Saga - 2017, Blaðsíða 183

í Hjaltadal árið 1749 og lýsir þeim eiginleikum sem yfirsetukonur þess tíma
áttu að búa yfir (bls. 15).
Markmið doktorsrannsóknar Erlu Dórisar var að greina frá þróun og
skipulagi fæðingarþjónustu frá því að Landlæknisembættið var stofnað árið
1760. Rannsóknin er unnin út frá tveimur hugtökum, eins og Erla Dóris lýsir
því, annars vegar fagvæðingarhugtakinu (e. professionalization) og hins vegar
kyngervi eða hinu félagslega mótaða kyni (e. gender). Sagt er frá tilurð
tveggja fagstétta karla og kvenna og aðkomu þeirra að fæðingarhjálp. Á
fyrri stigum verksins var titill þess „karlmenn í fæðingarhjálp“ og markmið
Erlu Dórisar var því að leggja áherslu á karla og aðkomu þeirra að fagvæð -
ingu fæðingarhjálpar á Íslandi. Verkið ber þessi merki en þegar upp var
staðið urðu yfirsetukonurnar svo fyrirferðarmiklar í rannsókninni að erfitt
hefur verið að ganga fram hjá þeim.
yfirsetukvennafræði voru kennd við Læknaskólann og var það land-
læknir sem sá um kennsluna. Þegar Háskóli Íslands var stofnaður árið 1911
rann Læknaskólinn inn í Háskólann en þó ekki yfirsetukvennanámið. Þess
í stað var yfirsetukvennaskólinn stofnaður árið 1912. Þetta er reyndar í sam-
ræmi við það sem tíðkaðist í hinum vestræna heimi. Fagstéttir karla (læknar)
höfðu menntast í háskóla en ekki konur (ljósmæður, hjúkrunarfræðingar). Í
kynjasögulegu ljósi má benda á að það tók 235 ár fyrir þessa kvennastétt
ljósmæðra að komast í Háskólann en ljósmóðurfræðin hefur verið hér innan
veggja í 20 ár.
Ég, yfirsetukonan, stend því hér auðmjúk og þakka fyrir að fá að vera
andmælandi við doktorsvörn í sagnfræði við Háskóla Íslands. Bakgrunnur
minn er í ljósmóðurfræði. Tengsl ljósmóðurfræðinnar við sagnfræði eru ljós
þegar haft er í huga hvernig hugmyndafræðilegar áherslur í námskrá og
menntun ljósmæðra mótast af sögu þeirra og arfleifð.
Um verkið
Rannsóknartímabil doktorsverkefnis Erlu Dórisar hefst eins og áður segir
árið 1760, á fyrsta starfsári Bjarna Pálssonar landlæknis. Í embættisbréfi hans
stóð að honum væri skylt að veita: „einni eða fleiri siðsömum konum til -
hlýðilega fræðslu í ljósmóðurlist og vísindum“. Bjarni fékk lærða danska
ljósmóður, Margarethe katrine Magnussen, til fræðslunnar. Hún kom til
landsins árið 1761 og skyldi vera „sótt til allra kvenna í barnsnauð … taka
með sér eina eða tvær af þessarar sóknar yfirsetukonum til frekari æfingar
og leiðréttingar“ (bls. 119).
Erla Dóris hefur safnað saman viðamiklum upplýsingum um rannsóknar -
tímabilið. Hún leggur áherslu á og lýsir þróun landlæknisembættisins, emb-
ættistíð landlækna og fyrirkomulagi fæðingarþjónustu. Fjallað er um lækna,
aðkomu þeirra að fæðingum, samskipti við ljósfeður og ólærðar yfirsetu-
konur og skyldur þeirra gagnvart yfirsetukonum um nauðsynlegar leiðbein-
andmæli 181
Saga vor 2017.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 18.5.2017 11:01 Page 181