Skógræktarritið - 15.12.1991, Blaðsíða 46

vefir hluti af stærri heild og iæstar í ákveðnu hlutverki eða mynstri. Með
því að einangra frumur eða vefi frá heildinni er oft unnt að rjúfa þetta
mynstur. Kostir vefjaræktarinnar felast þannig aðallega í smæð vefjanna
sem unnt er að einangra og vinna með. Því smærri sem vefjarbúturinn er
þeim mun óbundnari er hann af áhrifum móðurplöntunnar og þeim mun
auðveldara er að beina vexti hans og þroska inn á nýjar brautir með stjórn-
un á ræktunarumhverfi og samsetningu næringar. Þannig er oft unnt að
fjölga plöntum með vefjaræktun, sem illmögulegt er að fjölga með
græðlingum, Aðrir kostir vefjaræktunar eru að aðferðin getur verið mun
afkastameiri en hefðbundnar aðferðir og að hún er tiltölulega óháð
árstímum.
3. Sérstaða trjánna og ýmis Ijón á veginum
Miðað við plöntur almennt er óhætt að segja að tré séu fremur erfið við-
fangs í vefjaræktun og því tregari sem þau eru eldri. Þetta á sérstaklega við
um barrtré, en er að öðru leyti breytilegt miili tegunda. Endurnýjunarhæfni
frumna og vefja er almennt háð aldri og sérhæfingu. Meðan trén eru enn
á fósturstigi og vefir þeirra tiitölulega ósérhæfðir er nánast allt hægt, en
eftir því sem þau eldast læsast vefir þeirra æ fastar í ákveðna sérhæfingu
sem erfitt er að rjúfa. Sprotar sem ræktaðir eru frá axlarbrumum margra
barrtrjáa halda þannig áfram að vaxa eins og greinar þrátt fyrir mörg ár í
vefjaræktun8. Þetta „öldrunarvandamál" hjá barrtrjám er auðvitað mjög
bagalegt, þar sem ekki er hægt að velja úrvalseinstaklinga með nokkurri
vissu fyrr en trén eru a.m.k. 7-10 ára gömul. Margar aðferðir hafa verið
reyndar til að enduryngja trén áður en þau eru tekin til ræktunar8,27. í fyrsta
lagi er reynt að velja 1 ífeðIisfræði 1 ega yngstu (ósérhæfðustu) vefina sem
upphaf, þ.e. brum af rótar- og stofnskotum eða brum af neðstu greinum
trésins. í öðru lagi eru aðferðir sem byggjast á meðhöndlun móðurtrésins;
klippingu (pruning) eða ágræðslu á unga rót, sem hvort tveggja virðist
duga. í þriðja lagi er um að ræða ýmiss konar efnameðferð vefjanna fyrir
eða í sjálfri vefjaræktinni. Cytokinin-vaxtarþættir (hormón) virðast t.d.
stuðla að enduryngingu. En þrátt fyrir mikla tilraunastarfsemi er vefjarækt-
un enn sem komið er ekki notuð til að fjölga nema örfáum fullþroska teg-
undum barrtrjáa (sjá 4.2). Lauftrén eru að þessu leytinu mun auðveldari
viðfangs og mögulegt að fjölga fuliþroska einstaklingum af mörgum teg-
undum þeirra (tafla 1).
Sumir óttast langtímaáhrif þessarar ræktunaraðferðar á trén, en skógar-
tré til viðarframleiðslu þurfa að standa áratugi og jafnvel aldir áður en þau
eru felld. Nokkrar rannsóknaniðurstöður benda til að vefræktaðar plöntur
eldist fyrr en plöntur ræktaðar af fræi (þ.e. að ekki verði fullkomin endur-
ynging í ræktinni). Þannig þekkist að trén blómstri fyrr en eðlilegt getur
talist8,32. Aðrar rannsóknir sýna fram á óheppilegan breytileika innan vef-
ræktaðra klóna11,25. Margir telja þessi vandamál þó einungis „vaxtarverki"
nýrrar tækni sem muni leysast með auknum skilningi á þroskaferli plantn-
anna og þörfum þeirra.
Annað mál tengt ævilengd trjánna er spurningin um hvort yfirleitt sé
forsvaranlegt að nota klóna í skógrækt. Þessi spurning er auðvitað ekki ný
af nálinni þar sem t.d. öspum hefur verið fjölgað með græðlingum um
langan aldur. Fræðilega (og í reynd ef allt gengur vel) virðist hagkvæmast
að nota einungis einn hraðvaxinn klón á hverjum stað23. Reynslan í aspar-
rækt í Evrópu hefur hins vegar sýnt að áhættan er mikil23. Þegar erfða-
44
SKÓGRÆKTARRITIÐ 1991