Saga - 2017, Blaðsíða 191

eða með öðrum orðum „vinsæll og virtur fræðaþulur og listamaður“ (400).
Vert hefði verið að gera meira úr þessu og með því draga úr ónotatilfinning-
unni, sem óhjákvæmilega leitar á lesanda, um viðvarandi ofsóknir. Til
dæmis er ljóst að Brynjólfur biskup Sveinsson mat Jón mikils og fékk hann
árið 1636, þegar Jón leitaði réttar síns í kaupmannahöfn vegna útlegðar-
dóms, til að gera afrit af skinnbókinni Uppsala-Eddu (442), hvort sem
Brynjólfur hefur „heillast af fróðleik Jóns og persónutöfrum“ eður ei (496,
sbr. 540, 565, 573). Of langt er þó gengið þegar lagt er til að Jón hafi jafnvel
orðið til þess að biskup fór að vinna við Eddur og annað (520) eða að biskup
hafi á einhverjum punkti boðið Jóni í Skálholt til að byggja upp fræðastarf-
semi (523).
Bókin er þægileg aflestrar og skemmtileg, vel skrifuð og fræðandi.
Frásögnin rennur vel og stíllinn er almennt séð til fyrirmyndar. Hótfyndni
er vart að sjá og fáeinar sviðsetningar eru snyrtilegar. Nefna má snotra byrj-
un með forvitinn strák í fjöru í Ófeigsfirði og nútímadreng sem kemur
þangað; það er snjallræði sem vekur áhuga (15–18). Eini ljóðurinn á stíl höf-
undar er lýjandi myndmál rísómskrar kvíslunar án útfærslu og jafnvel
merkingar; fjögur dæmi duga: „Efni bóka, sem æxluðust, kvísluðust og
dreifðust ófyrirsjáanlega meðal leikra sem lærðra, smaug inn í hugi manna
og skaut þar nýjum rótum, gat af sér nýja sprota sem ófust áfram um menn-
inguna“ (23); „Töluvert af þessu efni seytlaði um byggðir landsins í hand-
ritum og skolaði á fjörur lesþyrstra almúgamanna“ (56); „Líf Jóns var óljós
vegferð um Vestfirði, umvafið bókum sem gefa til kynna flókna rótaþræði
eða óljóst tengslanet þar sem glittir í staði, bæi og bækur“ (72); „Efnið var
þrætt á bókfell og pappír eins og það ófst um menninguna í stöðugri
sköpun. Inntakið streymdi eftir ótal leiðum inn í ritstörf eins manns og
hríslaðist svo eftir enn öðrum óteljandi leiðum“ (75). Þó kastar tólfunum
þegar talað er um „sogæðakerfi íslenskrar handritamenningar“ (273) og
„rótaflækjur handritamenningarinnar“ (601). Svona dulúð segir ekki neitt.
Í mestum hluta bókarinnar er ævi Jóns rakin í tímaröð. Greinargóð
umfjöllun er um forfeður hans og frændgarð en hann var af ættum presta
og nokkuð vel stæðra bænda sem jafnframt voru menningarlegir (30–53),
fjarskyldur höfðingjum en jarðir gengu af hans legg á meðan aðrir auðg uð -
ust (43). Ættum konu hans er lýst með sama hætti (143–145) og vel uppsettar
ættartölur fylgja (40–41, 144, 154–155, 256–257, 288, 424). Víða eru vænlegar
athugasemdir, svo sem um atgervi Jóns í andlausu umhverfi (473), en aðrar
standast varla; til dæmis að hugsanlega hafi Jón sætt ámæli fyrir að slóra í
bókum (67). Það getur ekki verið, því til er handrit Guðmundar sögu biskups
sem hann skrifaði á unglingsárum eða 1591–1592 (96–101) og annað litlu
yngra með Rímbeglu og guðrækilegu efni (102–107). Áhugaverð er umfjöllun
Viðars um rímnasafnið Krossnesbók úr fórum Jóns Hákonarsonar, föður -
bróður Jóns, en ekki sannfærandi sú getgáta að Jón lærði hafi skrifað hana,
jafnvel þótt skriftin sé „býsna lík“ eða „áþekk“ auk líkinda í myndskreyt-
ritdómar 189
Saga vor 2017.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 18.5.2017 11:01 Page 189