Úrval - 01.02.1968, Qupperneq 62

60
ÚRVAL
nafnið „The Palomar Sky Atlas“.
Verðið á bókinni er um 100 þúsund
krónur (ísl.), en það má líka segja
að nokkuð fáist í aðra hönd, því
að í bókinni er talið að telja megi
um 500 milljón einstakar stjörnur,
en um tíu milljónir vetrarbrauta. Á
einstaka blaðsíðum í bókinni má
telja um 50 þúsundir vetrarbrauta!
Það gefur þessari bók sérstakt gildi,
að þar er varðveitt útlit alls him-
insvæðisins á þeim tíma þegar
myndirnar voru teknar. Þegar menn
fara svo síðar að finna eitt eða ann-
að óvenjulegt á nýteknum mynd-
um, verður þá alltaf hægt að gá í
stóru kortabókina og bera saman.
En daufustu einstakar stjörnur sem
þarna sjást eru í 20. stærðarflokki.
Haustnótt eina árið 1950, þegar
dimmt var orðið og stjörnuskyggni
gott, var hinn frægi þýzk-ameríski
stjörnufræðingur Walter Baade að
ljósmynda miðsvæðin í hinni miklu
Andrómeda-stjörnuþoku. Þegar lýs-
ing plötunnar sem átti að standa í
klukkutíma, var hálfnuð, veitti
Baade því athygli, að ljósrauðum
bjarma sló á umgerð sjónglersins,
sem hann horfði í. Honum datt ekki
annað í hug en að skógareldur væri
kominn upp, og símaði til aðstoðar-
mannsins og bað hann að afla sér
upplýsinga og tilkynna svo um
hættuna ef bruni væri á ferðum.
Nokkurri stundu síðar segir aðstoð-
armaðurinn, að sem betur fer hafi
ekki orðið vart við neinn skógar-
bruna. Roðinn á umgerð sjónglers-
ins sem Baade hafði séð, var reynd-
ar ljós frá milljörðum sólna í mið-
svæði Andrómeda-stjörnuþokunn-
ar, sem líktist svo mjög þeim bjarma
sem slær af fjarlægu báli. Andró-
meda-stjörnuþokan er aðeins sýni-
leg berum augum í bezta skyggni,
en það er ekki nema með tilstyrk
stórsjónauka eins og Hale-stjörnu-
sjárinnar, sem safnar miklu af ljósi
stj örnuþokunnar á einn stað, að
unnt er að greina slík litbrigði. Og
gerist það reyndar ekki á hverri
nóttu, enda segist Baade aldrei
munu gleyma þessari heillandi sýn,
sem stafaði af ljósi sem lagði af
stað frá annarri vetrarbraut fyrir
tveim milljónum ára.
Hvaða niðurstöðum má helzt bú-
azt við af þessu mikla tækniundri,
sem 5-metra spegilsjónaukinn er?
Langmikilvægasti árangurinn af
því að nota hann, verður á sviði
vetrarbrautarrannsókna. Geim-
svæði það sem bein athugun nær
til, víkkar stórkostlega, og sjálfar
vetrarbrautirnar verða miklu ná-
kvæmlegar rannsakaðar en áður, og
nást af þeim betri myndir. Það var
á Palomarfjalli sem hin nýupp-
götvuðu ofurstirni (quasars) voru
fyrst fundin, en þau eru á góðri leið
með að gerbylta ýmsum atriðum
eðlisfræðilegs skilnings, og kippa
stoðum undan skoðunum um tak-
mörkum ljóshraðans. Sólsprenging-
ar, sem að vísu er mjög fátíður við-
burður miðað við allan þann fjölda
af sólum sem til eru, verða einnig
athugaðar í fjarlægum vetrarbraut-
um með tilstyrk hins mikla tækis.