Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2021, Qupperneq 65

2. tbl. 97. árg. 2021 | Tímarit hjúkrunarfræðinga 65
Hjarta- og æðasjúkdómar eru algengasta dánarorsök á Íslandi (Hildur Björk Sigbjörnsdóttir
og Jón Óskar Guðlaugsson, 2019) og valda þeir rúmlega helmingi allra dauðsfalla í Evrópu
(Timmis o.fl., 2020). Algengastur hjartasjúkdóma er kransæðasjúkdómur (Timmis o.fl., 2020;
Virani o.fl., 2020) en hann orsakast í flestum tilvikum af æðakölkun sem veldur æðaskellum og
geta þær leitt til þrenginga í kransæðum. Sjúkdómurinn er í eðli sínu alvarlegur og langvinnur
en getur verið stöðugur til langs tíma. Hægt er að hafa áhrif á sjúkdómsferlið með lyfjameðferð,
aðgerðum og breytingum á lífsstíl (Knuuti o.fl., 2020). Áhættuþættir kransæðsjúkdóma eru að
miklu leyti tengdir lífsstíl og er talið að með forvörnum og meðhöndlun áhættuþátta sé hægt að
fyrirbyggja allt að 80% tilfella hjarta- og æðasjúkdóma (World Health Organization, 2019).
Á Íslandi líkt og um allan heim fækkaði dauðsföllum vegna hjarta- og æðasjúkdóma um 50-60%
á árunum 1960-2015 (Hildur Björk Sigbjörnsdóttir og Jón Óskar Guðlaugsson, 2019; OECD,
2015). Talið er að meginástæða þessarar lækkunar sé að forvarnir hafa dregið úr þekktum
áhættuþáttum, t.d. reykingum, blóðfitutruflunum og háþrýstingi, auk þess sem miklar framfarir
hafa orðið í meðferð kransæðasjúkdóms (Aspelund o.fl., 2010; OECD, 2015; Piepoli o.fl., 2016).
Bent hefur verið á að aukin tíðni sykursýki og offitu (Karl Andersen o.fl. 2017), sem og skortur
á aðheldni (e. adherence) geti aftur á móti snúið þessari þróun við (OECD, 2015). Auk hinna
hefðbundnu áhættuþátta hafa rannsóknir sýnt að félagsleg staða og andleg líðan tengjast
þróun hjarta- og æðasjúkdóma. Meðal tekjulægri þjóða Evrópu er staða áhættuþátta verri og
dauðsföll fleiri vegna sjúkdómsins (Timmis o.fl., 2020).
Vegna forvarna og betri meðferðar lifa fleiri með langvinnan kransæðasjúkdóm en áður
(Aspelund o.fl., 2010). Þörf fyrir fræðslu frá heilbrigðisstarfsfólki um sjúkdóminn (Resurrección
o.fl., 2019), heilbrigðan lífsstíl og sjálfsumönnun hefur því aukist (Anderson o.fl., 2017).
Sjúklingafræðslu má skilgreina sem ferli sem miðar að því að skapa þekkingu, breytingu á
viðhorfum og/eða færni eða hafa áhrif á hegðun sem nauðsynleg er til að viðhalda eða bæta
heilsu (Redman, 2004). Þrátt fyrir að rannsóknir hafi ekki sýnt að sjúklingafræðsla ein og sér hafi
áhrif á horfur kransæðasjúklinga, þá eru vísbendingar um að fræðsla auki líkur á árangursríkum
lífsstílsbreytingum, eins og aukinni hreyfingu, betra mataræði og reykleysi (Ghisi o.fl., 2014a;
Ghisi o.fl., 2020). Samkvæmt rannsóknum eykur sjúklingafræðsla einnig trú á eigin getu (Ghisi
o.fl., 2020) og hugsanlega heilsutengd lífsgæði (Anderson o.fl., 2017). Kransæðasjúklingum sem
fá viðeigandi fræðslu virðist einnig finnast að þeir hafi meiri stjórn og hafa síður neikvæðar
tilfinningar gagnvart veikindunum sínum (Cartledge o.fl., 2018). Sjúklingafræðsla og stuðningur
við lífsstílsbreytingar, sem hefur það að markmiði að efla færni og sjálfstraust sjúklinga til að
taka upplýstar ákvarðanir varðandi eigið heilsufar eða ástunda heilsutengda hegðun, er því
mikilvæg í öllu bataferli kransæðasjúklinga.
INNGANGUR
AUÐUR KETILSDÓTTIR
Landspítala, hjúkrunarfræðideild
Háskóla Íslands
HULDA HALLDÓRSDÓTTIR
Landspítala
KOLBRÚN SIGURLÁSDÓTTIR
Sjúkrahúsi Akureyrar og
hjúkrunarfræðideild Háskólans á
Akureyri
BRYNJA INGADÓTTIR
hjúkrunarfræðideild Háskóla Íslands
og Landspítala
MARGRÉT HRÖNN SVAVARSDÓTTIR
hjúkrunarfræðideild Háskólans á
Akureyri
Fræðsluþarfir og
sjúkdómstengd þekking
einstaklinga með
kransæðasjúkdóm:
Þversniðsrannsókn við
útskrift af sjúkrahúsi
Ritrýnd grein | Scientific paper
Höfundar