Úrval - 01.11.1965, Side 65

MENNTUN EMBÆTTISMANNA
63
eða öllu leyti í höndum þegnanna,
er þurftu oft og einatt að leita til
embættismanna um leyfi eða fyrir-
greiðslu af ýmsu tæi, en embættis-
mennirnir afgreidu mál sín formlega
samkvæmt lagafyrirmælum og
reglugerðum. Þeir þurftu oft að leita
umsagnar annarra embættismanna
áður en afgreiðsla fengist og tók
það stundum langan tíma að fá svar
við fyrirspurn eða beiðni. Fyrr
á tímum þótti það eigi tiltökumál,
en nú er krafizt meiri hraða, og þótt
formið sé hið sama enn, næst í
flestum málum skjótari afgreiðsla
en áður.
Þegar ríkisstjórnin tók að sér póst-
þjónustuna, er svo var nefnd, en
hún var eitt af fyrstu starfssviðum
ríkisvaldsins á hinum nýja tíma, var
hún rekin fremur sem embætti en
fyrirtæki í nútíma skilningi. Sima-
málin eru og einnig talin undir
embættisrekstri þannig að síma-
málastjóri kemur beint undir ráð-
herra sinn, en ekki undir neinn ráðu-
neytisstjóra. Símamálastjóri er því
hvort tveggja í senn embættismaður
og framkvæmdastjóri.
Hina síðari áratugina hafa af-
skipti ríkisins af ýmsum málum
aukizt mjög verulega og umsvif á
flestum sviðum, þannig að á vegum
ríkisins eru nú rekin ýmis fyrir-
tæki við útgerð, verksmiðjurekstur
og verzlun. Er þá aðeins rætt hér
um hið eiginlega athafnalíf. Skipað-
ar eru stjórnir þessara fyrirtækja
á svipaðan hátt og einstaklingar og
einkafélög hafa gert við rekstur
fyrirtækja sinna um langan aldur,
og kemur þá til þess hjá ríkisstjórn-
inni, að embættisstörfin verða að
taka miklum breytingum frá því
sem áður var, ef embættismönnun-
um væri falin stjórn þessarar nýju
starfsemi ríkisins. Hvert fyrirtæki
þarf framkvæmdastjóra, er oft þarf
að taka ákvarðanir svo skjótt, að
eigi er gerlegt að leita umsagnar
annarra og þar skilur á milli fram-
kvæmdastjórans og embættismanns-
ins. í flestum föllum væri æskilegt,
að komið yrði á þeirri verkaskipt-
ingu, að framkvæmdastjórinn væri
ekki hinn sami og embættismaður-
inn. Heldur, að embættismaðurinn
væri settur yfir framkvæmdastjór-
ann og oft sérstaka stjórn fyrir-
tækisins, sem skipuð er fram-
kvæmdastj óranum til trausts og
halds undir tilheyrandi ráðuneyti.
Þá getur embættismaðurinn annazt
um sjálf embættisstörfin í þágu
fyrirtækisins að beiðni framkvæmda
stjórans og stjórnar hans, en þarf
eigi að annast framkvæmd rekst-
ursins, en þau störf aðlagast illa em-
bættisstörfum.
Þessi verkaskipting er æskileg á
hverju athafnasviði, sem ríkisstjórn-
in tekur að sér að annast. Fram-
kvæmdastjórinn þarf að geta tekið
ýmsar ákvarðanir á eigin ábyrgð
án íhlutunar ráðuneytis og jafnvel
stundum án íhlutunar stjórnarinnar,
en honum ber hins vegar skylda til
að veita þeim vitneskju um gang
mála hjá sér og hag fyrirtækisins,
eigi aðeins, þegar þeir óska, heldur
og sjá um, að þeir fylgist vel með
og kynnist rekstri fyrirtækisins,
tæknilega og fjárhagslega. Með
því móti getur hann unnið sér til-
trú þeirra, sem honum er nauð-
synleg.