Saga - 2015, Page 161

fjallað nánar um orsakir þess og sakna ég umfjöllunar um þá hlið málsins,
ekki síst þar sem samanburðarsjónarhornið í rannsókninni er mjög sterkt.
Frekari umræðu um þessar skýringar, um áhrif þjóðernishyggju og kyn -
þátta hyggju á orðræðuna og samanburðinn milli Íslands og Grænlands,
hefði verið gagnlegt að fá. er það t.d. skýring höfundar að það hafi verið
sams konar kynþáttahyggja sem varð þess valdandi að Ísland breyttist í
sögueyju og áfram var litið á Grænland sem jaðarsvæði? eða hver er helsta
skýring þess hvernig staðalímynd Grænlands var orðin í byrjun 19. aldar?
v
Sumarliði Ísleifsson hefur með áhuga sínum og nýjum sjónarhornum skrifað
afar athyglisvert rit á sviði hugmyndasögu. Í bókinni er brugðið upp ferskri
sýn á hugmyndasögulegar staðalímyndir og tengingar þeirra í tíma og rúmi
í meira en sjö aldir. Fjallað er um hugmyndir út frá ímyndarfræðum, þjóðar -
ímyndir um Grænland og Ísland sem hugmyndir en ekki staðreyndir sem
sannreyndar verði við hinn svokallaða veruleika. við þá greiningu er jafn-
framt varpað ljósi á efnislegar hugmyndir um ytri ímyndir þessara eyja.
Flest yfirlitsritin sem fjallað er um eru lítt þekkt íslenskum lesendum og því
margt nýtt sem kemur fyrir sjónir lesenda. Ferðaritin eru kunnari. Grein -
ingin og ímyndirnar sem finna má um Ísland og Grænland eru undir mikl-
um áhrifum af því hverjar voru almennar hugmyndir um „norðrið“, um
„eyjar“ og um framandleikann í evrópu. Fjallað er um tengsl þessara ímynda
við samfélagsþróun þjóðríkjanna í evrópu og hvernig ímyndin um hið ysta
norður endurspeglaðist í sjálfsmynd evrópu á hverjum tíma. Mikið af
andstæðum birtist í öllum þessum lýsingum og eru þær grunnur greining-
arinnar. Nýlenduhyggja og kynþáttahyggja eru mikilvægar skýringar á
breyt ingum á ímyndum Íslands og Grænlands, sérstaklega þegar kemur
fram á 19. öld. Þá skilja leiðir; Ísland var smám saman álitið hluti af hin um
byggilega heimi evrópu og vagga norrænnar menningar á meðan
Grænland var áfram fjarlægt og frumstætt jaðarsvæði. orðræðan var lituð
af bæði þjóðernissinnuðum og kynþáttatengdum hugmyndum.
Mörg fleiri af áhugaverðum sjónarhornum bókarinnar hefði verið hægt
að taka til umræðu en hér er gert, og er ég viss um að höfundur hefur allar
skúffur fullar af efni sem hefði verið freistandi að vinna frekar úr inn í þetta
verk. Í textanum eru margar vísbendingar um þræði sem hefði verið hægt
að spinna lengra. Þar á meðal má nefna samanburð Íslands og Grænlands
við Írland, sem víða er drepið á, eða umræðu um náttúruauðlindir og land -
gæði og hvenær sú orðræða fór að snúast meira um gæðin í sjónum en
landsins gagn. Margar hliðar eru á tungumálinu, þýðingum rita og hvernig
útbreiðslu þeirra hefur verið háttað. Latínurit og hlutverk þeirra á síðari öld-
um í tengslum við ímyndir eru áhugaverð til frekari skoðunar. Tenging
myndefnis við ímyndarsköpun, sérstaklega þegar líður á aldirnar, er enn eitt
andmæli 159