Bændablaðið - 01.12.2022, Page 60

60 Bændablaðið | Fimmtudagur 1. desember 2022
LESENDARÝNI
Dagana 1.-4.
nóvember sl. tóku
fjórtán íslenskir
frjótæknar þátt í
endur menntunar-
námskeiði hjá
n a u t g r i p a -
ræktarfélaginu
VikingDanmark
og fór það fram í
Álaborg á Jótlandi.
Námskeiðið var
haldið að frumkvæði
Frjótæknafélags
Íslands og hafði
A n d r i M á r
S i g u r ð a r s o n ,
frjótæknir hjá
Búnaðarsambandi
Eyjafjarðar og
formaður félagsins,
forgöngu að
því. Ásamt Andra kom Baldur
Helgi Benjamínsson, kúabóndi og
kynbótafræðingur á Ytri-Tjörnum
í Eyjafirði, að skipulagningu
námskeiðsins, í samráði við
framkvæmdastjóra Búnaðarsambands
Eyjafjarðar, Búnaðarsambands
Suðurlands, Búnaðarsamtaka
Vesturlands og forstöðumann
Nautastöðvar Bændasamtaka Íslands.
Um uppsetningu námskeiðsins og
skipulagningu ytra sá Niels Haulrik
Kristiansen, endurmenntunarstjóri
VikingDanmark. Nokkrir makar voru
með í för og alls taldi hópurinn sem
fór utan 19 manns.
Góð kennsluaðstaða
Námskeiðið fór að mestu fram
í aðstöðu sem VikingDanmark
(VD) hefur komið sér upp við
nautgripasláturhús samvinnu félagsins
Danish Crown, sem staðsett er í
austurhluta Álaborgar. Þar er 4-500
gripum slátrað daglega, alla virka
daga, og fjöldi starfsmanna er 135. Við
hlið griparéttarinnar er kennsluaðstaða
þar sem bóklegur hluti námskeiðsins
fór fram. Verklegi hlutinn fór fram í
réttinni sjálfri, þar er rúmgott svæði
þar sem hægt var að koma fyrir
sextán kúm í einu í læsigrindum.
Leiðbeinendur á námskeiðinu voru
Line Fruegaard, dýralæknir hjá VD,
áðurnefndur Niels Haulrik Kristiansen
og Ágústa Sigurjónsdóttir, frjótæknir
hjá VD og búfræðingur frá Hvanneyri
1996.
Um tíu öðrum frjótæknum var
svo fylgt eftir við dagleg störf.
VikingDanmark er ræktunarfélag
nautgripabænda í Danmörku sem
rekið er sem samvinnufélag um
sæðingastarfsemina. Það á síðan 50%
hlut í Viking Genetics, á móti FABA
í Finnlandi (25%) og Växa í Svíþjóð
(25%) en það félag heldur utan um
kynbótastarfið og rekur nautastöðina
í Assentoft á Jótlandi, þar sem um 375
naut frá löndunum þremur eru haldin
og sæðistaka og kyngreining sæðis
fer fram. Notkun á kyngreindu sæði
er orðin mjög útbreidd í Danmörku
og t.d. í Jersey kúnum er hún nærri
allsráðandi. Gert er ráð fyrir að innan
fimm ára verði notkun á hefðbundnu
sæði orðin hverfandi lítil.
Upprifjun í líffærafræði
Fyrsti námskeiðsdagur fór í upprifjun
á líffæra- og lífeðlisfræði, ásamt
helstu atriðum sem tengjast frjósemi
nautgripa.
Fengu þátttakendur ítarlega
kennslu í gangferli kúa, og stöðu á
eggjastokkum og lærðu að meta með
miklu öryggi hvar kýrin er stödd í
gangferlinum út frá stöðu eggbús
og gulbús, ásamt mati á blöðrum
á eggjastokkum. Einnig fengu þeir
mjög góða kennslu í fangskoðun og
mati á aldri fósturs í viðkomandi
kú með aðferðum sem þátttakendur
höfðu ekki lært áður. Eftir mjög
gagnlegan fyrirlestur fórum við
og skoðuðum líffæri og var það
mjög gagnlegt í beinu framhaldi
af fyrirlestrinum. Hjá VD er lögð
áhersla á að leita eftir a.m.k. þremur
vísbendingum til að staðfesta fang,
sem dæmi finna fósturhimnur og
fósturæðar ásamt stöðu leghorna, t.d
vökva og stærð. Allir sem tóku þátt
voru sammála um að þetta hefði verið
mjög gagnlegt og kæmi til með að
styrkja þá mjög mikið í starfi.
Dagur með frjótækni
Á öðrum degi námskeiðsins var
hópnum skipt upp og slóst helmingur
hópsins í för með frjótækni frá VD og
fylgdi honum eftir í starfi þann daginn.
Baldur Helgi og Þorvaldur Jónsson,
frjótæknir hjá Búnaðarsamtökum
Vesturlands, voru með frjótækninum
Brett Yanz, sem fæddur er í Kanada
en fluttist til Danmerkur fimm ára
að aldri. Hann hefur verið frjótæknir
frá 1988 og býr í Hjørring á Norður-
Jótlandi. Á starfssvæði hans eru um
7.000 kýr á tiltölulega litlu svæði sem
telst vera „meget kvægtæt“; mikill
þéttleiki. Búin sem við heimsóttum
voru mjög stór, mörg með á bilinu
4-700 kýr. Minnsta búið var með
tæplega 100 kýr. Vegalengdir milli
búanna voru stuttar og í eitt skipti
voru búin hlið við hlið, þannig að
bara þurfti að keyra yfir veginn.
Heimsóknirnar þennan daginn voru
tólf og rúmlega 110 kýr voru sæddar
og fangskoðaðar. Mest sagðist Brett
hafa sætt 26 kýr á einum bæ sama
daginn. Á velflestum búum voru
stígvél til reiðu fyrir þjónustuaðila;
frjótækna og dýralækna. Aðstaða til
sæðinga var víðast hvar mjög góð.
HandyVik pantar og skráir
Eitt af því sem mesta athygli
vakti í þessari ferð var HandyVik
farsímaappið sem VikingDanmark
hefur látið útbúa og heldur utan
um allar pantanir frá bændum og
skráningar á þjónustu frjótækna hjá
félaginu. Bændur panta langflestar
sæðingar í gegnum þetta app og
tekur það við pöntunum til kl. 7.30 á
morgnana. Fyrir pantanir sem berast
eftir þann tíma þarf að greiða aukalega
og berist pantanir eftir kl. 10.30
fara þær yfir á næsta dag. Símatími
frjótækna er 15 mínútur á dag. Gerð
sæðingaáætlana er mjög útbreidd
og þegar bóndi pantar sæðingu
birtast þrjár tillögur að nautavali í
appinu og velur frjótæknir eina af
þeim á viðkomandi kú. Með þessu
er handskráningum haldið í algjöru
lágmarki og villuhættu þar með.
Þá er mögulegt að senda bændum
símaskilaboð um væntanlega
komutíma frjótæknis, sem er til mikils
hagræðis. Einnig er hægt að skrá
margvíslegar upplýsingar um búið
og aðstöðuna, sem auðveldar til muna
Frjótæknar komnir á nýjan stað
Þátttakendur á námskeiðinu, ásamt Ágústu Sigurjónsdóttur. Mynd / SBH
Baldur Helgi
Benjamínsson
Andri Már
Sigurðsson
Klara í Syðri-Hofdölum heilsar upp á kvígur á Klovborg. Mynd: ATB
AF VETTVANGI STJÓRNARRÁÐSINS
Bandaríska skáldið Earl
Nightingale talaði einu sinni um
að maður yrði það sem maður
hugsaði um.
Þó að þetta
sé vitanlega
mikil einföldun
þá er í þessu
sannleikskorn. Það
skiptir máli hvernig
nálgun á verkefni
er. Er glasið hálf
tómt eða hálf fullt?
Fyrir tæpu ári
síðan þegar ég settist inn í ráðuneyti
landbúnaðar skrifaði ég á blað nokkur
verkefni sem ég vildi leggja áherslu á.
Unnið er í öllum þessum verkefnum
í ráðuneytinu og sum hver farin að
bera ávöxt.
Bjartviðri fram undan
Eitt af því efsta á blaðinu var afkoma
sauðfjárbænda. Síðustu ár hefur
afkoman verið döpur. Það sem verra
er að það hefur verið síversnandi
afkoma í umræðunni. Um að staðan
sé erfið og horfur dökkar. Skýrsla
eftir skýrslu um að eitthvað þurfi að
breytast og að bændum fækki. Þessi
tónn hvetur ekki til árangurs. Ég tel að
nú sé bjart fram undan fyrir íslenskan
landbúnað, sauðfjárræktina meðtalda.
Þrátt fyrir þær áskoranir sem við blasa
vegna afleiðinga heimsfaraldurs og
grimmrar innrásar Rússa í Úkraínu.
Eitt mitt fyrsta verk í ráðuneytinu
var að hlutast til um að fá sérstakt
700 milljóna króna framlag til að
aðstoða bændur vegna hækkana
á áburðarverði sem áttu sér vart
sögulega hliðstæðu síðastliðinn vetur.
Þá var ég ekki búin að vera lengi í
ráðuneytinu þegar að þær gleðifregnir
bárust að hið ómögulega hefði gerst,
að kindur hefðu uppgötvast sem
báru samsætu sem veitir vörn gegn
riðuveiki. Það gefur fyrirheit að unnt
sé að vinna lokasigur á 150 ára baráttu
við veiru sem hefur valdið ómældu
tjóni í sveitum landsins. Drifkraftur
þeirra sem börðust fyrir því að leita
betur, færði íslenskri sauðfjárrækt
þennan sigur. Þá hefur verið gott
samstarf milli Matvælastofnunar
og sauðfjárbænda um tillögur að
reglugerðarbreytingum til þess að
auðvelda starfið. Nú er einfaldlega
praktískt verkefni fram undan, að
koma þessari vörn í sem flest fé á
sem hagkvæmastan hátt.
Afkoma bænda er háð fleirum en
stjórnvöldum
Í vor varð ljóst að grípa þurfti
til ráðstafana vegna þeirra áhrifa
sem stríðið í Úkraínu hafði á
matvælamarkaði. Skipaður var
þriggja manna spretthópur sem
útfærði tillögur á stuttum tíma. Ég
gerði tillögur hópsins að mínum,
sem voru m.a. þær að 2,5 milljarðar
króna yrðu greiddar í sérstakan
stuðning til bænda. Þá sagði ég
og segi enn að það eru ekki bara
stjórnvöld sem bera ábyrgð á
afkomu bænda, heldur miklu
frekar afurðastöðvar og smásalan.
Síðastliðið sumar hækkaði svo
afurðaverð til bænda verulega, eða
um þriðjung. Þannig er raunverð á
afurðum loksins komið upp í það
verð sem það var fyrir tæpum áratug
– til viðbótar við þann sérstaka
stuðning vegna hækkandi aðfanga.
Önnur tillaga spretthópsins
var að hvetja til hagræðingar í
afurðageiranum með breytingu
á búvörulögum. Slíkt frumvarp
hefur nú verið kynnt í samráðsgátt
stjórnvalda þar sem meginefni þess
er að veita tímabundna, skilyrta
heimild til tiltekins samstarfs á sviði
slátrunar. Markmiðið er þannig að
hvetja til hagræðingar sem muni
hagnast bændum og neytendum.
Ég ætlast til þess að þessi drög fái
gagnrýna umræðu þannig að málið
sé sem best þegar hin þinglega
meðferð hefst.
Ég hef hlustað á
sjónarmið bænda
Óbreytt kerfi þýða óbreytta
niðurstöðu. Það kerfi sem
sauðfjárræktin býr við, hefur ekki
skilað ásættanlegum niðurstöðum.
Niðurstaðan hefur núna í rúman
hálfan áratug verið döpur
afkoma og neikvæð umræða. Við
endurskoðun búvörusamninga
árið 2019 var ákveðið að fresta
niðurtröppun greiðslumarks til 1.
janúar 2023. Þess hefur verið farið
á leit við mig að ég myndi hlutast
til um það að taka upp samninginn
á yfirstandandi ári til þess að breyta
þeirri niðurstöðu. Því erindi var
hafnað.
Staðreyndin er sú að staða
sauðfjárbænda gagnvart stuðningi
almennings við sauðfjárrækt er afar
ójöfn. Sá hópur sauðfjárbænda sem
mun sjá hag sinn vænkast mest við
það að samningurinn haldi gildi
sínu er sá hópur sauðfjárbænda
sem hefur verstu afkomuna í dag.
Þeim ætla ég ekki að gleyma. Það
að draga úr vægi greiðslumarks,
líkt og bændur sömdu um við
stjórnvöld árið 2019 mun jafna
stöðu bænda. Bent var á það af
búgreinadeild sauðfjárbænda í
haust að við þessa breytingu myndu
nokkrir tugir milljóna flytjast milli
svæða. Það er rétt og hefur legið
fyrir frá því að samið var, að því
að draga úr vægi greiðslumarks.
Ég er tilbúin við endurskoðun
búvörusamninga á næsta ári að
skoða svæðaskiptingu stuðnings
ef að vilji sauðfjárbænda stendur
til þess.
Árangur til framtíðar
Mín sýn er sú að til þess að
afkoma bænda vænkist þurfi
að koma saman raunverulegar
umbætur á stuðningi almennings
við sauðfjárrækt. Að hvatar séu
til árangurs í loftslagsmálum
svo að þeir fjölmörgu bændur
sem ná árangri þar fái uppskorið
erfiði sitt. Hvatar séu til að auka
framleiðni með fjárfestingum.
En án fjárfestinga verða ekki
framfarir. En það er ekki eingöngu
á ábyrgð stjórnvalda að tryggja
afkomubatann. Afurðaverð þarf að
vera í takti við framleiðslukostnað.
Til að svo megi verða þarf
framleiðslan að vera í takti við
eftirspurn. Það gengur ekki til
lengri tíma að byggja hluta af
fæðuöryggi landsins á því að ein
stétt gefi vinnu sína. Við þurfum að
horfa til þess að nýta afurðir betur
og þar tel ég að landbúnaðurinn geti
lært af sjávarútvegi, sem hefur náð
undraverðum árangri í að fullnýta
hráefni. Hagræðing í slátrun getur
aukið hagkvæmni sem muni vænka
hag neytenda og bænda. Ég trúi á
íslenskan landbúnað og mun hér
eftir sem hingað til berjast fyrir því
að við grípum tækifærin.
Höfundur er matvælaráðherra.
Svandís
Svavarsdóttir.
Bjartsýni í sauðfjárrækt