Bændablaðið - 01.12.2022, Blaðsíða 37

37Bændablaðið | Fimmtudagur 1. desember 2022
til að skrá sig í herþjálfun, lagði
hann fram sína fyrstu umsókn. Við
heilsufarsskoðun kom á daginn
að hann glímdi við óreglulegan
hjartslátt og var honum ekki hleypt
inn fyrr en hann var orðinn sautján
ára. Eftir fyrstu sex mánuðina sleit
hann liðband í hné og þurfti frá að
hverfa.
Á 21. aldursári gerði hann aðra
tilraun við herinn og var hleypt inn.
Eftir eins og hálfs árs herþjálfun
fótbraut hann sig og var hann aftur
leystur frá störfum. Árið 2016,
þegar Jack var á 25. aldursári,
gerði hann enn aðra tilraun, en
eftir að hafa greinst með síþreytu
var honum sagt upp enn einu
sinni. Ákvað hann því að láta gott
heita og stefna á starfsferil innan
landbúnaðargeirans, eftir samtals
þrjú og hálft ár í hernum.
Jack segir að full herþjónusta sé
20 ár, og hefði hann viljað stefna
þangað. Að þjónustu lokinni býðst
hermönnum að fara á eftirlaun
frá ríkinu, en hins vegar er mjög
algengt að menn endist ekki svo
lengi. Herþjónustu fylgir gífurlegt
líkamlegt álag og því er sú staða
sem Jack lenti í, að þurfa að hætta
snemma vegna veikinda eða
óhapps, alþekkt.
Umgekkst konungsfólk
Á þeim tíma sem Jack gegndi
herþjónustu var hann einungis
við þjálfun á Bretlandseyjunum.
Ungum hermönnum er oft falið
það hlutverk að standa heiðursvörð
um konungsfjölskylduna samfara
þjálfuninni – rauðklæddu
hermennirnir með háu loðhattana.
Hann hitti því drottninguna
nokkrum sinnum og fjölskyldu
hennar. „Þau eru hið yndislegasta
fólk,“ segir Jack.
Aðspurður um hvernig það hafi
verið að standa vörð um höllina
þá segir Jack að á stundum hafi
verið óþolandi að vera í raun
ekkert annað en aðdráttarafl fyrir
ferðamenn. Aginn í herþjálfuninni
sé mikilvægur til að gera mann
kláran fyrir þetta starf. Þar er
fyrirkomulagið þannig að ef
upp kemst um fíflaskap, þá er
hermönnum refsað með fjársektum
eða með aukinni vinnuskyldu um
helgar.
Þegar Elísabet var borin til grafar
núna í haust þá var einn kistuberinn
sá sem þjálfaði Jack sem nýliða í
hernum.
Stytti tíma í mjöltum
Í sumar fluttu húsbændur Jacks
frá Hóli í Önundarfirði með allan
sinn bústofn. Eftir flutningana
stóðu mjaltirnar í Litlu-Hildisey
í hvort mál yfir í fjóra tíma, enda
mjög margar kýr á bænum. Þar
kom reynsla og þekking Jack að
góðum notum. Hann áttaði sig á
því að kýrnar væru stressaðar og
eftir mikla yfirlegu áttaði hann sig
á að það væri vegna þess að þær
fengu örlítið raflost þar sem vantaði
jarðtengingu.
Kýrnar voru líka settar í tvær
hjarðir – önnur með hánytja kúm
og hin með lágnytja. Með því að
þurfa ekki að bíða eftir að hámjólka
kýrnar klára á meðan lágnytja
eru löngu búnar, sparast nokkrar
mínútur í hverjum umgangi í
gegnum mjaltabásinn. Þar sem
umferðirnar eru 30, þá munar strax
um hvert smáatriði.
Þegar jarðsambandið var komið
í lag og hópunum var skipt eftir nyt
náðist að stytta tímann sem fór í að
mjólka 125 kýr niður í tvo tíma og
40 mínútur í hvort mál.
Kom í veg fyrir júgurbólgu
Við mjaltir voru notaðar blautar
tuskur til að þrífa spenana, sem
er viðtekin venja. Jack var fljótur
að benda á að með því væri mikil
smithætta þar sem bakteríur lifa
vel í röku umhverfi. Í staðinn lagði
hann til að fyrir mjaltir væri þar til
gerðu efni úðað á spenana sem væri
svo hreinsað í burtu með þurrum
klút. Fyrir þessar breytingar var
júgurbólga tíð en er nánast horfin
núna.
Einu sinni var Jack að fylgjast
með háttalagi kúanna og sá að þær
voru tregar til að drekka vatn úr
vatnstroginu. Hann skoðaði þá
trogið og sá að það var farið að
ryðga, en það gefur vatninu vont
bragð. Um leið og sett var nýtt
vatnstrog jókst ágangurinn í vökva
og nytin jukust í kjölfarið.
Einnig hefur Jack lagt áherslu
á að kálfar hafi aðgang að vatni,
en vömbin þroskast betur ef þeir
drekka ekki einungis mjólk. Hann
segir algengt að fólk láti mjólkina
duga, enda er hún vökvi, en það
sé ekki besta aðferðin. Fyrir Jack
skipta fyrstu stundirnar í lífi
kálfsins mjög miklu máli ef ætlunin
er að gera hann að góðri mjólkurkú.
Jack er mikill talsmaður
notkunar á forðastautum og eftir
að hann fékk húsbónda sinn til að
nota þá í meira mæli hefur tíðni
doða og súrdoða minnkað.
Nýliðun forsenda framfara
Jack segir að þar sem nýliðun hér
á landi gangi treglega komi nýjar
hugmyndir og nálganir ekki eins
hratt í greinina og æskilegt sé. Hann
er ekki með nákvæma tölfræði á
hreinu, en telur að meðalaldur
kúabænda í Bretlandi sé undir 40.
Hann er ánægður með Jónatan, sem
er opinn fyrir nýjum hugmyndum
frá Jack, sem getur svo útskýrt af
hverju betra er að gera hlutina á
hinn eða þennan hátt vegna sinnar
menntunar og reynslu.
Íslenskar kýr frábærar
Jack segir að íslenska kúakynið sé
mjög gott í samanburði við það sem
hann hefur kynnst í Bretlandi og
Nýja-Sjálandi. Þær eru einstaklega
harðgerðar, með gott heilbrigði og
nytin alls ekki til að kvarta yfir.
Hann hefur heyrt af umræðunni
um að flytja inn erlend kúakyn, en
hann telur að lítið ávinnist með því.
Frekar ætti að flytja inn þekkingu
og leggja orku í bættan aðbúnað
og fóðrun.
„Kýr er ekki bara kýr! Þér
verður að vera eins umhugað um
hana og hægt er. Þú vilt ekki gera
neitt til að koma henni úr jafnvægi,
heldur viltu stuðla að því að hún
verði eins hamingjusöm og hægt
er,“ segir Jack, en samkvæmt
honum mjólka hamingjusömustu
kýrnar best. Lífsgleði kúnna hefur
áhrif á sálarlíf bóndans og öfugt –
vansælar kýr þýða vansælir bændur.
Kjörhitastig kúa eru tvær til þrjár
gráður. Lægsta hitastig sem þær
þola eru mínus 17 gráður og það
hæsta 17 gráður yfir frostmarki.
Jack hefur hvatt húsbónda sinn til
að vera með geldkýrnar eins mikið
úti og hægt er. „Þetta eru í grunninn
villt dýr – þær fara í vetrarfeld og
þú getur haft þær úti svo lengi sem
þær komast í nóg af fóðri og vatni.“
Mjaltaþjónar út af þjóðarsálinni
Áður en Jack kom til Íslands taldi
hann að kýrnar sem hann hafði
umgengist á Nýja-Sjálandi væru
þær hamingjusömustu í heiminum,
þar sem þær eru alltaf utandyra.
Síðan kom hann hingað og sá að
íslenskar mjólkurkýr í fjósum
með mjaltaþjónum eru líklegast
þær lukkulegustu sem hann hefur
séð. Með því að geta stjórnað sinni
rútínu sjálfar eru þær eins og blómi
í eggi.
Kýrnar hjá Jónatan leika við
hvurn sinn fingur, enda eru alls engin
þrengsli á þeim, alltaf nægt fóður og
þær stjórna því sjálfar hvenær þær
fara í mjaltir. Á Hóli í Önundarfirði
voru mjaltaþjónar og var verið að
vinna við uppsetningu þeirra í Litlu-
Hildisey þegar Bændablaðið bar að
garði.
Í Bretlandi eru mjaltaþjónar ekki
með eins mikla dreifingu og hér á
Íslandi. Jack er með þá kenningu að
munur í þjóðarsál þessara tveggja
þjóða skýri þennan mun.
„Íslendingar virðast vilja gera
auðvelt fyrir sér – fjölskyldan
skiptir miklu máli og þeir meta gott
jafnvægi milli vinnu og heimilis.
Í Bretlandi er þér sagt að þú eigir
að vinna mjög mikið allt þitt líf
– ef ekki, þá ertu einskis virði.
Núna kann ég að meta íslenska
lifnaðarháttinn vegna þess að hann er
þægilegri – mjaltaþjónarnir minnka
vinnuálagið,“ segir Jack.
Húsbændur Jack fluttu í sumar frá Hóli í Önundarfirði til Litlu-Hildiseyjar í
Landeyjum. Mynd / ÁL
Jack segir íslensku kýrnar einstaklega harðgerðar. Hann hefur kynnst
nokkrum kúakynjum og segir það íslenska búa yfir miklum möguleikum.
Mynd / ÁL