Úrval - 01.02.1968, Síða 53

STJÖRNUSJÁIN MIKLA Á PALÓMARFJALLI
51
að því um aldamótin, að finna ráð
til að stýra tækinu nógu nákvæmt,
og honum tókst það framúrskar-
andi vel. Árangurinn varð sá að
myndirnar, sem teknar voru eftir
það, urðu miklu greinilegri og fleira
á þeim að sjá en þekkst hafði áður.
Á árunum 1910—1916 tók Ritchey
fjöldann allan af ágætum ljósmynd-
um aí hinum nálægustu vetrar-
brautum og stjörnuþyrpingum á
stjörnusjána á Wilson-fjalli. Við
þetta verk hafði hann hinn nýja
stýrisútbúnað sinn. Árið 1928 var
ákveðið i Frakklandi að gefa út
úrval af þessum ljósmyndum. Bók-
in var í stóru broti 24x31 sm). Ári
seinna kom út í Frakklandi mjög
vönduð útgáfa, 64 bls., og hlaut
nafnið: „L’evolution de l’astro-
photographie et les grands tele-
scopes de l’avenir" (Þróun stjarn-
fræðilegra ljósmynda og hinar
miklu stjörnusjár framtíðarinnar“).
Andrómedu-þokan M 31. — Til jafns
við hana þyrfti 300 milljarða sólna
á stærð og þyngd við okkar sól.
Hún er björtust um miðbikið, svo
sem sjd má af myndinni, og fer þar
á stærstu örmunum. Andrómedu-
þokan er næsti nágranni okkar í
himingeimnum, og er hún í tveggja
og hálfrar milljóna Ijósára fjarlægð,
og gizlcað er á að Ihún sé dálítið
stœrri en okkar vetrarbraut. 1 fyrstu,
eða þangað til fyrir nokkrum ára-
tugum, var háldið að okkar vetrar-
braut vœri langstœrst, og kæmiist
engin í námunda við liana að stærð.
Nú vituim við að hún er lík þeim.
flestum að stærð. Myndin er íekin
á Schmidt-stjörnusjána á Palómar-
fjalli. Andrómeda er í rauninni hjól-
laga (þykkust um miðbikið), en
sfjnist vera sporbaugsiaga vegna þess
hvernig hún snýr v'ið okkur, — á ská.
Bók þessari fylgdi formáli eftir L.
Delloye, sem var forstjóri gler-
steypuverksmiðjunnar í Saint-
Gobain, en meginmálið var eftir
Ritchey. Bók þessi er til í háskóla-
bókasafninu í Kaupmannahöín. í
henni eru margar ágætar myndir,
og ná yfir blaðsíðuna alla, af vetr-
arbrautum og stjörnuþyrpingunni
M 13 í Herkúles og auk þess nokkr-
ar myndir aí hinum stærstu stj örnu-
sjám.
Ritchey var engu minni áhuga-
maður um þessa hluti en Hale, og
hafði hann uppi áform um að láta
smíða lygilega stóra stjörnusjá, sem
hann hafði gert uppkast að. Hann
hélt að í slíkri firðsjá mundi vera
unnt að greina jafnmargar stjörn-
ur í vetrarbrautinni M 13 og nú
sem stendur tekst að greina í vetr-
arbrautinni hér, í stærstu stjörnu-
sjám sem til eru. Þetta tæki varð
aldrei til, en nú mun verða sagt
frá því hvernig það gerðist að
stjörnusjá Hales var smíðuð.
Eftir að augljóst var orðið hve
framúrskarandi árangri varð náð
með stjörnusjá Hookers, fór að
komast skriður á það áhugamál
Hales, að smíðuð skyldi helmingi
stærri spegilstjörnusjá. Hann varð
heiðursdoktor um líkt leyti við
stjörnurannsóknarstöðina á Wilson-
fjalli, og gerði hann sér þá mikið
far um að útvega það stórfé, sem
þurfti til að byggja slíkt bákn. Hann
vissi að ekki mundi tjóa að leita
til Carnegisjóðsins um slíka fjár-
hæð, og fór því að huga að því hvar
hyggilegast mundi að bera niður um
fjárbænir.
Ef reyna skyldi að g'reina aldur