hækka streituhormónið
kortisól en orkugjafarnir vinna
gegn neikvæðum áhrifum þess og
stuðla að vellíðan. Vellíðan er verð-
mæti, hún er forsenda velgengni og
sáttar á hvaða sviði lífsins sem er.
Meðal helstu orkuþjófa fólks eru
streita, svefnleysi, ójafnvægi, lágt
sjálfsmat, álag, áföll, kvíði, erfið
samskipti, niðurrif, pirringur, nei-
kvæðni, hörmungarhyggja, sam-
viskubit, frestunarárátta, full-
komnunarárátta, ábyrgðarkennd,
óraunhæfur samanburður, af-
brýðisemi, meðvirkni, einmana-
leiki, veikindi, samfélagsmiðlar,
fjárhagur og skortur á tíma, skiln-
ingi og hlustun.
Helstu orkugjafar eru „H-in 4“:
Hugarfar, hvíld, hreyf-
ing og hamingjustund-
ir. Gættu hugsana
þinna. Þegar þú hugs-
ar ertu um leið að
hlusta, vandaðu því
viðhorf þitt og vertu
bjartsýnn orku-
málaráðherra sem trú-
ir á eigin getu. Nýttu
orkuna í það sem þú
raunverulega getur
haft áhrif á og slepptu
takinu á því sem þú
stjórnar ekki. Tryggðu
næga hvíld með góðum næt-
ursvefni, daghvíld og síðast en ekki
síst heilahvíld þar sem þú kúplar
þig út úr dagsins amstri og gerir
eitthvað sem þér finnst gefandi.
Hófleg hreyfing er allra meina bót
en athugaðu að þegar álag er mikið
er ekki rétti tíminn til þess að
stunda líkamsrækt með hámarks-
ákefð því að það viðheldur háu
streitustigi. Andaðu frekar að þér
stórfengleika líðandi stundar í
náttúrunni. Skapaðu nægt rými
fyrir hamingjustundir með sjálfs-
umhyggju, tjáningu tilfinninga
þinna, þakklæti, stuðningi og
tengslum við annað fólk þar sem
virðing, traust og vinsemd er í for-
grunni.
Þitt líf – þín leið
Sem orkumálaráðherra metur þú
daglega stöðuna á orkubúskapnum.
Listaðu upp tvo dálka og skráðu
orkugjafa þína plúsmegin og orku-
þjófana mínusmegin. Skoðaðu svo
hvaða orkugjöfum þú getur gefið
meira vægi og hvaða mínusum þú
getur fækkað. Kappkostaðu að tak-
marka þær aðstæður, samskipti og
verkefni sem draga úr þér orku.
Skapaðu frekar umhverfi þar sem
þú getur stækkað þig og blómstr-
að.
Sjónsköpun – óskastaða
um jafnvægi
Í upphafi skyldi endinn skoða.
Gerðu þér skýrt í hugarlund hver
óskastaða þín (B) um jafnvægi er
og af hverju þú vilt komast þangað.
Þegar tilgangurinn er skýr er auð-
veldara að ná tilskildu markmiði
um farsæla orkustjórnun. Lokaðu
augunum og notaðu sjónsköpun til
að sjá þig skýrt fyrir þér í hinu
nýja óskahlutverki, eins og það sé
raunveruleikinn. Hvernig lítur líf
þitt út þegar þú ert í jafnvægi?
Stækkaðu þá mynd.
En hvernig kemstu frá A til B?
Skipulag
Með skipulagi getur þú raungert
draumsýn þína um betri líðan. For-
senda farsælla breytinga er að þú
breytir venjum þínum og við-
horfum. Sérhvern dag hefurðu
tækifæri til að útbúa þína eigin ein-
staklingsbundnu „streituvarn-
aráætlun“. Þar skráir þú árangurs-
ríkari leiðir til þess að bregðast við
álagi framvegis. Það er misjafnt
hvað hentar hverjum og einum en
þú þekkir þig best sjálfur. Gerðu
stundaskrá fyrir vikuna þar sem
streituvarnirnar/orkugjafarnir eru
í forgangi.
Sjálfsagi
Sjálfsagi ræður úrslitum um
hvort þú náir árangri við orku-
stjórnunina en hér reynir jafn-
framt mest á þig. Segjum sem svo
að þú hafir ákveðið að fara snemma
að sofa en áhugaverð mynd í sjón-
varpinu freisti. Þá minnir þú þig á
upphaflega tilganginn og breytir
samkvæmt því.
Lögmálið um lífsorku
og lífsgæði
Vissulega koma álagstarnir í lífi
orkumálaráðherra og þú þarft að
vinna yfirvinnu. Það er í góðu lagi
svo framarlega sem um undantekn-
ingu er að ræða og að þú náir að
vinna upp álagstímabilið með auk-
inni orkuhleðslu. Hin fullkomnasta
orrustuflugvél á áætlun frá Íslandi
til Afríku kæmist ekki nema til
Færeyja á 3% tanki rétt eins og við
mannfólkið kæmumst varla fram
úr rúminu. Það er ástæða fyrir því
að rúm og sængurföt eru fram-
leidd.
Kæri tilvonandi orkumálaráð-
herra!
Launin fyrir það að bera virð-
ingu fyrir lífsorku þinni og sólunda
henni ekki eru ómetanleg – aukin
lífsgæði fyrir þig, þá sem þú elskar
og elska þig.
Orkumálaráðherra (þú) lengi lifi!
Húrra!
Orkumálaráðherrann þú
Eftir Aldísi Örnu
Tryggvadóttur
» Forsenda farsælla
breytinga er að þú
breytir venjum þínum
og viðhorfum.
Aldís Arna
Tryggvadóttir
Höfundur er markþjálfi og umdæm-
isstjóri Streituskólans á Vesturlandi.
Ríkisstjórnin og Al-
þingi þurfa að bregðast
við nýjum og aðkallandi
aðstæðum í málefnum
eldri borgara. Hér er
átt við tvennt: (i) Að líf-
eyrir Tryggingastofn-
unar þarf að fylgja
launaþróun til að kaup-
máttur aldraðra rýrni
ekki og fátækt aukist
ekki meðan kreppan
gengur yfir. (ii) Að hækka þarf al-
mennt frítekjumark lífeyris Trygg-
ingastofnunar til að eldri borgarar, 65
ára og eldri (hægt er að flýta töku líf-
eyris um 24 mánuði), eigi auðveldara
með að fara af vinnumarkaði, en við
það skapast svigrúm til atvinnu fyrir
yngra fólk.
Lífeyrir fylgi launaþróun
Meginkrafa eldri borgara vegna
fjárlagagerðar fyrir árið 2021 er að líf-
eyrir hækki um sömu krónutölu og
lægstu laun, eða kr. 15.750. Með því
héldist mismunur launatekna og líf-
eyris sá sami milli áranna 2020 og 2021.
Hins vegar ætti þá eftir að leiðrétta
eldri kjaramismun, en um árabil hefur
dregið í sundur með lífeyri og lægstu
launum - og ekki er farið fram á að það
verði leiðrétt með einu pennastriki
meðan COVID-kreppan gengur yfir –
heldur haldið í horfinu.
Þetta þýðir að lífeyrir eldri borgara í
sambúð (sem um ¾ þeirra munu vera)
yrði kr. 272.550/mán. á næsta ári eða
kr. 231.676 eftir skatta.
Hér er farið fram af sanngirni og
raunsæi. Ljóst er að þúsundir eldri
borgara hafa ekki annað en lífeyri sér
til framfærslu og þyrfti að gera veru-
lega betur ef útrýma ætti fátækt í þess-
um hópi. Það verkefni verður ekki
umflúið. Efnahagsleg staða eldri borg-
ara veldur mikilli óánægju og reikna
má með að allir stjórnmálaflokkar þurfi
að axla ábyrgð sína á kjörum þeirra
þegar til lengdar lætur.
Hækkun frítekjumarks
Almennt frítekjumark vegna lífeyris
er nú 25 þús. kr. og sérstakt frí-
tekjumark vegna atvinnutekna er 100
þús. kr. Eldri borgarar sem vinna úti
hafa því 125 þús. kr. frítekjumark – en
þeir sem hættir eru störfum hafa 25
þús. kr. frítekjumark.
Þessar reglur voru settar fyrir
nokkrum árum til að mæta kröfum úti-
vinnandi eldri borgara og þörfum
vinnumarkaðarins fyrir aukna starfs-
krafta – en þá þurfti að flytja inn erlent
starfsfólk í stórum stíl vegna þenslu.
Nú er öldin önnur – útlit er fyrir að
um 25 þús. manns verði atvinnulausir
um næstu áramót, það er að mestu
leyti ungt fólk. Flestir þeirra fara af
tekjutryggðum atvinnuleysisbótum um
áramót og verða eftir það á strípuðum
bótum – þannig að þegar líða tekur á
veturinn munu heimili tuga þúsunda
íbúa; barna, unglinga og fullorðinna
eiga erfitt með, eða verður gert ómögu-
legt, að greiða af íbúðarlánum sínum.
Enda þótt vonir standi til þess að at-
vinnulífið taki hratt við sér má reikna
með tiltölulega löngu atvinnuleysi fyrir
marga, bæði vegna mikillar sjálf-
virknivæðingar í Covid-faraldrinum, sú
sjálfvirkni gengur ekki til baka – og
það tekur tíma að ná aftur sama at-
vinnustigi og var. Atvinnuleysi eftir
fjármálakreppuna 2008-2009 óx fram
til 2014.
Við þessar aðstæður getur ríkið
þurft að hvetja eldri borgara til að
rýma til á vinnumarkaði – enda beri
þeir ekki skarðan hlut frá borði. Það
má gera með hækkun almenns frí-
tekjumarks í 125 þús. kr. (þessi tekju-
mörk eru frá upphafi árs 2017 og sam-
svara 140 þús. kr. nú – og þyrfti að
hækka þau með verðlagsþróun). Það
myndi þýða að meira yrði eftir handa
hverjum og einum eftir starfslok – og
er þá átt við þann hóp sem á með-
almikil og lítil réttindi í lífeyrissjóðum.
Þessi breyting er það mikilvæg að hún
getur skipt sköpum fyrir ákvarðanir
margra um hvenær starfslok eru hag-
kvæm.
Breytingar í þessu efni þurfa að ná
til allra 65 ára og eldri, í takt við það að
nú er hægt að flýta töku lífeyris um 24
mánuði.
Þessu fylgir að sönnu kostnaður fyr-
ir ríkissjóð (auknar lífeyrisgreiðslur),
en á móti kemur að atvinnuleysisbætur
lækkuðu. Þannig gæti þessi breyting
kostað lítið miðað við aðrar lausnir
gegn atvinnuleysi.
Tvær tillögur til
stjórnmálamanna
Eftir Ingibjörgu H.
Sverrisdóttur og
Hauk Arnþórsson
Ingibjörg H.
Sverrisdóttir
» Lífeyrir TR þarf að
fylgja launaþróun –
og hækka þarf almennt
frítekjumark lífeyris til
að auðvelda eldri borg-
urum að hverfa af
vinnumarkaði.
Ingibjörg er formaður Félags eldri
borgara í Reykjavík og nágrennis og
Haukur er varamaður í stjórn.
Haukur
Arnþórsson
Að loknu auka-
landsþingi Miðflokks-
ins, sem samkvæmt
lögum félagsins var
heimilt að boða til „ef
brýna nauðsyn ber
til“, er mér efst í
huga spurning um
hver sú nauðsyn hafi
verið.
Var það til að
hlusta á frábæra
ræðu formannsins? Hann skil-
greindi stefnu flokksins og helstu
áherslur fyrir komandi kosningar,
sem yrðu að ná til kjósenda, þann-
ig að flokkurinn næði þeirri stöðu
að komast í næstu ríkisstjórn, til
þess að geta staðið vörð um sjálf-
stæði landsins, varið atvinnuvegi
og grunngildi og hlúð að þeim sem
veikast standa.
Eða var aukalandsþingið haldið
til þess að tryggja stöðu Gunnars
Braga Sveinssonar með því að
breyta lögum flokksins og leggja
niður varaformannsembættið, en
viðhalda samt óbreyttri stöðu
Gunnars sem formanns þing-
flokksins með sömu áhrifum og
áður?
Sannarlega tel ég
að það hafi verið
brýnt að ákveða hver
staða Gunnars Braga
Sveinssonar ætti að
vera. Það kom þó
hvergi fram í beinni
tillögu, hvað þá að
það væri sagt. Í við-
ræðum við flokks-
menn um þetta hef ég
heyrt til skiptis að
staða hans hefði verið
tryggð óbreytt eða að
með þessu hafi flokk-
urinn losnað við hann.
Ef flokkurinn á að ná þeirri
stöðu sem formaðurinn talaði fyrir
verður flokkurinn að ná jafnt til
karla og kvenna, sem ég tel að
flokkurinn muni ekki gera með
framboði Gunnars Braga Sveins-
sonar við næstu alþingiskosn-
ingar. Skoðanakannanir sýna að
konur kjósa síst flokkinn. Þetta
staðfestir síðasta framboð flokks-
ins til sveitarstjórnar á Austur-
landi á sinn hátt. Næstum án und-
antekningar heyri ég eiginkonur
manna hliðhollra Miðflokknum
segja við mig: Ég kýs ekki Mið-
flokkinn ef Gunnar Bragi Sveins-
son býður sig fram. Þegar ég spyr
um ástæður er svarið það sama,
sem ég þarf ekki að endursegja,
því allir virðast sammála um
ástæðuna. Bændur hliðhollir Mið-
flokknum hafa margir sagt það
sama við mig, að viðbættri gagn-
rýni á forystu Gunnars sem utan-
ríkisráðherra, að láta samþykkja
viðskiptabann á Rússland að
beiðni ESB, sem hefur kostað ís-
lenskan landbúnað og sjávarútveg
marga milljarða á ári, samhliða
því að Evrópubandalagslönd hafa
nær engan skaða borið af ákvörð-
uninni. Einnig að ekki hefði end-
anlega verið lokið í hans ráðherra-
tíð að afturkalla umsókn um
inngöngu í ESB, sem væntanleg
Samfylkingarvinstristjórn mun
auðveldlega geta endurnýjað og
náð fram.
Brýn nauðsyn fyrir Miðflokkinn
Eftir Halldór
Gunnarsson »Ef flokkurinn á að ná
þeirri stöðu sem for-
maðurinn talaði fyrir
verður flokkurinn að ná
jafnt til karla og
kvenna.
Halldór Gunnarsson
Höfundur er í flokksráði
Miðflokksins.
Það er manninum eðlislægt að
telja sig til lands og þjóðar, því
blóð er þykkara en vatn. Íslend-
ingar hafa ekki verið sjálfstæð
þjóð svo lengi, en samt er til fólk
sem vill koma okkur undir erlend
áhrif á ný, og enn aðrir vilja engin
landamæri. Fyrir tæpum hundrað
og tuttugu árum vorum við snuðuð
um nóbelshafa þegar Níels Finsen
fékk verðlaunin fyrir ljósalækningar. Það var 1903 og hann sagður dansk-
færeyskur, þótt hann væri kominn af merkum ættum á Íslandi og langamma
hans Valgerður frú tveggja biskupa og ættmóðir Finsenanna.
Síðan þá hafa Færeyingar átt flesta nóbelshafa per capita, en við í tólfta
sæti með Laxness.
Við höfum alltaf verið stolt af íslensku afreksfólki, og skulum halda því
áfram, en við eigum líka að hafa metnað fyrir hönd allrar þjóðarinnar hvað
hún getur í allri sinni smæð og hvað þetta land er gjöfult, svo lengi sem þjóð-
in hefur dug til að nýta landgæðin.
Þessa dagana er öflugasta lýðræðisríkið klofið vegna aðstæðna og mis-
réttis. Það er áminning fyrir heiminn.
Sunnlendingur.
Velvakandi Svarað í síma 569-1100 frá kl. 10-12.
Þjóðernisfílingur
Þjóðerni „Ísland er land þitt.“