Saga - 2015, Síða 153

orðræðunni fram um miðja 18. öld svipi mjög til orðræðu um önnur jaðar -
svæði, t.d. Írland, en einnig um þá sem bjuggu enn lengra í burtu, t.d. í
Afríku og Asíu, og hafi þær ímyndir verið hluti af orðræðu nýlenduhyggj-
unnar. Ríkjandi hugmyndir um norðrið hafi líka haft mikil áhrif á það
hvernig löndunum var lýst. orðræðan hafi þó haft sín sérkenni og breyt -
ingar megi sjá í tíma. Margt hafi verið líkt með Íslandi og Grænlandi fram á
18. öld, en á 19. öld hafi þjóðernissinnuð sýn farið að koma til og kynþátta-
hyggja farið vaxandi eftir því sem leið á tímabilið (bls. 226–232). Þar hafi
leiðir skilið í hvernig framandleika Íslands og Grænlands var lýst. einnig sé
ákveðinn munur á orðræðunni um þessar tvær eyjar eftir tegundum heim-
ilda. yfirlitsritin miðli fremur staðalímyndum, en rit sjónarvotta gefi meira
rúm fyrir fjölbreytileika og ný sjónarhorn. Niðurstaða doktorsefnis er að
fram undir síðari hluta 18. aldar hafi ferðalýsingar mótað meira ímyndina
af Grænlandi en yfirlitsrit, andstætt því sem átti sér stað með Ísland (bls.
225–226). Það hafi því skipt máli að greina ímyndirnar aðskilið eftir heim-
ildaflokkum.
eftir 1750 varð Ísland miðlægara í menningarumræðu í evrópu en
Græn land. Með upplýsingunni var farið að tala um Íslendinga sem „venju-
legt“ fólk, þ.e. siðmenntaða evrópubúa, og landið sem venjulegt land.
Íslend ingar urðu ekki lengur 200 ára og ís var hættur að sjóða. kynþátta -
hyggjan hafði nokkur áhrif á útópískar hugmyndir um Íslendinga í miðju
siðmenningarinnar, sem gerði það að verkum að sýnin breyttist eftir miðja
18. öld. Íslandi var stundum lýst sem safni um forna samfélagshætti. Það átti
líka við um byggðir norrænna manna á Grænlandi á miðöldum. Þær hug-
myndir hurfu á 19. öld, þegar ekki var búist við að finna norræna menn þar
lengur (bls. 232–233). Sýnin á Ísland sem miðstöð menningar frá miðöldum
varð síðar mikilvægur hluti í þjóðernislegri og kynþáttatengdri orðræðu.
Nýmæli rannsóknarinnar felast í að skoða hugmyndasögu ytri ímynda
Íslands bæði yfir margar aldir og í skýru evrópsku samhengi. Sjónarhorn
rannsóknarinnar er annað en fyrri rannsakenda og nýtur rannsóknin þess
að doktorsefni hefur verið í miklu erlendu samstarfi um árabil. Þetta er
metnaðarfull greining og vel útfærður samanburður við Grænland, hinn
stóra nágranna Íslendinga í vestri. Tengsl orðræðunnar um ímynd Íslands
og Grænlands við samfélagsþróun þjóðríkjanna í evrópu er áhugaverð,
bæði sem slík og hvernig hugmyndin um hið ysta norður hefur verið
spegluð í sjálfsmynd evrópu á hverjum tíma. Með nýlendustefnunni varð
vestur-evrópa miðja í eigin augum og jaðarinn skoðaður í því ljósi.
Ritinu er skipt upp í þrjá meginhluta, auk inngangs, aðferðafræðikafla
og niðurstöðukafla: „Ísland og Grænland í miðaldaritum“, „Ísland og
Græn land 1500–1750“ og „Tímabilið frá 1750–1850 — Ímyndir á kross -
götum“. Sverrir Jakobsson hefur þegar fjallað nokkuð um eldri tímann og
mun ég því beina sjónum að seinni öldunum. Af mörgu er að taka af áhuga-
verðum efnum til nánari skoðunar. Ég mun afmarka umfjöllun mína við
andmæli 151