Fréttablaðið - 03.12.2022, Blaðsíða 42

Myndin er tekin
á mótmælum
í mars 2019
þar sem Elí var
handtekið. Hán
var sakfellt
fyrir að sparka
í lögreglumann
á þessum mót-
mælum.
FRÉTTABLAÐIÐ/
VALLI
Tilgangurinn með
þessum handtökum og
ákærum er að draga úr
okkur kraft. Úr bar-
áttunni sem þetta snýst
um. Krafturinn fer í að
eiga við dómskerfið.
Mörg voru kannski að
taka þátt í sínum fyrstu
mótmælum og þetta
var viðhorfið sem
mætti þeim. Fyrir þau
var þetta sjokkerandi.
mótmæla, þó að í þessum tilvikum
hefði hún gengið lengra en heimilt
var,“ segir í niðurstöðu dómsins, en
auk þess að fá tveggja mánaða dóm
þá þarf Elí að greiða allan máls-
kostnað sem nemur um þremur
milljónum króna.
Jón Þór Ólason er lögmaður Elí og
gagnrýnir að í dómi fari ekki endi-
lega saman hljóð og mynd.
„Þeir fjalla um að mótmæli séu
vernduð, bæði í stjórnarskrá og
mannréttindasáttmála, sem er hár-
rétt því meginreglan er auðvitað sú
að svona ákvæði eru ekki sett til
verndar stjórnvöldum, heldur til
verndar borgurum. Ármann Snæv-
arr sagði einu sinni að dómstólar
yrðu að vera á varðbergi því þeir
væru brjóstvörn borgaranna gegn
ofurþunga ríkisvaldsins og þetta
mál virðist hreint og beint staðfesta
það að þegar kemur að mótmælum
og réttinum þar um, þá oft þarf að
sækja réttlætið til Strassborgar. Sem
er afar sorglegt,“ segir Jón Þór og á
þá við Mannréttindadómstól Evr-
ópu sem staðsettur er þar.
Hæstiréttur eftir
Mál Elí er þó ekki enn alveg komið
á þann stað, því það á eftir að sækja
um áfrýjunarleyfi til Hæstaréttar
og ef það fæst þá yrði málið einnig
tekið fyrir þar. Eftir það myndi það
svo fara til Strassborgar.
„Þarna er verið að reyna á ákvæði
sem skipta miklu máli og eru for-
dæmisgefandi, sem er mikilvægt
að fá úrlausn Hæstaréttar um. Ef
þessari niðurstöðu verður ekki
breytt þar, þá er þessi leið til Strass-
borgar,“ segir Jón Þór, en færi það
þangað myndi það bætast við þrjú
mál sem þegar hafa verið móttekin
af dómstólnum og snúa öll að sömu
mótmælum.
„Dómstóllinn hefur óskað eftir
greinargerð frá íslenska ríkinu, sem
þýðir að það mun koma dómur um
það frá Strassborg.“
Hefur það áhrif á mál Elí?
„Auðvitað ætti þetta að tala
saman, en við erum ekki að sjá það
hér. En ef það kemur áfellisdómur
frá Strassborg þá þarf að skoða það
vel hvar við stöndum sem sam-
félag. Meginreglan er auðvitað sú
að menn eiga að hlýða fyrirmælum
lögreglu, en fyrirmæli lögreglu á
mótmælum verða að fara í sérstakt
mat,“ segir Jón Þór og að Lands-
réttur viðurkenni það, en að þegar
komi að því að beita þessu mati þá
virðist eitthvað annað vera uppi á
teningnum.
Eigi að túlka ákvæðið þröngt
Jón Þór hefur um árabil kennt refsi-
rétt og segist trúa á lögin, en telur
að þau hafi ekki verið túlkuð með
réttum hætti í þessum dómi. Það
eigi að túlka ákvæði lögreglulag-
anna þröngt því ákvæðið er til þess
fallið að takmarka þann rétt sem
varinn er í stjórnarskránni, það er
rétturinn til tjáningar og rétturinn
til mótmæla.
„Það kom fram sem dæmi í máli
eins lögreglumannsins sem bar
vitni, að áður en lögreglan kom í
dómsmálaráðuneytið vegna mót-
mælanna, hafði verið búið að
ákveða að fara í handtökur því þetta
ástand var orðið „hvimleitt“,“ segir
Jón Þór og að þetta atriði sé algert
lykilatriði í máli Elí.
„Lögreglan fer á vettvang í því
skyni að handtaka fólk því þetta sé
orðið hvimleitt. Þessi niðurstaða er
með öllu óskiljanleg því þetta er þá
orðið klassískt dæmi um það sem
er kallað kælingaráhrif, sem er eitt-
hvað sem MDE hefur margoft varað
við og vísað til í dómum.“
Friðsæl mótmæli
Jón Þór segir í raun það sama
gilda um mótmælin á Alþingi því
á báðum stöðum hafi verið um að
ræða friðsæl mótmæli sem beindust
að stefnu stjórnvalda.
„Elínborg var þarna virkur þátt-
takandi í stjórnmálalegri umræðu
um atriði sem snúa að og varða allt
samfélagið. Mannréttindadóm-
stóllinn hefur kveðið á um, í slíkum
málum, að það verði að sýna fram
á ríka nauðsyn og veita mótmæl-
endum sérstakt svigrúm.“
Hann segir málið afar slæmt og
með dómi hafi í raun verið stað-
festar geðþóttaákvarðanir lög-
reglu, sem geti haft þær afleiðingar
að hægt verði að koma í veg fyrir öll
mótmæli.
Haldið þið að við sjáum þessi kæl-
ingaráhrif núna?
„Það voru ekki f leiri mótmæli
eftir að fólk var handtekið í dóms-
málaráðuneytinu. Þannig að við
sáum það bara strax daginn eftir.
Og eins með Alþingi. Það voru
engin mótmæli daginn eftir. Þeir
vita alveg hvað þeir eru að gera.
Þeir nenntu ekki að standa í þessu,
þó svo að þetta sé þeirra hlutverk.
Þetta voru friðsamleg mótmæli og
hvaða nauðsyn var þarna til þessara
viðbragða? MDE hefur bent á að það
þurfi svigrúm og hvaða svigrúm var
gefið þarna? Það er ekki neitt. Þeir
komast að því að með því að hand-
taka nokkra og helst þann sem
heyrist mest í, koma þeir í veg fyrir
frekari mótmæli.“
„Ég var líka með þeim eldri sem
voru að taka þátt, þótt ég hafi aðeins
verið um 26 ára, en það voru mörg
yngri og svo mikið af f lóttafólki
að taka þátt. Mörg voru kannski
að taka þátt í sínum fyrstu mót-
mælum og þetta var viðhorfið sem
mætti þeim. Fyrir þau var þetta
sjokkerandi,“ segir Elí, en eftir mót-
mælin á Austurvelli beitti lögreglan
piparúða í fyrsta sinn frá hruni.
Elí segir að til að setja mál sitt
í samhengi þá hafi viku áður en
dómur er kveðinn upp í Landsrétti
farið fram fjöldabrottvísun í leigu-
flugi til Grikklands og telur það að
einhverju leyti táknrænt.
„Það er kannski táknrænt og
heppilegt að dómurinn hafi verið
kveðinn upp á þessum tíma því það
er aftur hægt að tengja þetta við
það sem málið snýst í grunninn um
og það er meðferð íslenskra stjórn-
valda á fólki á flótta. 2019 vorum við
að mótmæla með því og biðja um
aukin réttindi fyrir þau og meðal
krafna þeirra var að brottvísunum
yrði hætt til Grikklands. Það er
gott að sjá þetta í þessu samhengi.
Tilgangurinn með þessum hand-
tökum og ákærum er að draga úr
okkur kraft. Úr baráttunni sem þetta
snýst um. Krafturinn fer í að eiga við
dómskerfið,“ segir Elí.
Fólk kannski hugsar sig tvisvar um
áður en það fer að mótmæla núna?
„Það virðast vera skilaboðin sem á
að senda já,“ segir Elí. n
Með þrjú mál til meðferðar í Mannréttindadómstóli Evrópu
Helga Baldvins Bjargardóttir lög-
maður rekur mál þriggja sem voru
handtekin í dómsmálaráðuneytinu
eins og Elí. Alls voru fimm handtekin
á vettvangi og höfðað mál gegn
þeim hverju fyrir sig. Héraðsdómur
sakfelldi alla þrjá skjólstæðinga
Helgu fyrir brot á 19. grein lögreglu-
laga og fengu þau sekt. Mál þeirra
allra er nú komið til Mannréttinda-
dómstóls Evrópu en það fékkst ekki
leyfi til áfrýjunar málsins til Landsréttar vegna
þess hve sektin var lág.
Helga segir að hennar umbjóðendur vilji að það
sé staðfest í mannréttindadómstóli að það hafi
verið brotið á þeim og þeirra réttindum.
„Stærstum hluta mála er vísað frá Mannréttinda-
dómstólum og það hefur ekki enn verið gert við
þessi mál þannig ég geri ráð fyrir því að dómstóll-
inn taki þetta fyrir og miðað við dómafordæmi er
þessi framkvæmda lögreglunnar alveg galin,“ segir
Helga og á við það litla svigrúm sem mótmæl-
endur fengu í raun til mótmæla en lögreglan hafði
handtekið þau öll áður en klukkan var orðin 16.10
og mótmælin hófust rétt fyrir klukkan 16. „Þetta
er enginn réttur til að mótmæla og það er ekkert
svigrúm þarna. Það má ekki nota 19. grein lögreglu-
laga til að handtaka mótmælendur. Það má ekki
takmarka mótmæli ef það er ekkert ofbeldi, ef
það er engin raunveruleg hætta, bara ónæði fyrir
starfsfólk. Ég er ekki viss um að dómstóllinn sam-
þykki að þetta uppfylli meðalhóf því það verður að
byggja takmörkun á mótmælum á einhverri raun-
verulegri ógn. Þau fengu ekki einu sinni tíu mínútur
til að bregðast við skipun lögreglu,“ segir Helga
og að á staðnum hafi verið fleiri lögreglumenn en
mótmælendur.
„Þau upplifa að þetta hafi verið gert til að þagga
niður í þeim. Þau eru öll viðstödd sama viðburðinn.
Í sakamálalögum er heimild til að fresta ákæru ef
það er ljóst að það verður miklu meiri tilkostnaður
við málið en sektin er,“ segir Helga og að það sé í
mjög miklu ósamræmi að ríkið hafi farið í fimm
mál vegna þessara handtaka en ekki ákært þau
saman því hverju máli fylgi mikil vinna og mikill
kostnaður.
„Það hefði sparað gríðarlegan lögmannskostnað
ef þau hefðu fengið að verjast saman.“
Helga Baldvins
Bjargardóttir
42 Helgin 3. desember 2022 LAUGARDAGURFréttablaðið