Þjóðmál - 01.03.2018, Page 69

ÞJÓÐMÁL Vor 2018 67
Reglur beinast að stýringu einkaaðila og
þær eru settar stofnunum; hér væri það
Umhverfis stofnun sem léki lykilhlutverk en
hugsanlega fleiri eftir því hvar mismunandi
snertifletir liggja. Athugum að félagsleg
reglusetning á að koma í veg fyrir hegðun
sem beinlínis ógnar heilbrigði, öryggi, velferð
og líðan fólks. Við vitum nú þegar að plast-
mengun hafsins er brestur sem veldur tjóni
og kostnaði, er ógn við allt vistkerfið, lífverur
sjávar, sjófugla og eftir fæðukeðjunni þar af
leiðandi velferð mannsins. Félagslegar gerðir
beinast að hegðun fólks, fyrirtækja og ríkis-
stofnana. Við gætum því samhliða sett t.d.
stífari reglur um skólphreinsun og flokkun
rusls frá fyrirtækjum og stofnunum.
Helstu stjórnunarlegu áskoranir eru þær að
plastnotkun er mjög almenn og víðtæk; plast
kemur við sögu um allt samfélagið í mis-
munandi vörum og tilgangi. Aðaláskorunin
verður að tryggja samræmi í framkvæmd án
óhóflegra undantekninga. Reglunum þarf að
beita með fyrirsjáanlegum hætti og hætt er
við að mörk hins leyfilega og óleyfilega verði
óskýr og erfitt að rökstyðja muninn þar á
milli. Atvinnulífið gæti kvartað undan því að
stjórnvöld væru viss um árangurinn en óviss
um aðferðina.
Þetta skiptir máli því það er framleiðandinn
sem þarf að taka á sig kostnað vegna
reglugerðarbreytinganna en ekki hið
opinbera. Þess vegna legg ég til færri skref
en fleiri og aðeins verði farið í bönn þar
sem um mjög augljósar uppsprettur plast-
mengunar í hafi er að ræða sem hafa mikil
áhrif. Þetta skiptir líka máli þegar við höfum í
huga eftirlit með því að reglum sé framfylgt.
Stofnanir hafa sjaldnast miklar bjargir til að
leggjast í miklar rannsóknir á því hvort um
brot á reglum er að ræða eða ekki, sem dæmi
er auðvelt að sjá hvort verslun notar áfram
burðarplastpoka eða ekki. Því er það kjörið
tækifæri til banns.
Afmörkunarinnar vegna vil ég leggja til
þessi tvö stjórntæki en mér fannst nauðsyn-
legt að fjalla um önnur stjórntæki eins og
skatta, skattastyrki og ríkisstyrki. Mögulegt
er að á einhverjum tímapunkti þurfi að
beita sköttum til að fá upp í samfélagslegan
kostnað sem hlýst af plastmengun hafsins.
Það er enda vel þekkt aðferð að mengandi
iðnaður borgi skatta í þessum tilgangi. Mitt
mat er að skattlagning sé álitlegt stjórntæki
síðar þegar betri upplýsingar liggja fyrir.
Víðtæk tengslanet auka samhæfingu
Besta leiðin til að auka samhæfingu er að
leita í smiðju bandaríska fræðimannsins
Christopher Koliba og félaga hans Jack W.
Meek og Asim Zia og skoða greiningar þeirra
á tengslanetum.
Ein skipulagsheild leiðir samvinnuna (e. lead
organization) er að mínu mati sú forskrift
sem farsælust væri að íslensku tengslaneti
um plastmengun hafsins. Nokkuð augljóst
er að Umhverfis- og auðlindaráðuneyti eða
Umhverfisstofnun leiddi slíkt samstarf. Þar
eru mestar upplýsingar og mest reynsla að
fást við málefni umhverfisins í heild, sér í
lagi auðvitað mengun hafsins, og þar liggur
helst ábyrgðin á málaflokknum. Tengsl aðila
á milli í svona stóru verkefni eru það veik að
skilvirkast væri að hver og einn hefði bein
samskipti við einn leiðtoga sem hefði yfirsýn
og höfuðábyrgð.
Þrátt fyrir að upplýsinga og rannsókna
sé þörf vitum við nú þegar um helstu
uppsprettur plastmengunar í hafi.
Við vitum um óhóflega notkun
burðarplastpoka, við vitum af
viðbættu örplasti í snyrtivörum og
tann kremum og við vitum af
örplasti í dekkjum, flíspeysum og
svo lengi mætti telja.