Saga - 2015, Side 59

ankorítar og hermítar á íslandi 57
í ráðum. Því fleiri konur og börn, því víðtækari völd. Raunar átti það
sama einnig við um karla sem bar — ættarinnar vegna — að taka
upp sambúð með tilteknum konum. eina lagalega viðurkennda und-
anþágan frá hjúskap fékkst ef konur vildu gerast nunnur, en eins og
áður getur gátu karlar af sömu ástæðum gerst prestar eða hermítar.29
Þótt hið kristna hjónaband geti svo sannarlega líka byggst á hags-
munum, rétt eins og hin fornu sambandsform frillulífs og fylgilags,
undirstrikar andstaðan um alla evrópu gegn svo gjörbreyttum
sambúðarháttum, sem kaþólska kirkjan boðaði, hversu mikilvægur
hjúskapur og barneignir voru í pólitísku og efnahagslegu tilliti. Mun
flóknara varð með nýju lögunum að halda eignum og völdum innan
ákveðinna ætta og fjölskyldna. Fræðimenn hafa raunar bent á um -
burðarlyndi páfa í þessum efnum en hann veitti fjölmargar undan -
þágur frá lögum og reglum Rómakirkju í hjónabands- og barneigna-
málum konunga, presta og höfðingja, allt frá því lögin voru sett á
tólftu öld.30 Undanþágurnar sýna jafnframt að það skipti gríðarlega
miklu máli að gifta dætur sínar og syni réttu fólki og byggja upp
öflugt tengslanet í gegnum sambönd þess. Sem dæmi voru í erki -
biskupsumdæmi Niðaróss einu, svo seint sem á tíma bilinu 1438–
1531, veittar 75 undanþágur í slíkum málum, þar af tíu á Íslandi.31
Rannsóknir sýna að hagsmunasambönd tíðkuðust lengst meðal
fólks í áhrifastöðum, enda voru hagsmunirnir gjarnan mestir þar, en
almenningur hafi orðið fyrri til að fylgja lögum Rómakirkju um ein-
kvæni. Höfðingjar, konungar, biskupar, prestar og munkar héldu
alltjént áfram að eiga frillur og fylgikonur, auk eiginkvenna, fram
yfir siðaskipti í evrópu allri þrátt fyrir boð og bönn Rómakirkju.32
Þekktasta dæmið á Íslandi um kirkjulegan barnsföður er án efa Jón
Arason biskup en hann átti sex börn með fylgikonu sinni, Helgu
29 Grágás, bls. 109; James A. Brundage, Law, Sex, and Christian Society in Medieval
Europe, bls. 124–175; Jenny Jochens, Women in Old Norse Society (London:
Cornell University Press 1998); Auður Magnúsdóttir, Frillor og fruar; Ruth M.
karras, „Marriage and the Creation of kin in the Sagas“, bls. 473–490; Ruth M.
karras, Unmarriages. Women, Men, and Sexual Unions in the Middle Ages.
30 James A. Brundage, Law, Sex, and Christian Society in Medieval Europe, bls. 127–
133 og 325–330.
31 Torstein Jørgensen og Gastone Saletnich, Synder og pavemakt. Botsbrev fra Den nor-
diske Kirkeprovins og Suderøyene til Pavestolen 1438–1531 (Stavanger: Misjons høj skol -
ens forlag: 2004), bls. 31 o.áfr.; Auður Magnúsdóttir, Frillor og fruar, bls. 214 –215.
32 Inga Huld Hákonardóttir, Fjarri hlýju hjónasængur; Auður Magnúsdóttir, Frillor
og fruar, bls. 129–160.