Úrval - 01.02.1968, Síða 124

122
ÚRVAL
sagt frá ferðum Pantagruels og
Panurge og vina þeirra, þegar þeir
lögðu upp til að heimsækja: „Vé-
fréttina í hinni heilögu flösku.“
A þessari ferð sinni hittu þeir fé-
lagar einkennilegt fólk og lentu í
ævintýrum, og svo virðist, sem
þessi frásögn sé byggð á frásögnum
þeirra könnuða, sem höfðu hætt sér
í norðurhöf í leit að norðvestur-
leiðinni til Indlands.
Loks komu þeir til lands Lan-
terna, þar sem þeim var sýnt í neð-
anjarðarmusteri, hvar hin heilaga
flaska stóð á gosbrunni úr alabastri.
Þeir félagar, Pantagruel og Pan-
urge fylgdu dyggilega leiðbeining-
um hinnar göfugu prestynju Bac-
buc, sem gætti skrínisins. Panurge
og Pantagruel leituðu véfréttarinn-
ar í flöskunni: „ . . . en hið leynd-
ardómsfulla djúp hennar býr yfir
tíu þúsund leyndarmálum og ég
bið með hlustandi eyrum: róaðu
huga minn og segðu mér örlög
mín, og samstundis mátti greina
orðið: trinc, „sem Baebuc skýrði
svo, að væri orð, sem allar þjóðir
rkildu, notuðu og lofuðu, og merkti
„drykk.“ Af einhverjum ástæðum
tók Panurge þetta orð sem jákvætt
svar við því, að hann ætti að kvæn-
ast, — og þannig endar sagan.
Af þeim fimm hlutum, sem þetta
verk Garganíua og Pantagruel sam-
an stendur af, eru það aðallega
fyrstu tvéir hlutarnir, sem eru rit-
aðir með þeim hætti að í orðabæk-
ur var tekið upp nafnið Rabelismi,
sem orðabækur skilgreina sem ó-
venjulegt skop, harkalega hrein-
skilni og ruddaskap. Það er lauk-
rétt, að Rabelais veigraði sér ekki
við að nefna hlutina sínum réttu
nöfnum og neitaði að kalla þá nokk-
uð annað. Hann hafði sérstakan á-
huga fyrir frumkvötum mannsins og
hvernig hann fullnægði þeim; dýr-
inu í manninum, barnsgetnaði, áti
og drykkju og síðan allri meltingar-
starfseminin. Skop hans er kyn-
nautnaskop að verulegu leyti og
hann vílaði ekki fyrir sér að sækja
þar á leyndustu mið. Það er ekkert
vafamál, að hann hefur verið mjög
grófgerður maður og skop hans var
því eins grófgert og hann var sjálf-
ur. Hann hló og hló að hátterni
karla og kvenna í ástaleikjum. Hann
grínaðist að kjánum og kokkálaður
maður fannst honum einhver hlægi-
legasta manngerð sem hugsast gæti.
Skoðanir hans á konunni voru ekki
uppá marga fiska. Hann viðurkenndi
notagildi hennar, en aðallega í mjög
frumstæðum tilgangi. Það verður
þó að viðurkenna það, að í skopi
hans er ekki að finna bjánalegan
ruddaskap eða hina ofsalegu kvik-
inzku Dean Svift, sem einnig var
prestur og ekki of hreinn í hugsun.
Rabelais er einnig ábyrgur fyrir
öðru orði í orðabók okkar, orðinu
og hugtakinu Pantagruismi, sem
hann skilgreinir, sem einskonar ká-
tínu hugans, kryddað breyskleika
lífsins. Lýsingin hæfir honum sjálf-
um, hann var fyrsti pantagruelist-
inn, maður, sem gat ekki annað,
en hlegið að dárskap samferða-
mannanna, um leið og hann
sá í gegnum fals og uppgerð, en það
fór heldur akki framhjá honum
þegar bryddaði á hinni grunnmúr-
uðu undirstöðu mannlegs hugrekk-
is og almenns manngildis.