Saga - 2015, Page 174

hrikalegan glæp að ræða og sér ekki fyrir endann á afleiðingum hans, eins
og höfundur víkur að í lýsingum sínum á ferðaiðnaði tengdum þrælahaldi.
Hann grípur til samlíkingar við ódæðisverk nasista og vitnar í skrif heim-
spekingsins Hönnu Arendt í því samhengi (en er „fáránleiki hins illa“
eðlileg þýðing á „banality of evil“?, bls. 214). ekki er þó kafað djúpt í mál-
efnið, hugsanlega vegna þess að höfundur telur að þetta dugi almennum
lesendum — en þar eru þeir kannski vanmetnir. Dregin er upp lifandi mynd
af aðstæðum á plantekrum á St. Croix og öðrum karíbahafseyjum og fróðleg
samantekt um sykur og upphaf sykuráts á vesturlöndum (bls. 61–64) hittir
í mark nú, þegar margir vilja flokka hann sem baneitrað fíkniefni. Lýsing á
ferð höfundar á æskuslóðir Hans Jónatans er skemmtileg og áhugavert að
bera saman nútíð og fortíð á plantekrunum.
en það fer ekki hjá því að oft sé heldur langt seilst þegar kemur að skrif-
um um Hans Jónatan persónulega. Þar skortir heimildir um margt sem les-
endur þyrstir vissulega í að fá að vita og virðist höfundur fyrst og fremst
fara tvær leiðir til að bregðast við því og gera sögu Hans Jónatans sem
bitastæðasta. Önnur er að eltast við alla mögulega þræði, hvort sem þeir
liggja þangað sem máli skiptir eða ekki. Það getur verið áhugavert; t.d. er
mjög forvitnilegt að fylgja rannsókninni á faðerni Hans Jónatans sem fer frá
eiganda hans, Ludvig Heinrich ernst von Schimmelman, um greifann
Adam Gottlob Moltke og leiðir loks til ritara Schimmelmans, Danans Hans
Grams, með sannfærandi rökum. Í því tilfelli er skiljanlegt að sagt sé ítarlega
frá Gram og fjölskyldu hans, tónlistarferli í Bandaríkjunum og fleiru, m.a. í
krafti þess að þar sé um hugsanleg hálfsystkin Hans Jónatans að ræða, hvort
sem lífshlaup þeirra varpar ljósi á hann eða ekki. en það getur líka verið afar
þreytandi að lesa langlokur sem reynast svo hafa harla lítið að gera með
framvindu sögunnar, sbr. ítarlega umfjöllun um Anders Sandøe Ørsted sem
var einn af dómurunum í máli Hans Jónatans. Hann skilaði áhugaverðu
séráliti og höfundur veltir því fyrir sér hvort hann hefði hugsanlega „getað
veitt Hans Jónatan fullt frelsi, hefði hann sniðgengið þrýsting þrælahaldara
og ekki látið stjórnast af hagsmunum nýlenduveldisins“ (bls. 118). en í fljótu
bragði er erfitt að sjá að Ørsted verðskuldi að sérstaklega sé fjallað um lífs-
hlaup hans og bróður hans, eðlisfræðingsins Hans Christians Ørsted. Þó að
kaupmannahafnarbúar hafi „brosað í kampinn þegar prúðbúnir bræðurnir
leiddust undir arm á leið sinni í háskólann“ (bls. 119) kemur það lesendum
þessarar bókar tæpast við. Þetta er einn þeirra kafla sem tilvalið hefði verið
að strika út til að frásögnin héldi dampi. Stundum dregur úr þeim dampi án
þess að ástæða sé í raun til, svo sem þegar vöngum er velt yfir nafni móður
Hans Jónatans, emilíu Regínu, sem sums staðar er skráð Reina. Því miður
er hvergi að finna lýsingar á þeirri konu og er eins og höfundur vilji bæta
það upp með umfjöllun sinni um nöfn þræla. Hann varpar fram þeirri
spurningu hvort eitthvað megi lesa í þá staðreynd að Regína og Reina þýði
drottning (bls. 16–17). Ýmsum gæti þó dottið í hug að hér væri ekkert merki-
ritdómar172