Saga - 2015, Side 172

breytingarskeið og saga félagsins ber þess glögg merki án þess þó að um
einhverja stökkbreytingu sé að ræða. Þorleifur líkur fyrsta kafla fyrri bókar-
innar með þessum orðum: „Meginniðurstaða þessa kafla er að fyrstu verka -
lýðsfélögin hafi verið vörn daglaunamanna bæjanna gagnvart fólksstraumi
úr sveitum, undir boðum á vinnuafli og þeirri arfleifð frá bændasamfélaginu
að hafa vinnutímann ótakmarkaðan. ef stofnun fyrstu verka lýðsfélaganna
hefur verið vörn daglaunamanna gegn óheftu aðstreymi úr sveitum má
einnig líta á þau sem lið í óbeinni samvinnu verkamanna og bænda um
gagnkvæma hagsmuni, að draga úr fólksfóttanum, hægja á ferðinni. Hags -
munir bænda og verkamanna fóru saman að minnsta kosti hvað þetta
varðaði.“ (I: bls. 38).
Hvað sem þessum rökum líður, eða mínum aðfinnslum um þau, þá má
segja að verkið sé stútfullt af áhugaverðum pælingum um einstaka þætti
þessarar flóknu þróunar verkalýðsmála. Í raun er erfitt að draga fram ein-
hverja ákveðna röksemdafærslu sem liggi eins og rauður þráður í gegnum
verkið. Þó leggur Þorleifur sannarlega áherslu á að Dagsbrún hafi verið
viðbragð við innflutningi fólks til Reykjavíkur og hættunni á undirboðum
launa fyrir vinnuna. Í hans sporum hefði ég hins vegar ályktað að veik staða
verkafólks án félagssamtaka gegn þeim sem áttu framleiðslutækin hafi ráðið
þarna mestu um þróun mála.
Síðara bindið sem hér er til umfjöllunar lýtur á vissan hátt svipuðum
lögmálum og hið fyrra. efnisflokkarnir eru í öllum aðalatriðum þeir sömu
og efnistök lík, en bókin spannar tímabilið frá 1930 og fram á miðjan sjötta
áratuginn með sérstakri áherslu á tímabilið 1930 til 1942. Þó má greina mun
á nálgun höfundar þegar hann segir í inngangi að hann hafi í upphafi „sett
[sér] það markmið að skrifa ekki stofnunarsögu, ekki félagssögu í þröngum
skilningi þess orðs, heldur reyna að draga fram fólkið á bak við félagið, líf
þess og kjör og hvaða hugsanlega vægi félagið hafði fyrir það.“ (II: bls. 12).
Hér hygg ég að Þorleifur skerpi enn frekar á áherslum menningarsögunnar
nýju, sem ég ræddi í upphafi þessa ritdóms, enda voru þær línur orðnar
meira áberandi innan fræðanna árið 2012 en þær voru fimm árum fyrr. Ég
á hins vegar erfitt með að skilja hvers vegna Þorleifur kýs að gera undan-
tekningu frá þeirri vel heppnuðu meginreglu sinni í báðum verkunum að
taka saman helstu þræði í lok hvers kafla, í þeim hluta sem hann nefnir
„Daglegt líf“ (II: bls. 159–182). Hann segir að efni þess kafla bjóði „hvorki
upp á að efni hans sé dregið saman né að rýnt sé í einhverjar niðurstöður.
Hann er eins konar innlit í veröld verkamannafjölskyldu í því skyni að
bregða ljósi á aðstæður verkafólks í Reykjavík á fjórða áratug 20. aldar.“ (II:
bls. 12). en hvers vegna skyldi þetta efni ekki bjóða upp á samantekt og að
„leitast [sé] við að skýra niðurstöður“ eins og í öllum öðrum köflum beggja
bókanna? engu er líkara en höfundur hafi fest í megindlega farinu, komist
að þeirri niðurstöðu að hin eigindlega nálgun bjóði ekki upp á ályktanir sem
skipti máli. Þarna er ég honum ósammála enda kaflinn óvenjuvel heppn -
ritdómar170