Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2021, Blaðsíða 56

56 Tímarit hjúkrunarfræðinga | 2. tbl. 97. árg. 2021
Engum er hjúkrað ef enginn hjúkrar
hjúkrunarfræðinga sem er í langtímaveikindaleyfi (lengur
en 58 daga) á hverjum tíma er 67 einstaklingar og að jafnaði
eru 62 hjúkrunarfræðingar í foreldra- og fæðingarorlofi. Það
samsvarar 127 stöðugildum í dagvinnu en ekki er ráðið í
þessar stöður í öllum tilvikum (Kristlaug H. Jónasdóttir og
Elísabet Guðmundsdóttir, 2021).
Ástandið hefur versnað enn frekar undanfarið með tilkomu
covid-19-faraldursins, álag á heilbrigðisþjónustuna
hefur aldrei verið eins mikið og nú. Erfitt er að hugsa til
afleiðinganna sem það á eftir að hafa til skemmri og lengri
tíma. Heilbrigðiskerfið er komið að þolmörkum varðandi
lágmarksmönnun. Nú stöndum við auðvitað í storminum
miðjum. Þó sjái fyrir endann á faraldrinum, hefur enn hvorki
gefist tími né ráðrúm til að kanna áhrif covid-19 á starfsfólk
í heilbrigðiskerfinu á þessu krefjandi álagstímabili og hvort
og hvaða áhrif faraldurinn hefur á þjónustugæði og meðferð
innan heilbrigðisstofnana. Hugsanlega gætu slíkar rannsóknir
varpað betra ljósi á hvar viðmið um lágmarksmönnun ættu
að liggja. Undanfarið ár hafa orðið til mikilvæg gögn sem geta
gefið okkur vísbendingar um þolmörk og lágmarksmönnun.
Skortur á hjúkrunarfræðingum á heimsvísu
Um allan heim er skortur á hjúkrunarfræðingum. Meðal
ástæðnanna er fjölgun mannkyns og hækkandi lífaldur en
hvort tveggja leiðir af sér fleiri skjólstæðinga sem þurfa
aukna og flóknari heilbrigðisþjónustu. Mikilvægt er því að
skilningur sé til staðar á hlutverki og mikilvægi þátttöku
hjúkrunarfræðinga við að tryggja gæði og öryggi við meðferð
sjúklinga (Griffiths o.fl., 2018).
Talið er að 12,9 milljónir heilbrigðisstarfsmanna muni
vanta til starfa um heim allan árið 2030, þar af 8 milljónir
hjúkrunarfræðinga og ljósmæðra (World Health Organization,
2013). Skýrsla hagdeildar Landspítala staðfestir að mikið
„gat“ er í mönnun hjúkrunarfræðinga og þar var áætlað,
fyrir styttingu vinnuvikunnar, að vantaði 76 stöðugildi
hjúkrunarfræðinga (Kristlaug H. Jónasdóttir og Elísabet
Guðmundsdóttir, 2021). Í umfjöllun Morgunblaðsins um
mönnunarvanda ríkisstofnana vegna styttingar vinnuvikunnar
segir Gunnar Ágúst Beinteinsson, framkvæmdastjóri mann-
auðsmála Landspítalans, að 120 stöðugildi heilbrigðis-
starfsmanna á vaktalínum vanti upp á til að tryggja mönnun
Landspítalans eftir að stytting vinnuvikunnar tók gildi 2. maí
síðastliðinn, en þar eru alls um 3000 starfsmenn í vaktavinnu
(Ómar Friðriksson, 2021).
Hvað verður um menntaða hjúkrunarfræðinga?
Menntun íslenskra hjúkrunarfræðinga er öflug og stenst
samanburð við það sem best gerist á heimsvísu. Skýrsla Fíh,
sem gefin var út árið 2017, gerði ráð fyrir að fram til ársins
2021 mundi nýliðun innan stéttarinnar rétt svo ná að leysa
af hólmi þá hjúkrunar-fræðinga sem ljúka störfum vegna
aldurs (Guðbjörg Pálsdóttir o.fl., 2017). Á Landspítalanum,
sem er stærsti vinnustaður Íslands, má ætla að fjórðungur
láti af störfum næstu 10 árin vegna aldurs. Stöðugildum
hjúkrunarfræðinga hefur fjölgað að jafnaði um 2,2% síðustu
ár á Landspítala (Kristlaug H. Jónasdóttir og Elísabet
Guðmundsdóttir, 2021).
Á komandi árum má gera ráð fyrir að hjúkrunarfræðingum
sem starfa í þróuðu löndum muni fækki um 40%. Ein helsta
ástæðan er að komandi kynslóðir munu ekki mennta sig
eða starfa við hjúkrun vegna lágra launa og of krefjandi
vinnuumhverfis (World Health Organisation, 2013). Meðalfjöldi
sjúklinga sem hjúkrunarfræðingur ber ábyrgð á daglega
hefur bein áhrif á ánægju í starfi og kulnun (Chen o.fl., 2019)
en starfið getur verið líkamlega og andlega erfitt. Mikilvægt
er fyrir stjórnendur að þekkja áhættuþætti kulnunar og vera
meðvitaðir um einkenni þeirra, bæði vegna starfsfólksins
og einnig vegna eigin áhættu. Hjúkrunarfræðingar vilja geta
nýtt meiri tíma með fjölskyldu sinni og telja sig ekki fá næg
tækifæri til framþróunar í starfi, og þetta verður til þess að þeir
leita í önnur störf (Muabbar og Alsharqi, 2021). Stjórnendur á
heilbrigðisstofnunum eiga erfitt með að halda góðu jafnvægi
milli vinnu og einkalífs og meðal þeirra er hætta á kulnun í
starfi veruleg (Kelly o.fl., 2019).
Cheval og samstarfsmenn (2019) framkvæmdu saman-
tektarrannsókn um reynslu heilbrigðisstarfsmanna af
álagi í starfi. Úrtakið voru 229 heilbrigðisstarfsmenn
þar sem meðalaldurinn var 30 ár. 48% úrtaksins voru
hjúkrunarfræðingar, 27% læknar og 25% féll undir annað
heilbrigðisstarfsfólk. Samantektin sýndi að um helmingur
þátttakenda eða 46% gat ekki svarað hvort þeir myndu
kjósa að starfa áfram innan heilbrigðisþjónustunnar við að
sinna sjúklingum. Einnig sýndu niðurstöðurnar að margir
þátttakendur fundu fyrir miklu álagi í starfi sínu. Þeir töldu sig
ekki alltaf ná að sinna öllum verkefnum sínum á vinnutíma og
unnu því oft umfram umsamið vinnuhlutfall. Niðurstöðurnar
bentu til þess að stór hluti þátttakenda horfði til annarra
starfa utan heilbrigðiskerfisins.
Jana Kristín Knútsdóttir og samstarfsmenn (2019) unnu
rannsókn sem fékk nafngiftina „Þróun starfsumhverfis
á Landspítala: Kulnun í starfi, starfsánægja og gæði
þjónustunnar.“ Hún sýndi að 17,2% þátttakenda höfðu
áform um að láta af störfum á Landspítalanum næstu 6-12
mánuðina. Hún sýndi einnig að 54% þátttakenda unnu
umfram umsamið starfshlutfall, einu sinni eða oftar í viku.
Getum við dregið úr kulnunarhættu?
Mikilvægt er að finna leiðir innan heilbrigðiskerfisins til að
koma til móts við unga hjúkrunarfræðinga þannig að þeir
hverfi ekki frá störfum innan heilbrigðiskerfisins vegna
kulnunar og streitu. Rannsókn, sem fór fram á bráðadeildum
hér á landi, leiddi í ljós að fleiri yngri hjúkrunarfræðingar urðu
oftar varir við einkenni streitu heldur en þeir sem voru eldri og
voru einkennin að jafnaði alvarlegri. Mismunandi niðurstöður
komu í ljós þegar sérsviðin voru borin saman. Á skurðsviði
töldu 24% hjúkrunarfræðinga að mönnun væri óviðunandi
eða algerlega óviðunandi, en á lyflækningasviði, þar sem fleiri
ungir hjúkrunarfræðingar unnu, voru 58% þeirra sammála
þessari fullyrðingu (Berglind Harpa Svavarsdóttir og Elísabet
Hjörleifsdóttir, 2020).
Mikilvægt er að byrja strax í grunnnáminu að undirbúa
hjúkrunarfræðinema með því að breyta námskránni til þess
að stuðla að forvörnum, þannig að þeir þekki einkenni streitu
og kulnunar og viti hvernig á að leita eftir faglegri aðstoð.
Mikilvægt er að vera meðvitaður um líðan sína og beita þeim
úrræðum sem kennd eru til að öðlast meiri starfsánægju
(Friganovic o.fl., 2019).