Saga - 2015, Side 176

ekkert bendir til þess að sveitungar Hans Jónatans hafi verið uppteknir
af litarafti hans eða kynþætti eða talið hann vera „öðruvísi“. … ekki
verður annað séð en tvíræð gamansemin og þjóðsögurnar sem síðar
fóru á kreik um áhrif hans á litaraft í heilu byggðarlögunum á Austur -
landi hafi verið börn síðari tíma — litaðar af öðrum aðstæðum en hann
sjálfur bjó við (bls. 176–177).
Fyrrnefndar vangaveltur eru þar með marklausar og sú áhersla sem lögð er
á hörundslit Hans Jónatans, t.d. með smellnum vísunum í íslenskar bók-
menntir sem birtast í kaflaheitum á borð við „Hið svarta man“ og „Svartur
í Sumarhúsum“, er greinilega mjög nútímaleg. Forvitnilegt hefði verið ef
höfundur hefði gert meira úr þessum þætti og þeirri velgengni sem aðkomu -
maðurinn Hans Jónatan, sem augljóslega hafði upplifað sitt af hverju sem
þræll, átti að fagna í nýjum heimkynnum. Sú nálgun hefði hugsanlega verið
nýstárlegri en kunnuglegar klisjurnar. Í þessu samhengi er rétt að geta þess
að umfjöllun um afkomendur Hans Jónatans er sérlega áhugaverð (ekki síst
fyrir það að splundra mýtunni um að hann sé forfaðir þekkts stjórnmála-
manns og ritstjóra) og lesendum hlýnar trúlega mörgum um hjartarætur við
að lesa um þá ræktarsemi sem minningu hans er sýnd.
Myndefni bókarinnar er afar fjölbreytt, bæði ljósmyndir og teikningar
frá fyrri tíð og okkar dögum. Sumt er í lit og vandað mjög til prentunar. Það
á reyndar við um allan frágang bókarinnar sem er til fyrirmyndar, t.d. eigin -
handarritun Hans Jónatans innan á kápusíðum og kápan sjálf en hana
prýðir málverk af bardaganum á Skipalæginu sem Hans Jónatan tók sjálfur
þátt í. en ekki verður hjá því komist að nefna einhverskonar stílbragð sem
truflar mjög við lestur bókarinnar, það er sérkennileg notkun gæsalappa.
Tvö dæmi verða látin nægja af mýmörgum. er þörf fyrir gæsalappir í öllum
tilfellum hér á eftir? eða trufla þær fyrst og fremst vegna þess að í seinni tíð
eru gæsalappir æ oftar til marks um að eitthvað sé falskt eða kjánalegt?:
einn prestur getur um orðróm, ónefndur ritari notar skrautlegan upp-
hafsstaf á nafni sínu til að votta einhvern viðskiptalegan gjörning, og
löngu síðar veldur þessi „texti“ straumhvörfum í ættrakningu og ævi-
sagnaritun. Netið margfaldar líkurnar á slíku „roki“ (bls. 59).
Töluverð blöndun átti sér stað á Íslandi allt frá upphafi búsetu þar
sem norrænt fólk og keltar og jafnvel fleiri „þjóðir“, ef það er rétta orðið,
runnu saman. Þeim, sem á undanförnum áratugum hafa lagt áherslu á
einsleitni og „hreinleika“ víkingatímans og þjóðveldissamfélagsins, sést
oft yfir þá staðreynd að Ísland var „suðupottur“ … (bls. 176).
Þrátt fyrir þá hnökra sem hér hafa verið nefndir, bæði í stíl og meðferð heim-
ilda, stendur eftir að saga Hans Jónatans er sérdeilis spennandi og henni
hafa verið gerð góð skil í þessari bók.
Súsanna Margrét Gestsdóttir
ritdómar174