Saga - 2012, Blaðsíða 194

draga í efa að höfundur sé sjálfum sér samkvæmur í þessu efni. Þar kemur
fram að skipting verksins, a.m.k. í undirkafla, er þematísk og niðurröðun
kaflanna ekki alltaf rökrétt ef tímaröð réði alfarið. T.d. virðist „krónólógían“
ekki fullnægjandi skýring á því að fjallað sé um klaustrin á undan Kristinna
laga þætti í 2. kafla.
Ýmislegt annað vekur athygli við byggingu og kaflaheiti ritsins. Af níu
aðalköflum hefjast átta á inngangi en aðeins fjórum lýkur með lokaorðum
eða niðurstöðum. Hér virðist ritstjórn eða samræmingu skorta. Annars vek-
ur athygli að líta má svo á að hugmynda- eða guðfræðisaga ráði ferðinni við
uppbyggingu ritsins eftir siðaskipti, eins og fram kemur í heitum 4.–9. kafla.
Í þessum köflum nýtur höfundur sín líklega hvað best, enda er hann sam -
stæðilegur (sýstematískur) guðfræðingur frekar en sagnfræðingur. Í sam-
bandi við uppbyggingu verksins vaknar aftur á móti sú spurning hvers
vegna siðaskiptaöld og rétttrúnaði sé slegið saman í einn kafla. Fyrstu kafla-
heitin þrjú eru heldur ekki eins samstæðileg og þau sem á eftir koma. Í því
sambandi vaknar t.d. sú spurning hvort ekki hafi merkingu að ræða um
síðmiðaldir í íslenskri kirkjusögu þar sem siðaskiptakaflinn tekur við af
hámiðöldunum.
Hér skal aðeins vikið að nokkrum athyglisverðum þáttum sem Torfi
reifar í riti sínu. Einn þeirra er fjárhagsleg staða kirkjunnar á ýmsum tímum
og hvernig hún setti mark sitt á félagsleg áhrif hennar. Víða er að þessum
málum vikið í ritinu og varpað fram ágengum spurningum um hvort það
hafi verið alþýðu til ills eða góðs að kirkjan varð sá fyrirferðarmikli jarðeig-
andi sem hún var. Þeirri spurningu er ekki auðsvarað né heldur hinni,
hvaða hlutverki kirkjan gegndi í raun á sviði fátækraframfærslu, aðallega á
miðöldum. Þurfamannatíund, sem útdeilt var í hreppum, virðist a.m.k. í
upphafi einkum ætluð til að halda fátækum heimilum yfir hungurmörkum
og koma í veg fyrir að fólk flosnaði upp. Þannig var um samtryggingu sam-
félagsins að ræða. Hinni spurningunni er ósvarað, hvernig kirkjan brást við
öllum hinum sem lentu á vergangi og hvernig hinar dreifðu eignir kirkj-
unnar nýttust þeim til bjargar. Að einhverju leyti svarar Skriðuklausturs -
rannsóknin þeirri spurningu en hún sýnir að á Skriðu var veitt umfangs-
mikil samfélagsaðstoð sem munað hefur um. Var svipað upp á teningnum
við hin klaustrin og aðrar kirkjulegar stofnanir? Og hvaða breyting varð
með siðaskiptunum?
Þegar rætt er um kirkjueignir verður ekki hjá því komist að benda á ein-
kennilega túlkun sem fram kemur á bls. 140 en þar veltir höfundur því fyrir
sér „hvenær hin eiginlegu siðaskipti hafi komist á“ í landinu. Telur hann þar
koma til greina að miða við upphaf 19. aldar þegar eignir biskupsstólanna
voru einkavæddar eða jafnvel upphaf 20. aldar þegar tekjukerfi presta var
breytt. Hann lítur á hinar fornu kirkjueignir sem „síðustu leifar kaþólskrar
kirkjuskipunar hér á landi“. Þetta er skammhlaup sem ekki verður við unað
í sögulegu riti. Það sem hér er um að ræða var einfaldlega að árferði og síðar
ritdómar192
Saga haust 2012_Saga haust 2004 - NOTA 27.11.2012 10:47 Page 192