Úrval - 01.02.1968, Blaðsíða 59

STJÖRNUSJÁIN MIKLA Á PALÓMARFJALLI
57
arinn betur, því að komið hafði í
ljós að hann var einum tvöþúsund-
asta úr millimetra of hár. En frá
12. nóvember 1948 hefur sjónauk-
inn mikli verið í sífelldri notkun.
Sá sem mest hlakkaði til að geta
farið að nota hina nýju stjörnusjá,
hefur líklega verið Edwin Hubble,
enda kom það í hans hlut að taka
fyrstu myndirnar með henni til
reynslu. Á plötunum komu fram
nokkrar geysifjarlægar vetrar-
brautir, og sagðist Hubble aldrei
hafa fyrr séð jafn dásamlega
stjörnufræðimyndir, enda voru
þessar vetrarbrautir í órafjarska
utan þess sviðs sem nokkur jarð-
neskur maður hafði augum litið eða
myndir náðst af. Frá nóvember
1949 til júní 1950 voru teknar sam-
tals 510 myndir með Hale-sjónauk-
anum, allar til þess að kanna hin-
ar fjarlægustu ómælisvíðáttur.
Meðal hinna fyrstu mælinganið-
urstaða sem Hale-sjónaukinn veitti,
var þvermál reikistjörnunnar
Plútó. En þar sem hann hefur frá
upphafi verið ætlaður til rannsókna
á vetrarbrautum og fjarlægum
himinsvæðum, mátti heita að þessi
mæling lægi utan við hið eiginlega
verksvið stjörnusjárinnar miklu.
En enginn annar af hinum stóru
sjónaukum sem til voru, var til þess
hæfur að gera þetta nógu vel, og
varð þá að leita á náðir stóra sfjón-
aukans.
Plútó, sem er yzta reikistjarna
sólkerfisins, er svo fjarri og svo
smár, að sjónarhornið til hans verð-
ur ekki nema fjórðungur úr boga-
sekúndu, en það svarar til þess að
sjá tuttugu og fimmeyring í tutt-
ugu kílómetra fjarska. Næturnar
sem þessar rannsóknir voru gerðar
voru loftlögin yfir Palomar svo
óvenjulega kyrr og stillt, að hægt
var að stilla á 1140-falda stækkun.
Þrátt fyrir þetta fór nú ekki mikið
fyrir því sem mæla skyldi. Athug-
andinn hefur þá séð Plútó sem litla
kringlu í sjónarsviðinu eða eins og
tuttugu og fimmeyring í átján metra
fjarlægð. Af þessu mátti reikna út
að þvermál Plútós væri 6000 kíló-
metrar en það er tæpur helmingur
af þvermáli jarðarinnar. En tunglið
okkar hefur þvermál sem er rúm-
ur helmingur af því sem Plútó hef-
ur. Þegar þessi athugun var gerð,
var Plútó í 514 milljarðar kíló-
metra fjarlægð, eða 14 þúsund sinn-
um fjær en tunglið. Plútó er yzta
reikistjarnan í sólkerfinu, sem
kunnugt er um, og nú vita menn
um stærð hans, svo er stjörnusjánni
miklu fyrir að þakka, en eiginlega
höfðu menn nú búizt við meiri tíð-
indum frá slíkum sjónauka.
Þess var ekki heldur langt að
bíða að frá tíðindum yrði að segja.
Því að með hinu nýja hjálpartæki
fundu menn órækar sannanir um
það árin 1952, að aðrar vetrarbraut-
ir væru allar tvisvar til þrisvar
sinnum fjarlægari en áður var tal-
ið og öll fjarlægðar og stærðarhlut-
föll utan vetrarbrautar eftir því.
Þetta mátti kalla stórtíðindi og
framsæknir stjörnufræðingar fögn-
uðu þeim, því að þeim hafði þótt
það undarleg niðurstaða og ótrú-
leg að þessi vetrarbraut sem sól-
kerfi okkar er í, skyldi vera miklu
stærri en aðrar vetrarbrautir. Hvers
vegna skyldi t.d. Andromedu-vetr-