Úrval - 01.10.1952, Síða 94

92
ÚRVAL
— á Norðurlöndum náði hann
fyrst almenningshylli árið 1915
með Segelfoss By. Þá hafði
hann gefið út bækur í aldar-
fjórðung.
1 Ameríku hafði hann þolað
illt mörg æskuár sín. Englend-
ingar sýndu honum alla tíð af-
skiptaleysi, og gáfu honum yfir-
leitt engan gaum fyrr en hann
hafði fengið Nóbelsverðlaunin.
Á styrjaldar- og hernámsár-
unum fékk. Hamsun loks tæki-
færi til að sýna Þýzkalandi
þakklæti sitt. En svo rangsnúin
voru örlögin, að það Þýzkaland
sem hann studdi, var allt annað
Þýzkaland en það sem hafði
hjálpað honum þegar hann var
ungur og fátækur. Auk þess var
það í stríði við föðurland hans.
Mikill hluti hinna þj'rzku les-
enda Hamsuns voru gyðingar.
Maðurinn sem hann dáði sem
„mikinn siðbótamann“ sendi
flesta af hinum þýzku vinum
hans í útlegð eða í gasofnana.
Af rangsnúinni tryggð sveik
hann vini sína, sveik hann land
sitt. Og til að kóróna kaldhæðni
örlaganna varð hann, sem í ræð-
um, greinum, ljóðum og sögum
hafði hæðst að ellinni og boðið
mönnum að „heiðra æskuna“,
í hárri elli sinni ljósasta dæmið
sem bókmenntasagan þekkir um
það, að það getur verið ógæfa
fyrir skáld að lifa of lengi.
En hvað þá um skáldskap
Hamsuns ?
Surnir — einkum útlending-
ar — munu segja: það má ekki
blanda saman skáldinu og verk-
um hans.
Það er aðeins flótti frá vanda-
málinu.
Því meiri listamaður sem
skáldið er, því erfiðara er að
greina milli listamannsins og
verka hans. Og sem listamaður
er Hamsun í hópi hinna fremstu.
Aðrir munu ef til vill segja:
Það er ranglátt að láta athafn-
ir manns verka aftur fyrir sig.
Það er satt — og jafnframt
getur það einnig orðið flótti frá
vandamálinu. Það er óhrekjan-
leg staðreynd að athafnir manns
í nútíð geta varpað ljósi á verk
hans í fortíðinni. Þetta, með
öðru, er það sem átt hefur sér
stað með Hamsun.
Eigum við þá að blanda póli-
tík í mat okkar á verkum mikils
skálds ?
Hjá því komumst við ekki, ef
við viljum ekki hólfa sundur
heila okkar í lokaða bása.
Það sem verður miklum hluta
af skáldskap Hamsuns til björg-
unar er sú staðreynd, að naz-
isminn var þrátt fyrir allt
aðeins rönd í manninum. SJcáld-
skap sinn sótti hann í allt aðrar
lindir í sér — í tilfinningu og
samúð, ekki í hörku, hroka og
harðýðgi.
Það hefur verið sagt um Ham-
sun að hann hafi verið skáld í
hverri taug sinni. Það er ekki
rétt. I mörgum þeim skáldsög-
um sem nefndar eru hér að
framan sjáum við hvernig