Saga - 2015, Page 28

sökinni til upplýsingar“. ef vitni misskilur spurningarnar, sem fyrir
það eru lagðar, „eður þess svar ei ljóslega tilkynni þess meiníng“ ber
dómara að „leitast við að bæta slíka bresti“.41
Þessir samræðueiginleikar vitnisburðanna skila sér hins vegar
ekki alltaf inn í texta dómabóka, þar sem spurningar átti lögum
samkvæmt að leggja fram skriflega á sérstökum blöðum, og var oft
aðeins vísað til þeirra í texta bókarinnar en þær ekki endursagðar
þar.42 Þessum spurningablöðum, ásamt klögubréfum, sakarvott-
orðum, uppskriftum eldri dóma og hegðunarvottorðum presta eða
húsbænda og ýmsum öðrum fylgiskjölum, var gefið tilvísunar -
númer og þeim haldið til haga í öðrum skjalaflokki. Það er hins
vegar undir hælinn lagt hvort og þá hversu vel fylgiskjöl dómsmála
hafa verið varðveitt.43 Lesandi dómabóka er fyrir vikið oft að lesa
svör vitna eða sakborninga við spurningum sem hann veit ekki
hverjar eru. en það er líklegt að orðalag spurninganna — hugtökin
sem notuð eru, „tónninn“ í orðavalinu, framsetning spurningar -
innar o.s.frv. — hafi einhver áhrif á það hvernig vitnið eða sakborn-
ingurinn hugsar svar sitt og orðar það.44
Þá má velta fyrir sér hlutverki skrifara í sköpun vitnisburða í
réttarheimildum. Höfðu þeir að fullu orðrétt eftir eða stílfærðu þeir
textann með einhverjum hætti? Það var vafalaust breytilegt eftir
tímabilum og lagaumhverfi.45 Í Norsku lögum er að finna kafla um
skrifara við réttinn sem ætla má að hafi gilt um störf skrifara sýslu-
manna á Íslandi frá því á fyrri hluta 18. aldar. Þeim var skylt að
vilhelm vilhelmsson26
41 Lovsamling for Island X („Anordning angaaende Rettergangsmaaden ved
Under retterne paa Island m.v.“ 15. ágúst 1832), bls. 147–165, hér bls. 162. Þessi
tilskipun gilti reyndar ekki í málum „sem viðvíkja illvirkja- og opinberum
pólití-sökum“ (bls. 156) en þar sem hún er nánast samhljóða 13. grein tilskip-
unar um vitnastefnur frá 1741 (Sbr. Lovsamling for Island II, bls. 333), sem gilti í
öllum málum, og felur þar að auki í sér almenna réttarvenju og er í samræmi
við skyldur dómara að upplýsa allt sem málið varðar, þá má ætla að það sama
eigi við um öll tilfelli þar sem vitni voru yfirheyrð.
42 Sbr. Lovsamling for Island vI, bls. 236.
43 Sbr. Lbs.-Hbs. Helga Jóna eiríksdóttir, embættisfærsla sýslumanna, bls. 143–
149.
44 Sbr. Laura Gowing, Domestic Dangers, bls. 44.
45 Sbr. Adam Fox, „oral and Literate Culture in early Modern england. Case
Studies from Legal Records“, Fact, Fiction and Forensic Evidence. The Potential of
Judicial Sources for Historical Research in the Early Modern Period. Ritstj. Sølvi
Sogner (oslo: University of oslo 1997), bls. 38–39, og Laura Gowing, Domestic
Dangers, bls. 46–47.