Úrval - 01.02.1968, Page 128

126
stundum hvarflar sú spurning að
mér, hvers vegna slíkar stofnanir,
með öllum þeim ágætu mönnum,
sem stjórna þeim, þurfi alltaf að
láta þær flytja einhvern ofurlítinn
skammt af ómenningu, ekki aðeins
menningarsnauðu efni, heldur af-
mannandi, svo sem glæpamyndir
sjónvarpsins. Hverjum er verið að
þjóna með þessu? Látum nú allt
léttmetið liggja milli hluta. Það er
kannski nauðsynleg magafylli? En
þá kysi ég að efnið væri heldur
dregið saman. En hverju eiga öll
byssuskotin og manndxápin að
þjóna? Er einhver, sem biður um
þetta? Eða er þetta talið nauðsyn-
legt efni til útsendingar? Ég veit
þetta ekki. Þess vegna spyr ég. En
ég ætlaði ekki að tala um útvarps-
efni eða sjónvarpsefni almennt.
Heldur þá menningarlegu hættu,
sem þessar stofnanir fela í sér, þrátt
fyrir ótvíræð menningaráhrif, en
hún er fólgin í því, að taka allt
menningarlegt frumkvæði af ein-
staklingnum, að gera alla óvirka,
gera alla að þiggjendum, er taka
við því, sem að þeim er rétt án
þess að leggja nokkuð fram sjálfir.
í þessu er hættan fólgin. Meira
að segja bókin er í hættu. Thomas
Carlyle sagði á sínum tíma, að hinn
eiginlegi háskóli vorra tíma væru
bókasöfnin og bókin. Svona hefur
það verið. Bókin hefur alla tíð ver-
ið hin mikla menningaruppspretta
og ef hún hættir að vera það, er
menningunni líka hætt. Ég óttast
að fjölmiðlunartækin venji fólk af
lesa bækur. Stenzt bókin samkeppn-
ina við þessi miklu stórveldi? Einn
með bókinni... Það er góður fé-
ÚRVAL
lagsskapur. Þangað hafa mennirnir
sótt mikinn þroska.
íslenzkt mál er rökrétt. Þess vegna
getur enginn þroskað annan. Sögn-
in getur ekki verið áhrifssögn. Hún
er aðeins til í miðmynd, að þroskast,
sama sem að þroska sjálfan sig.
Þroskinn verður altaf að koma að
innan. í þessu liggur hættan við
að vera alltaf þiggjandi. Þroskinn
kemur í sambandi við einhverja
áreynzlu, einhverja leit, einhverja
sókn, einhverja afneitun o.s. frv. en
síður af því að taka aðeins við,
þiggja aðeins það, sem að manni
er rétt.
Þetta ofríki ofan frá yfir manns-
sálunum getur dregið mikinn dilk
á eftir sér, þótt af góðum toga sé
spunnið. Og stundum vaknar sú
spurning, hvort öll þessi ráðs-
mennska ofan frá sé nauðsynleg.
Þetta, að ætla sér að hafa ofan af
fyrir öllum landslýð eins og krökk-
um, sem vita ekki, hvað þeir eiga
með tímann að gera. Þessa forsjón
ber ekki að vanþakka. Hún er gerð
af góðum hug, en geta þessi af-
skipti af tíma okkar ekki orðið of
mikil? T. d. af börnum og ungling-
um, sem eiga nú orðið engan tíma
sjálfir. Honum er mestöllum ráð-
stafað af öðrum með skemmtunum,
tómstundarstörfum, félagsstörfum
og síðast en ekki sízt námi, sem
er eitt af því sjálfsagða. Það er
hægt að fara yfir takmörkin á flest-
um sviðum, jafnvel með það, sem
í eðli sínu er af því góða. Jafnvel
skólarnir syndga hér nokkuð með
því að gera nemendur sína aðeins
að þiggjendum, sem hlusta og hlýða.
Það vantar allt frjálst starf inn í