Morgunblaðið - 10.05.1994, Blaðsíða 28

28 ÞRIÐJUDAGUR 10. MAÍ1994
MORGUNBLAÐIÐ
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Haraldur Sveinsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
MORGUNBLAÐIÐ, Kringlunni 1, 103 Reykjavík. SÍMAR: Skiptiborð: 691100.
Auglýsingar: 691111. Askriftir: 691122. SÍMBRÉF: Ritstjórn 691329, frétt-
ir 691181, íþróttir 691156, sérblöð 691222, auglýsingar 691110, skrif-
stofa 681811, gjaldkeri 691115. Áskriftargjald 1.400 kr. á mánuði innan-
lands.' í lausasölu 125 kr. eintakið.
SUÐUR-AFRÍKA
FYRIR einum áratug hefði engum komið til hugar, að
þeir atburðir ættu eftir að gerast í Suður-Afríku, sem
þjóðir heims urðu vitni að í gær og fylgjast aftur með í
dag. Nelson Mandela, blökkumaðurinn, sem sat í 27 ár í
fangelsi vegna skoðana sinna og baráttu fyrir rétti blökku-
manna, er orðinn forseti Suður-Afríku. Nánustu samverka-
menn hans í hreyfingu blökkumanna hafa verið kjörnir til
hinna æðstu metorða. Fólkið, sem í nokkrar aldir hefur
verið kúgað af hvítum minnihluta, hefur fengið frelsi.
Það eru áreiðanlega margar hetjur í þessari sögu. Nel-
son Mandela er ein þeirra, sameiningartákn þjóðar sinnar
í þrjá áratugi, þótt hann væri bak við lás og slá og kom út
úr þeirri fangavist sem þroskaður og vitur stjórnmálaleið-
togi. En kannski er mesta hetjan í því ótrúlega ævintýri,
sem hefur verið að gerast í Suður-Afríku, F.W. de Klerk,
fyrrverandi forseti landsins, hvíti stjórnmálaleiðtoginn, sem
tók ákvörðun um að hverfa frá aðskilnaðarstefnunni og
leiða blökkumenn til eðlilegrar þátttöku í stjórn landsins.
Hvítir menn í Suður-Afríku hefðu áreiðanlega getað
haldið völdum í landinu enn um sinn í krafti kúgunar og
vopnavalds. En það var augljóst, að þeir gátu það ekki til
frambúðar. Þrátt fyrir það þurfti mikla stjórnvizku og hug-
rekki til þess að taka upp baráttu fyrir því að hverfa frá
aðskilnaðarstefnunni eins og F.W. de Klerk gerði fyrir
nokkrum árum. Og auk stjórnvizku og hugrekkis þarf mikla
hörku til þess að knýja slíka breytingu fram í harðri and-
stöðu við áhrifamikil öfl innan stjórnmálahreyfinga hvítra
manna. Maðurinn, sem leysti Nelson Mandela úr fangelsi
og afhenti honum og blökkumönnum völdin í Suður-Afr-
íku, hefur með þeirri gerð skipað sér á bekk með fremstu
stjórnmálaleiðtogum þessarar aldar.
Nelsons Mandela og samstarfsmanna hans í hinni nýju
ríkisstjórn Suður-Afríku bíður gífurlegt starf, í raun og
veru ofurmannlegt starf. Þeir þurfa hvort tveggja í senn
að viðhalda ákveðnu efnahagslegu jafnvægi í Suður-Afr-
íku, sem er nauðsynlegt til þess að hvítir menn leggi ekki
á flótta með eigur sínar og auð, og tryggja blökkumönnum
betra líf. Þetta er mikið verkefni og það verður ekki leyst
á einni nóttu, það tekur áratugi. En það ræður kannski
úrslitum um þróun mála um alla Afríku, hvernig til tekst
að tryggja réttindi og lífskjör blökkumanna í þessu auðuga
ríki, sem nú lýtur í fyrsta sinn stjórn lýðræðislega kjörins
meirihluta.
Fyrir áratug hefði enginn trúað því að þessir atburðir
gætu orðið í Suður-Afríku. En fyrir áratug hefði heldur
enginn trúað því að Sovétríkin yrðu ekki lengur til á síð-
ustu árum þessarar aldar og að kúgunarstjórn þeirra í
Austur-Evrópu yrði brotin á bak aftur. Þessir atburðir:
fall Sovétríkjanna, frelsun leppríkja þeirra og hin lýðræðis-
lega bylting í Suður-Afríku, vekja vonir um, að þrátt fyrir
allt sé hægt að leysa vandamál, sem virðast óleysanleg
árum og áratugum saman. Raunar má hið sama segja um
friðarsamninga þá, sem undirritaðir hafa verið á milli ísra-
ela og Palestinumanna. Þar hillir undir lausn á deilum, sem
menn fyrir nokkrum árum hefðu aldrei trúað að hægt
væri að finna lausn á.
Þegar horft er til þessara tímamótaviðburða í mannkyns-
sögunni, sem allir hafa orðið á síðustu árum þessarar ald-
ar, hlýtur það að vekja vonir um, að þrátt fyrir allt hafi
mannkynið eitthvað lært á langri vegferð. Við eigum eftir
að heyra um mörg vandamál, sem við er að etja í Suður-Afr-
íku á næstu árum. En höfuðatriði málsins er, að þar hefur ..
verið lagður grundvöllur að framtíðaruppbyggingu nýs rík-
is, sem byggist á mannréttindum fyrir alla þegna þess,
hver svo sem litarháttur þeirra er. Sú tilraun verður að
takast.
Kjör Nelsons Mandela sem forseta Suður-Afríku er
stærsti atburðurinn í mannréttindabaráttu blökkumanna
víða um heim á þeásari öld. Það eru ekki nema rúmlega
þrír áratugir liðnir frá því, að úrslitabaráttan um réttindi
blökkumanna stóð í Bandaríkjunumd forsetatíð Kennedys
og við upphaf forsetaferils Lyndons Johnsons. 'Eftir að
blökkumenn unnu sigur í Bandaríkjunum og svartar þjóðir
Afríku fengu frelsi hver af annarri var Suður-Afríka ein
eftir. Nú hefur sá sigur unnizt. Við upphaf þessarar aldar
voru blökkumenn kúgaðir um allan heim. í lok aldarinnar
hafa þeir öðlast frelsi og mannréttindi til jafns við aðra.
Það er töluverður árangur.
REYKINGAR
V erður að bai
Áróður gegn reykingum hefur verið rekinn
með markvissum hætti síðustu ár og reynt
hefur verið að draga úr reykingum m.a. með
lagasetningu. Heilbrigðisnefnd Alþingis hefur
nú til umfjöllunar nýtt frumvarp til tóbaks-
vamalaga og verður það væntanlega að lögum
ANÆSTA alþjóðlega tób-
aksvarnadegi verður at-
hyglínni sérstaklega beint
að fjölmiðlum og því hlut-
verki sem þeir gegna við að koma
fræðslu um skaðsemi tóbaksneyslu
og áróðri gegn henni á framfæri við
almenning. I hefti sem Alþjóðaheil-
brigðisstofnunin (WHO) hefur gefið
út vegna dagsins, sem verður 31.
maí nk., segir að tóbaksneysla fari
minnkandi í iðnríkjunum. Því hefur
verið spáð að frá árinu 1992 til árs-
ins 2000 muni tóbaksneysla minnka
um 15% í Bandaríkjunum og Kanada
og um rúmlega 2% í Norður-Evrópu.
Tóbaksneysla eykst hins vegar í
þróunarlöndum. Meira en þrjár millj-
ónir manna deyja árlega í heiminum
af völdum tóbaksneyslu, en það eru
fleiri dauðsföli en rekja má til neyslu
ailra annarra fíkni- og vímuefna sam-
anlagt. Um 30% allra krabbameinstil-
fella í iðnríkjum má rekja til reyk-
inga. Gróflega áætlað má segja að í
löndum þar sem reykingar hafa lengi
verið stundaðar sé tóbaksneysla völd
að um þriðjungi allra dauðsfalla karl-
manna á aldrinum 35-69 ára og að
meðaltali missi þeir 23 ár af ævi sinni.
Eitt fyrsta embættisverk Árna
Sigfússonar borgarstjóra var að
ákveða að að veita ekki tóbak í veisl-
um á vegum Reykjavíkurborgar.
Borgarstjóri er bindindismaður á vín
og tóbak og var baráttan gegn reyk-
ingum prófverkefni Árna í háskóla í
Bandaríkjunum þar sem hann stund-
aði nám í stjórnsýslufræðum. Hann
segir að vegna þess hve tóbaksfram-
leiðsla hefur verið mikið hagsmuna-
mál Bandaríkjamanna hafi það tekið
þá lengri tíma en ella að
komast í skiining um að
þrátt fyrir hagnað af fram-
leiðslunni væri niðurstaðan
engu að síður tap fyrir
þjóðina.
á næsta þingi. En hvað gefst best í viðleitn-
inni til að draga úr tóbaksneyslu? Gréta Ing-
þórsdóttir leitaði svara við þeirri spumingu.
Árni
Sigfússon
Þorvarður
Örnólfsson
Halldóra
Bjarnadóttir
Réttur til ómengaðs lofts
Menn verða að ákveða
sjálfir hvort þeir
hætta að reykja.
Mikilvægast að koma
í veg fyrir að ungt
fólk byrji að reykja.
Árangursríkast að
hækka tóbaksverð.
Reglurnar
taka af allan
vafa
„Ég er þeirrar skoðunar að menn
eigi sjálfir að taka ákvörðun um að
hætta að reykja. Ég held að mönnum
sé það sjálfum ijóst að það er æski-
legra að lifa í ómenguðu umhverfi
og það hlýtur að koma að því að
staður eins og ráðhúsið verði for-
dæmisgefandi sem reyklaus vinnu-
staður. Stofnanir borgarinnar ættu
einnig að sýna gott fordæmi. Það ber
að stuðla að því að sem flestir haldi
sig frá reykingum, með hvaða móti
sem það er gert, og ég vil gjarnan
stuðla að því að starfsmenn borgar-
innar séu studdir til þess að hætta
að reykja."
Halldóra Bjarnadóttir, formaður
tóbaksvarnanefndar og fram-
kvæmdastjóri Krabbameinsfélags
Akureyrar og nágrennis, segir að
________ nefndin hafi ekki haft það
sem opinbera stefnu að
banna reykingar á veit-
ingastöðum en að nefndar-
menn viidu gjarnan sjá
meirihluta borða reyklaus-
an. „Reykingabannið á veitingastöð-
um í San Francisco og Los Angeles
sýnir bara að þeir eru komnir lengra
en við í baráttunni. Á flestum veit-
ingastöðum er það þannig að þeir
sem ekki vilja vera í reyk eru leiddir
á svæði sem er reyklaust. Það ætti
auðvitað að vera þannig að staðurinn
væri almennt reyklaus en vel loft-
ræst reykingasvæði mætti vera af-
markað," segir Halldóra.
I frumvarpi til tóbaksvarnalaga er
lagt til að sígarettur hækki um 10%
á ári umfram aðrar hækkanir í fjög-
ur ár. Halldóra segir að það sé gert
vegna þess að verðhækkanir séu virk-
asta tækið til að draga úr reykingum
í öllum aldurshópum en þó sérstak-
lega meðal unglinga. „Þrátt fyrir
kreppu virðast margir unglingar vera
farnir að reykja og það ___________
segir okkur bara það að
tóbak er of ódýrt.“
Halldóra segir hugarf-
arsbreytinguna sem orðið
hefur í þjóðfélaginu mjög
Stofr
borgai
sýni fo
jákvæða og nefnir sem dæmi reyk-
lausa vinnustaði. Viðurkenningar
fyrir þá voru fyrst veittar á reyklaus-
um degi árið 1992. Núna er fjöidi
þeirra kominn yfir 800 og sagðist
Haildóru vera kunnugt um nokkra
vinnustaði sem væru orðnir reyklaus-
ir en hefðu enn ekki sótt um viður-
kenningu, þar á meðal nokkur útibú
Pósts og síma sem hefðu verið reyk-
laus síðan á sumardaginn fyrsta.
Þorvarður Örnólfsson, fram-