Úrval - 01.10.1952, Síða 98

Taugalæknirinn sem rannsakaði
Hamsun, gerir athugasemd
við grein Signrds HoeL
Dómurinn um Knut Hamsun
Úr „Vinduet".
Það er óumdeilanlegt, að hin sorg-
legu örlög Knuts Hamsun, hins mikla
sonar Noregs, eru okkur enn svo
nærri, að erfitt er að sjá þau í réttu
sögulegu ljósi. Þær tilraunir sem
gerðar hafa verið til að skýra, að
slíkt mikilmenni skyldi geta svikið
land sitt á stund hættunnar leita
allar einhliða skýringar í þrályndi
skáldsins og fastheldni hans við forna
samúð og andúð.
Þetta kristallast í einni setningu
í grein Sigurds Hoel: ,,Af rangsnú-
inni tryggð sveik hann vini sína, sveik
hann land sitt.“ Að sjálfsögðu er það
rétt hjá Hoel, að reynsla unglings-
og fyrstu manndómsáranna hefur
ráðið miklu um samúð hans með
Þýzkalandi og andúð hans á Ameríku
og Englandi. Sú staðreynd, að fyrstu
utanför sína fór hann ókeypis með
þýzku skipi og hið nána samband
hans við þýzka útgefendur hefur
sjálfsagt ráðið miklu um það, hve
hann var þýzksinnaður. En herra-
dýrkunin var auk þess rík í fari
hans, sem lýsir sér i aðdáun hans á
ofurmenniskenningu Nietzsches. Það
þarf því kannske ekki að vera okkur
neitt undrunarefni, þótt hann liti ekki
óblíðum augum hið verðandi „stór-
germanska ríki“, undir einræðis-
stjórn. Hún gæti í fljótu bragði virzt
nægileg skýring á landráðum hans,
einkum ef við berum saman blinda
aðdáun hans á þýzku þjóðinni og
áfellisdóm hans yfir hinum sjálfum-
glaða ameríska þjóðremingi (í bók-
inni „Fra det modeme Amerikas
Aandsliv" 1889).
En er þetta nægileg skýring? Eig-
um við að trúa því, að þessi mikli
sonur Noregs, sem hafði svo oft áð-
ur sýnt hve hann var þjóðrækinn og
norskur í anda, hafi svikið þjóð sina
af tómu þrályndi, og í eigingjarnri
fylgispekt við nazismann gerzt áróð-
ursmaður herraþjóðarinnar ? Hið
merkilegt er, að þeirri skýringu, sem
legið hefur hendi næst síðan Noreg-
ur varð aftur frjáls, hefur ekki verið
sinnt — nema af fagmönnum á því
sviði. Eins og kunnugt er, var óskað
eftir því að dr. med. Ö. Ödegárd og
undirritaður gerðu geðrannsókn á
Knut Hamsun. 1 yfirlýsingu okkar,
sem. undirrituð var 5. febrúar 1946,
stóð m. a. að á þeim tíma, sem hann
vann þau verk, er hann var ákærður
fyrir og meðan á rannsókninni stóð
hafi hann þjáðst af „varanlega veikl-
uðum sálargáfum". Það mun vera
þetta óheppilega orðalag hegningar-
laganna, sem olli þeim misskilningi
að „varanlegur" merki í þessu sam-
bandi „ævarandi". En samkvæmt
anda laganna merkir það aðeins
„langvarandi", og veiklunin þarf ekki
að vara lengur en ár til þess að
orðalagið sé réttlætanlegt.
Meðan Knut Hamsun lifði, var æ
ofan í æ skorað á mig opinberlega
að færa frekari sönnur á réttmæti
þessara dómsorða. Af tillitssemi við
skáldið, varð ég ekki við þeim áskor-
unum. Mér var þvert um geð að ræða
sálargáfur hans opinberlega, þótt
málið sjálft væri í eðli sínu opinbert.
En tilefni þess að ég rýf nú þögn-
ina, er grein Sigurds Hoel í síðasta
hefti „Vinduet". Hoel sýnir þar al-
gert skilningsleysi sitt á hugtakinu
„varanlega veiklaðar sálargáfur", en
veigrar sér þó ekki við að skopast
að „hinum viðurkennda en seinheppna
geðveikralækni", sem sett hefur blett
á skáldið. Það er ekki til þess að
verja sjálfan mig, að ég ræði þetta
mál hér, heldur fyrst og fremst af
því að það væri orðstir Hamsuns og
Noregi fyrir beztu, ef það gæti orðið
Framhald á bls. 112