Saga - 2015, Page 168

Þorleifur Friðriksson gerir á margan hátt ágætlega grein fyrir þessari
þróun í fyrri bók sinni en segir þar þó meðal annars að á „liðnum aldarfjórð-
ungi hafa rannsóknir á sögu verkalýðshreyfingarinnar eflst mjög í nálægum
löndum og einnig hér á landi“ (bls. 13). Ég get þó ekki tekið undir þessi orð
hans því minn skilningur er hinn gagnstæði og ég fæ ekki betur séð en að
Þorleifur stað festi það í umfjöllun sinni um stöðu rannsókna á þessu sviði
hér á landi. Það sem mér finnst áhugaverðast við þessa merkilegu rannsókn
Þorleifs er einmitt hvernig honum hefur tekist að breyta áherslum sagnarit-
unar um félagsskap verkalýðsins frá frekar hefðbundinni pólitískri baráttu-
sögu þeirra sem stóðu í fylkingarbrjósi félaga verkamanna yfir í meiri hvers-
dagssögu; sögu sem fléttar gleði og sorgir alþýðufólks saman við þróun
félagsskap arins sem það myndaði. Þorleifur tileinkar sér nefnilega greini -
lega áherslur menningarsögunnar nýju og áhrif hennar sjást víða í þessu
yfirgripsmikla verki hans. Hvaða fæðu áttu verkamenn kost á að neyta?
Hvernig var búið að verkafólki á 20. öld; híbýli, klæðnaður og kjör auk
sjálfshjálpar. Hvernig bar fólk sig að sem varð fyrir slysum eða veiktist fyrir
daga trygginga og velferðarkerfis? Hver efnisflokkur af þessu tagi á sér
áhugaverða sögu sem auðvelt er að horfa framhjá ef áherslurnar eru aðrar
en þær sem Þorleifur hefur kosið að tileinka sér. og honum tekst að reifa
sögu fjölmargra þátta sem gefa frásögninni aukna dýpt; skýrir þætti sem
tengjst hversdagslegri upplifun fólks af daglegu lífi. Hér hygg ég að menn-
ingarsagan nýja hafi vísað veginn og Þorleifi hafi með bókum sínum tekist
að vinna rannsókn sem muni hafa mikil áhrif á það hvernig saga félagasam-
taka verður unnin í framtíðinni. Þetta er verk sem mun hafa áhrif á framtíð
þessa fræðasviðs.
Það merkilega við rannsókn Þorleifs er að hún sjálf teygir sig yfir mjög
langt tímabil, eins og höfundur rekur í upphafi fyrri bókarinnar. Hún hefur
því orðið til á mjög miklu mótunarskeiði í sögu sagnfræðinnar. Þorleifur, sem
er menntaður í Svíþjóð og lauk þaðan doktorsprófi árið 1990, hóf að vinna að
sögu Dagsbrúnar árið 1984 og lauk því formlega tíu árum síðar. verkið kom
hins vegar ekki út þá, heldur virðist sem Þorleifur hafi unnið í því áfram og
það „tekið miklum breytingum“ allt til útgáfudags fyrri bókarinnar þrettán
árum síðar. Þessi vinnsluhraði hefur þegar upp var staðið skilað gríðarlega
sterkri rannsókn sem óhætt er að mæla með fyrir allt áhugafólk um söguleg
efni á 20. öld. vinna við verkið fór fram á miklum umbrotatímum innan hug-
vísinda. Þetta er tími póstmódernismans í sagn fræði, þegar heimilda rýni og
viðhorf til hvers konar texta tók miklum breytingum; sífellt fleiri fræðimenn
nálguðust fræði sín út frá öðrum gildum en áður hafði verið gert, þegar „stór-
sagan“ réð ríkjum. Tilraunir voru gerðar til að brjótast út úr hinni opinberu
sögu með því bæði að taka fyrir viðfangs efni sem lítið hafði verið sinnt áður
og gaumgæfa sjónarhorn almennings út frá forsendum hans sjálfs. Þessara
áhrifa gætir í umfjöllun Þorleifs með ýmsum hætti og gerir verkið á margan
hátt afar óvenjulegt meðal íslenskra sagnfræðirannsókna.
ritdómar166