Bændablaðið - 01.12.2022, Blaðsíða 24

24 Bændablaðið | Fimmtudagur 1. desember 2022
Í byrjun nóvember árið 1953 kom
fram, í tölublaði Útvarpstíðinda,
að jólaleikrit barnanna í útvarpinu
þau jólin yrði Snædrottningin eftir
HC. Andersen.
Hafði Þjóðleikhúsið þá staðið
fyrir sýningum á leikritinu við mikla
hrifningu yngstu leikhúsgestanna.
Umsjón og leikstjórn með verkinu
var Hildur Kalman leikkona, sem
stjórnaði barnatímum útvarpsins um
þær mundir með miklum ágætum.
Tveimur árum áður komu fregnir
þess efnis að Þjóðleikhúsið hefði
tekið upp þá skemmtilegu nýbreytni
að sýna barnaleikrit og spáði
frumsýning Snædrottningarinnar
afar góðu um framgang mála. Þótti
fólki ekki lítið þarfaverk ef hægt
væri að beina ungdómnum frá glápi
bíómynda, oft miður heppilegum, að
leikritum sem þóttu heldur kjarnbetri
og hollari svona til andlegrar inntöku.
Var verkið frumsýnt miðvikudaginn
14. febrúar, árið 1951, klukkan 17.00.
Listavel úr garði gert
Mikið var um listafólk sem kom að
sýningunni. Bjarni Guðmundsson
nokkur sneri á íslensku, enskri útgáfu
verksins, leikstjórn, eins og áður kom
fram, var í höndum Hildar Kalman,
Henry Boys sá um tónlistina undir
stjórn Jórunnar Viðar og danshöfundur
var nefnd Sif Þórz. Ljósameistari
var Hallgrímur Bachmann
og leiksviðsstjóri Yngvi
Thorkelsson.
Búningahönnun var í
höndum Nínu Tryggvadóttur
og leiktjöldin gerð af Lárusi
Ingólfssyni. Var, í 8. tbl.
Fálkans árið 1951, sérstaklega
tekið fram að leiktjöldin væru
„góð“ auk þess sem búningum
var hrósað sérstaklega.
„Leiktjöld Lárusar Ingólfs-
sonar eru góð, og sömuleiðis
búningar þeir, sem Nína Tryggva
dóttir hefir gert. Má í því
sambandi sérstaklega nefna
krákubúningana, en auk þess
hvítabirnina, snædrottninguna
og fleira.“
Þótti leikhúsgagnrýnanda Fálkans
að mætti helst finna að orðbragði
ræningjanna ... „og þá einkum því sem
Bredda litla notar. Það er fullmikill
„kúrekastíll“ á því.“
Leikendur voru meðal annars þau
Róbert Arnfinnsson og Þóra Borg í
hlutverkum hirðkrákanna, Ragnhildur
Steingrímsdóttur í hlutverki Helgu,
Valur Gústafsson í hlutverki Karls og
svo í hlutverki snædrottningarinnar
tignarlegu var Inga Þórðardóttir.
Sögumaður var Jón Aðils – en um
hann stendur í dægurblaðinu Vikunni
þetta sama ár:
„Síðast en ekki sízt nefnum við
sögumanninn (Jón Aðils), sem sá um
að koma leikhúsgestum strax í gott
skap og var alltaf sérlega velkominn
á sviðið, og svo söng hann stundum
með léttilegu látbragði: Snipp, snapp,
snubbur, stubbur, Mossi, kubbur,
snipp, snapp, snubbur, smellana,
skellana, skot. Það þarf engan að
undra, sem fylgzt hefur með leikferli
Jóns Aðils, að hann stóð sig svona
prýðilega í Snædrottningunni.
Hann hefur marga strengi til að
leika á. Og langt mun vera frá, að
þeir muni allir hafa fengið að njóta
sín fram að þessu. En ólíklegt er,
að ungu leikhúsgestirnir gleymi
honum strax.“
Barátta góðs og ills
Hin fallega upplifun og ævintýri,
Snædrottningin, er upphaflega skrifað
í sjö köflum og kom fyrst út árið
1845. Höfundurinn, H.C. Andersen
(1805-1875), er eitt þekktasta skáld
Danmerkur og mörgum kunnur, en
eftir hann liggja á fjórða þúsund
ævintýra sem þýdd hafa verið á meira
en 125 tungumál. Snædrottningin er
eitt lengsta ævintýri hans og fjallar í
raun um vináttu, kærleika og hugrekki
– baráttu milli góðs og ills – þar sem
hið góða sigrar að lokum eins og vera
ber. Hinar fjölbreyttustu persónur
koma við í ævintýrinu, bæði dýr og
blóm hafa mál, konunglegar hátignir
eru þarna á sveimi jafnt sem ræningjar
og galdraverur.
Segir frá vinunum Helgu og Karli
sem fær spegilbrot púka nokkurs
í annað augað og svo hjartað og
umbreytist úr ljúfum og góðum dreng
í önugan og öfugsnúinn. Verður Karl
hugfanginn af snjókornum og fellur
brátt undir töfra Snædrottningarinnar
sem tekur hann tali er hann er við leik
úti á sleðanum sínum. Snædrottingin
kyssir hann á kinn til þess að verja hann
kulda og annan koss fær hann til þess
að gleyma öllum þeim sem honum
þykir vænt um. Tekur hann svo með
sér á sleðanum sínum til hallar sinnar
á meðan hans nánustu eru vissir um að
hann hafi orðið úti – eða jafnvel dottið
í ána. Helga er ekki sannfærð um þetta
og hefur brátt leit að leikfélaga sínum.
Hún er vonlítil í fyrstu en spyr hvern
þann sem á vegi hennar verður hvort
viðkomandi hafi einhverja hugmynd
um afdrif Karls. Hún kemst á snoðir um
að Snædrottningin sjálf hafi haft hann á
brott með sér og að lokum, eftir langa
vegu, kynnist hún viturri konu sem
gerir henni grein fyrir því að í hjarta
hennar sjálfrar sé allur sá kraftur sem
hún þurfi til að bjarga Karli úr klóm
Snædrottningarinnar.
Hreinleiki og sakleysið sé hennar og
muni hún þurfa að nýta allt sitt til þess
að ná spegilbrotunum úr hjarta vinar
síns. Gengur þetta eftir eins og í góðu
ævintýri sæmir og endalokin eru þau
að saman ganga þau heimleiðis, glöð
í sinni.
Uppselt á augabragði
Var mikil aðsókn á leikritið og þótti
fólki mikið til þess koma. Birtist
gagnrýni í Morgunblaðinu stuttu eftir
frumsýninguna þar sem tekið var
fram að:
„Börnin og reyndar allir leikhús-
gestir tóku leiknum með miklum
fögnuði og klöppuðu leikendum óspart
lof í lófa meðan á sýningu stóð og að
leikslokum.“
Næsta sýning, mánudaginn
19. febrúar, seldist svo upp á
augabragði, eða nákvæmlega
668 miðar á 45 mínútum. Einnig
kom fram í Morgunblaðinu:
„Aðgöngumiðar voru seldir í
gær, og hófst miðasalan, er klukkan
var fjórðung gengin í tvö. Var þá
þegar kominn mikill fjöldi barna, og
varð salan svo ör, að allt seldist upp
á 45 mínútum, alls 688 miðar. Fjöldi
barna varð að snúa frá, án þess að
fá aðgöngumiða að þessu sinni, og
var ekki laust við, að skeifa myndaðist
hjá sumum og tár læddust niður litla
vanga, svo að afgreiðslufólkið varð
að hughreysta hina ungu leikhúsgesti
eftir föngum og benda þeim á, að
fleiri sýningar yrðu síðar. Síminn í
aðgöngumiðasölunni þagnaði aldrei
til klukkan þrjú, og hefði tví mælalaust
verið hægt að selja tvöfalt fleiri
aðgöngumiða, ef rúm hefði leyft.“
Það mátti með sanni segja
að vinsældir Snædrottningar
væru einstakar en fram kom í
Morgunblaðinu þann 21. desember
sama ár að alls sextán sýningar hefðu
farið á svið og leikhúsgestir 8.176
talsins. Var það yfirburða manntal
miðað við fjölda sýninga. Einungis
Fjalla-Eyvindur bætti það met, en á
sextán sýningum þess verks mættu
9.603 manns.
Vinsældir sögu Snædrottningar-
innar hafa síður en svo dvínað í
gegnum árin og auk þess að vera
reglulega sett á svið hefur hún birst
sem framhaldssaga í tímaritum, sem
útvarpsleikrit og jafnvel sem borðspil.
Það er nú óskandi að fólk taki
boðskap sögunnar til sín og umgangist
sjálft sig og aðra með kærleik í hjarta.
Því ástin sigrar allt.
ÁHUGALEIKHÚS Á ÍSLANDI
Eitt vinsælasta barnaleikritið um miðja síðustu öld:
Ævintýri Snædrottningarinnar
Sigrún Pétursdóttir
sigrunpeturs@bondi.is

Jón Aðils fæddist
þann 15. janúar
árið 1913 en lést
21. desember
1983. Hann
var einn af
s tofnendum
Félags ís-
lenskra leikara
og átti sæti í
stjórn félagsins til nokkurra
ára. Hann var einnig formaður
Leikarafélags Þjóðleikhússins
í fjögur ár. Hann hafði unun af
leiklist, lék bæði revíuhlutverk
í Fjalakettinum til jafns
við hlutverk í Leikfélagi
Reykjavíkur. Til gamans má geta
að í gagnrýni Morgunblaðsins
kom fram að „... Hingað til hefur
Jón oftast leikið kaldrifjaða
menn og hefur verið haft orð
á því í leikdómum að ekki væri
rétt að fela honum alltaf slík
hlutverk. Það var því vissulega
ánægjulegt að fá nú að sjá Jón
í hlutverki Sögumannsins. Hlýr
og glettinn kemur hann í upphafi
leiksins fram fyrir tjaldið og
ávarpar börnin í salnum. Vann
hann þegar trúnað þeirra og
þau svöruðu honum hiklaust
og ófeiminn. Og eftir það
var hann hinn „góði andi“
ævintýrisins. Með, þessum
leik sínum hefur Jón Aðils sýnt
nýja hlið á hæfileikum sínum
og unnið enn einn leiksigurinn.
Vonandi verður þetta til þess að
hann fái fjölbreyttari hlutverk
til meðferðar eftirleiðis en
hingað til.“
Auglýsingar og kynningar blaða er viðkomu Snædrottningunni,
það herrans ár 1951, auk kórónu hennar hér að neðan.
Myndir / www.timarit.is
Hildur Kalman,
fædd í Reykjavík,
þann 29. júlí
1916, d. 6.
febrúar 1974.
Hún var fyrst
Íslendinga til
að sækja nám
K o n u n g l e g a
Leiklistarskólans
í London, lék með leik-
flokk um þarlendis og annars
staðar erlendis og hlaut þannig
mikla reynslu og þjálfun
sem leikkona. Hildur var
fastráðin hjá Þjóðleikhúsinu
um árabil bæði sem leikkona
og við leikstjórn – að sama
skapi með áhugaleikfélögum
landsbyggðarinnar en hún
tók virkan þátt í öllu því er
viðkom íslenskri leiklist,
baráttu íslenskra leikara og
jafnan vel liðin og vel kynnt
á allan hátt. Í leikhúsgagnrýni
Morgunblaðsins, þeim sama
og farið var yfir hér að
neðan kom fram að „... engu
að síður er leikurinn mjög
skemmtilegur og heldur
athygli áhorfenda óskiptri
frá upphafi til enda. Er það
ekki síst að þakka ungfrú
Hildi Kalman, sem hefur sett
leikinn á svið með miklum
ágætum, — smekkvísi og
hugkvæmni. Hefur Hildur,
sem stjórnandi verksins náð
þar furðugóðum árangri.
Hefur það vafalaust verið
erfitt verk, því bæði eru
leikendur mjög margir og
auk þess flestir nýliðar eða
lítt vanir á leiksviði. ! Hraði
leiksins er góður og flestir
fara vel með hlutverk sín.“