Vaka : tímarit um þjóðfélags- og menningarmál - 01.09.1939, Síða 18

V A K A 2. árg. . Júlí-sept. 1939
kerfisins og lækka gengið. Á kreppu-
tímum, þegar verðið á vörunum fellur,
skaðast hinir skuldugu, en þeir, sem
kröfur eiga á hendur öðrum, græða. Á
slíkum tímum kemur æfinlega fram
krafa um gengislækkun eða aðrar ráð-
stafanir, sem rétta hlut hinna skuldugu
gagnvart kröfuhöfum. Kvað Roosevelt
það vera tilgang sinn að lækka verð-
lagið svo mikið, að það yrði sem allra
líkast því, er það var, þegar til skuld-
anna var stofnað. Lét hann því þingið
veita sér heimild til að auka seðlaút-
gáfuna að miklum mun, og í ársbyrjun
1934 fékk hann heimild til að fella gengi
dollarsins um 40—50%. Eftirlit var sett
með bönkum og kauphöllum til að koma
í veg fyrir óheilbrigða spákaupmennsku,
sem mikil brögð höfðu verið að undan-
farið og hafði haft margt illt í för með
sér. Rikið veitti mörgum stórbönkum
lán, og fékk þar með nokkurt vald yfir
þeim. Eitt hið merkasta atriði í hinum
nýju bankalögum, er sett voru á árinu
1933 til 1935, eru ákvæði um ríkisábyrgð
á öllum innstæðum, er ekki nema meiru
en 5000 dollurum. Þótt bankalögin séu
í mörgum greinum ófullkomin ennþá, er
enginn vafi á því, að hér er um geysi-
mikla endurbót að ræða, því að ýmsar
peningastofnanir í Bandaríkjunum voru
illræmdar fyrir ótilhlýðilegan fjárdrátt.
En tilgangurinn með hinu opinbera
eftirliti með rekstri þeirra er að knýja
þær til að taka sanngjarnt tillit til
hagsmuna almennings og virða lög og
rétt.
Einn af helztu bálkunum í viðreisnar-
lögum Reosevelts er hin svonefnda
National Industrial Recovery Act (júní
1934), sem miðar að því að endurreisa
iðnaðinn. Samkvæmt þessum lögum
fékk forsetinn víðtæka heimild til að
hafa eftirlit með iðnaðinum og gera
ráðstafanir til að draga úr offramleiðslu,
hækka laun, stytta vinnutíma og hækka
verð. Á kreppuárunum hafði sam-
keppnin á vinnumarkaðinum valdið því,
að launin lækkuðu ósæmilega mikið, en
vegna offramleiðslunnar hafði líka verð-
ið á ýmsum iðnaðarvörum fallið svo
176
mikið, að fyrirtækin voru rekin með
stöðugu tapi. Til þess að bæta úr þessu
reyndi Roosevelt að koma á samningum
í hinum ýmsu greinum iðnaðarins.
Gengu samningar þessir út á það, að
setja fast verðlag á hinar ýmsu vöru-
tegundir og afnema óheiðarlega sam-
keppni í þeim greinum iðnaðarins, þar
sem slíkir samningar gengu í gildi. Þar
sem forsetinn hafði líka heimild til að
setja ákvæði um laun og vinnutíma
hafði ríkisvaldið fengið geysimikil áhrif
á rekstur iðnaðarins. Lög þessi voru að-
eins sett til tveggja ára og skoðuð sem
neyðarráðstöfun.
Til að sjá um framkvæmd þessara
laga var sett upp sérstök stjórnardeild,
og var Hugh S. Johnson, einn af mikil-
hæfustu stjórnmálamönnum Bandaríkj-
anna, aðalframkvæmdastjórinn. Hafði
hann mikinn fjölda aðstoðarmanna og
ráðunauta úr hópi iðnrekenda og verka-
mannaforingja. Forsetinn lagði bann
við vinnu barna í iðnaðinum og ákvað
36 stunda vinnuviku fyrir verkamenn í
iðnaðinum og 40 stunda vinnuviku fyrir
skrifstofumenn og aðra þess háttar
starfsmenn (white-collar workers), og
sömuleiðis setti hann ákvæði um laun
beggja þessara tegunda af verkamönn-
um. Gegn ýmsum af þessum ráðstöfun-
um reis megn óánægja. Mikil verkfalla-
alda geisaði um landið og náði há-
marki sínu í verkfalli í vefnaðariðnað-
inum um gjörvöll Bandaríkin (sept.
1934). Lét þá Johnson af embætti. í
mai 1935 dæmdi hæstiréttur margar af
þessum ráðstöfunum Roosevelts ógild-
ar, þar eð þær væru í andstöðu við
stjórnarskrána. Var þá framkvæmdar-
stjórnin lögð niður og ráðstafanirnar úr
sögunni. Menn greinir mjög á um það,
hvort hinar ofan nefndu aðgerðir Roose-
velts í iðnaðarmálunum hafi orðið að
gagni. Eins og gefur að skilja höfðu þær
marga og harðvítuga andstæðinga, sem
auðvitað gerðu allt, sem þeir gátu, til
að hindra þær.
Barátta Roosevelts fyrir því að koma
á virku eftirliti með fyrirtækjum, er
rekin eru í þágu almennings, t. d. járn-