Gátt - 2004, Síða 23

23
F R Æ Ð S L U M I Ð S T Ö Ð A T V I N N U L Í F S I N S
Inngangur
Á undanförnum árum hefur alloft komið til umræðu
hvernig læsi fullorðinna kunni að vera háttað hér á landi.
Menn hefur greint á um stöðu mála, einkum hvort þörf sé
á að rannsaka lestrarfærni fullorðinna en flestir virðast
þó sammála um að nauðsynlegt sé að beina sjónum að
þessu máli.
Ekki er um að ræða íslenskar rannsóknir á þessu sviði en
ýmislegt getur veitt vísbendingar um hvað við er að etja.
Þar má til að mynda nefna svokallaða IEA-rannsókn sem
gerð var 1991 á læsi 9 og 14 ára grunnskólanemenda. Þó
svo þar hafi ekki verið sett ákveðin mörk á læsi eða
treglæsi kemur fram í skýrslu (Sigríður Þ. Valgeirsdóttir
1993:27) að ætla megi að um 6% 14 ára unglinga eigi í
verulegum erfiðleikum með lestur og reyndar látið liggja
að því að næstu 4-6% þar fyrir ofan kunni að eiga í að
minnsta kosti tímabundnum erfiðleikum.
Síðan þessi rannsókn var gerð hefur margt breyst í
lestrarheiminum. Kröfur um læsi hafa stóraukist og texti
breyst mjög með tilkomu upplýsingatækni sem nú er
orðin almenningseign hér á landi. Sem dæmi um breyt-
ingarnar má nefna að fyrir svo sem 10 árum mátti heita að
fólk skrifaði almennt lítið sér til ánægju og afþreyingar. Nú
er þessu öfugt farið. Fjölmargir Íslendingar nota
tölvupóst, lesa og skrifa á heimasíður, blogga, senda
SMS-skilaboð og taka þátt í rauntímaspjalli á neti. Ritun
er orðin að afþreyingu.
Íslendingar tóku þátt í svokallaðri PISA-rannsókn árið
2000. Þar var kannað læsi 15 ára unglinga við lok skyldu-
náms. Þessi rannsókn er mikilvæg vegna þess að almennt
er litið svo á að þá séu þessir unglingar búnir að uppfylla
þær kröfur sem settar eru um færni sem þjóðfélagið krefst
og fram kemur meðal annars í Aðalnámskrá grunnskóla
frá 1999.
Samkvæmt niðurstöðum PISA-rannsóknarinnar eru um
14% unglinga það illa læsir að þeir eiga í verulegum
erfiðleikum með að lesa og líklegt er að þeir geti vart
stundað störf þar sem eitthvað reynir á lestur, þó í litlu sé.
Sumar þjóðir, sem þátt tóku í þessari rannsókn, setja
viðmiðunarmark örðugleika nokkuð hátt og ef það viðmið
er notað hér falla um 45% nemenda innan þeirra marka.
Engin rannsókn hefur verið gerð hér á landi á læsi full-
orðinna, þ.e. fólki 17 ára og eldra. Norðurlandabúar hafa
þó gert nokkuð í þeim málum og ekki er ólíklegt að ein-
hvern lærdóm megi af niðurstöðum þeirra draga.
Í skýrslu til menntamálaráðuneytis (2002) um lestrarfærni
fullorðinna er gerð tilraun til að reikna út stöðu mála hér
á landi með því að nota tiltæk gögn frá Norðurlöndum auk
PISA-gagna héðan. Fundin er svokölluð „besta staða“ en
það er það hlutfall hvers aldurshóps þar sem það er
lægst á Norðurlöndum fyrir hvern hóp (auk PISA-gagn-
anna fyrir 15 ára unglinga á Íslandi). Niðurstaða þessa er
að ætla má að 6,10% 25-35 ára eigi við lestrarvanda að
stríða, 6,80% 36-45 ára, 10,70% 46-55 ára og 20,70% 56-65
ára. Alls er giskað á að þetta séu um 4600 manns á Íslandi.
Rannsókn á læsi ful lorðinna
Á þessu ári var hafist handa við að rannsaka læsi full-
orðinna hér á landi.
Í rannsókninni er gengið út frá því sjónarmiði að enginn
maður sé ólæs og enginn hafi náð fullri færni í lestri og
ritun sem einu nafni kallast læsi. Engum er fullfarið fram
R A N N S Ó K N Á L Æ S I F U L L O R Ð I N N A
Elísabet ArnardóttirGuðmundur Kristmundsson