Morgunblaðið - 08.12.2000, Síða 44

44 FÖSTUDAGUR 8. DESEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
FJÖLMIÐLUN
Hversu langt nær ábyrgð fjölmiðla?
Umdeildir hlekk-
ir á heimasíður
Eiga f]ölmiðlar að birta upplýsingar um
heimasíður? Ragnhildur Sverrisdóttir seg-
ir suma veigra sér við því, en aðrír vísi á all-
ar síður sem tengist umfjöllunarefninu.
DAGBLÖÐ og tímarit hafa mörg
þann sið að vísa lesendum sínum á
heimasíður þar sem þeir geta fræðst
nánar um tiltekið efni. Lesendumir
þurfa þá að sjálfsögðu að hafa fyrir
því að leita efnið uppi á eigin tölvum,
en vafalaust gera margir það. Sú leit
er enn auðveldari þegar fjölmiðlar á
Netinu vísa lesendum sínum á ítar-
efni, því þá nægir að færa bendilinn
að hlekknum sem gefinn er upp,
þrýsta á músarhnapp og um leið fær-
ist lesandinn af heimasíðu fjölmiðils-
ins inn á einhverja allt aðra síðu. Það
gæti til dæmis verið heimasíða Fé-
lags framhaldsskólakennara, ef vísað
hefur verið á hana í frétt um kjara-
deilu, eða heimasíða íslenskrar
erfðagreiningar í tengslum við um-
fjöllun um gengi hlutabréfa fyrirtæk-
isins á verðbréfamarkaði.
Innan fjölmiðlanna eru mjög skipt-
ar skoðanir um hversu frjálslega eigi
að vísa á hlekki. Á heimasíðu fagrits
bandarískra blaðamanna, American
Journalism Review, ajr.newslink.-
org, er að finna grein þar sem tekið
er á þessum ólíku sjónarmiðum. Þar
kemur fram, að í upphafi þessa árs
ákvað fréttastofan Associated Press
að láta upplýsingar um heimasíður
einstaklinga, stofnana, íyrirtækja,
rannsóknarstofa o.fl. íylgja öllum
fréttum. Innan Bandaríkjanna vakti
þessi ákvörðun nokkum taugatitr-
ing, því hún var tekin á sama tíma og
þjóðin deildi harkalega um hvort fáni
Suðurríkjasambandsins ætti að
blakta við hún á þinghúsi Suður-
Karólínu ríkis. í lok hverrar fréttar
um deiluna birti AP lista yfir netföng
þeirra samtaka sem létu mest til sín
kveða í deilunum. Þar á meðal voru
réttindasamtök blökkumanna, sem
telja fánann minnismerki um tímabil
þrælahalds og kynþáttahaturs og
samtök sem hafa það m.a. að mark-
miði að vernda menningararfleifð
Suðurríkjanna. Sum síðamefndu
samtakanna hafa legið undir miklu
ámæli fyrir kynþáttahatur.
I framhaldi af þessu vaknaði sú
spurning hvort fjölmiðlar, sem bera
að sjálfsögðu ábyrgð á því efni sem
þeir birta, væm einnig ábyrgir fyrir
efni þehxa heimasíðna sem þeir vís-
uðu lesendum sínum á. I greininni á
heimasíðu American Joumalism
Review er haft eftir Joshua S. Fouts,
ritstjóra netritsins Online Joumal-
ism Review sem Háskóli Suður-Kali-
forníu stendur að, að blaðamönnum
beri að kanna að upplýsingar á
heimasíðum sem þeir vísa á séu rétt-
ar. „Blaðamenn hafa ekki gætt þess
nógu vel að rannsaka slíkar síður og
staðreyna gildi slíkra heimasíða,
hversu réttar þær era og hvaða póli-
tísku sjónarmið liggja að baki þeim.“
Fjölmiðlar fara gjarnan þá leið að
taka skýrt fram að þeir beri ekki
ábyrgð á efni á heimasíðum sem þeir
vísa lesendum sínum á. Á heimasíðu
CNN er þessi leið til dæmis farin.
Aðrir netfjölmiðlar, t.d. netútgáfa
Chicago Tribune, lætur alla jafna
nægja að benda lesendum sínum á að
með því að kjósa hlekk fari þeir út af
heimasíðu blaðsins. Yfirmenn þar
telja slíka yfirlýsingu nægja til að
gera lesendum gi'ein fyrir að fjölmið-
illinn beri ekki ábyrgð á því efni sem
leynist að baki hlekknum. Einstaka
sinnum er þó talin ástæða til að kveða
fastar að orði og taka skýrt fram að
Chicago Tribune á Netinu styðji ekki
þau sjónarmið sem koma fram á
heimsíðunum sem vísað er á. Heima-
síða dagblaðsins Los Angeles Times
fór svipaða leið þegar þar var birtur
hlekkur á heimasíðu rokkhljómsveit-
ar, en um leið varað við orðfæri á síð-
unni.
Þrátt fyrir að AP fréttastofan hafi
mótað sér vinnureglu í ársbyijun um
Lífseigasta nt-
stj órnargr einin
Nú þegar skór verða senn settir út í
glugga í von um að óvænt birtist í
þeim glaðningur að morgni, fara ein-
att fram umræður á heimilunum um
jólasveininn og tilvist hans. Þess
vegna er kannski ástæða að rifja það
upp að fyrir röskum 100 árum reit 8
ára stúlka bréf til ritstjóra The New
York Sun: Verið svo góðir að segja
mér satt, er jólasveinninn til?
Og svarið, „Já, Virginia, jóla-
sveinninn er til“, hefur öðlast sér-
stakan sess í bandarískri blaða-
mennsku.
Engin ritstjórnargrein dagblaða-
sögunnar hefur verið endurprentuð
eins oft, telst sígild orðin og hefur
verið birt á fjölda tungumála, í for-
ystugreinum, bókum og kvikmynd-
um, á veggspjöldum og frímerkjum,
jafnvel í gamla bændaalmanakinu
bandaríska, einskonar alfræðiriti al-
þýðunnar.
Samt er sagt að ramið hafi í höf-
undinum, Francis Pharcellus
Church leiðarahöfundi Sun, þegar
honum var fengið til afgreiðslu bréf
litlu stúlkunnar. „Sumir litlu vina
minna segja að jólasveinninn sé ekki
til,“ skrifaði Virginia O’Hanlon.
„Verið svo góðir að segja mér satt...“
Eitthvað í þessari bamslegu fyrir-
spurn snerti þó við gamalreyndum
blaðamanninum. Church var fljótur
að skila frá sér um 500 orða svari
sínu, sem birtist hinn 21. september
1897 á blaðsíðu sex og ómerkt.
Fyrir ritstjómargrein þessari átti
að liggja að lifa áfram, að lifa höfund
sinn, sem lést 1906, lifa Sun sem
lognaðist út af 1950, og jafnvel Virg-
iniu O’Hanlon Douglas sem andaðist
1971.
Þegar minnst var aldarafmælis Já,
Virginia varð orðsnilld Church gerð
að jólakveðju yfir 200 jólakortafyrir-
tækja.
Ýmsir hafa orðið til að velta fyrir
sér langlífi þessarar merkilegu
greinar, og hvað nútíma blaðamenn-
skan geti af henni lært.
Howell Raines, ritstjóri leiðara-
síðu The New York Times telur að
saga Já, Virginia fjalli um kynslóð-
irnar: „Það sem barnið er að gera er
að drepa á dyr í heimi hinna full-
orðnu og biðja um að sér verði hleypt
inn... og það sem vakir fyrir ritstjór-
anum er að vemda hana ... og full-
orðna lesendur sína.“
Ritstjómargreinin endurspeglar
þá tíma í bandarískum fjölmiðla-
heimi þegar dagblöðin vora sá miðill
sem mest trausts nutu, þegar „hin
eina og sanna bandaríska ritstjóm-
arstefna" var og hét, eins og stund-
um er sagt. Eða eins og Virginia orð-
ar það í bréfinu sínu: „Pabbi segir;
Ef eitthvað birtist í Sun, má treysta
því.“
En meira kemur til. Church lét
gamlar tuggur um jólasveininn lönd
og leið, segir sagnfræðingurinn
William David Sloan. „Hann gaf okk-
ur ástæðu til að trúa.“
„Já, Virginia, er ekki bara 100 ára,
hún er jafngömul manneskjunni.
Hún er ekki bara um stúlku í New
York; hún er um börn alls staðar og
fullorðna nógu stóra til að muna.
Hún er ekki einu sinni um jólasvein-
inn, setjið í staðinn hvaða táknmynd
sem þið kjósið. Já Virginía er um
trúarfestu, um að trúa á eitthvað
sem maður sér ekki, um undur, gleði
og ást.
Dagblöð í dag þarfnast skáldgáfu
Church á leiðarasíðum sínum. Alltof
oft klifra blaðamenn upp á stafla
staðreyndanna og sofna þar. Við
þurfum að vakna, taka flugið, teygja
okkur eftir háleitri hugmynd, eftir
sannleikskjarnanum, eftir því sem
fært getur okkur í snertingu við
stjömumar.
Jólasveinninn í dag liggur vel við
höggi. Hann er orðinn verslunar-
vara, of evrÓDskur, of kristilegur, of
feitur jafnve'. En hvort okkur líkar
betur eða verr við hann, lofum hon-
um að lifa. Francis Pharcellus
Church gerði einmitt það og við
drekkum skál hans 100 áram síðar.
Virginia gerði það og óx úr grasi til
að verða mikilsvirtur skólafrömuður
í New York þar sem hún kenndi þús-
undum fatlaðra bama um jólin, dag-
blöðin, fjölskyldur og trúna.“
Hvaða lærdóm geta svo dagblöð
nútímans dregið af þessari frægu rit-
stjórnargrein, spyr Charles L. Ov-
erby, forsvarsmaður The Freedom
Foram.
• Að bregðast við tiltölulega létt-
vægu erindi til blaðs sem
„ánægjuefni“.
• Að leggja áherslu á kornunga les-
endur.
• Að gefa út dagblað með svo gott
orð á sér um áreiðanleika að faðir
segi bami sínu að eitthvað sé ör-
ugglega satt ef það standi í blað-
inu.
• Að skrifa með skapandi stíl um
efni sem varðar lesendur.
En svo er spurt: Hvað yrði um
bréf Virginiu litlu O’Hanlon á rit-
stjórnarskrifstofun dagblaða nútím-
ans?
Það þykir íhugunarefni.

Já, Virginia,
Það er okkur ánægjuefni að svara
opinberlega eftirfarandi erindi, um
leið og við ijáum þakklæti okkar yf-
ir því að hinn tryggi höfundur þess
skuli teljast til vina The Sun:
Kærí rítstjórí,
Ég er átta ára gömul. Litlir vinir
mínir segja sumir að jólasveinninn
sé ekki til. Pabbi segir; „Ef eitthvað
hirtistíThe Sun, má treystaþví.“
Verið svo góðir að að segja mér
satt, erjólasveinninn til?
Viginia O’Hanlon, 115 WestNin-
ety-fifth street.
Virginia, litlu vinir þínir hafa á
röngu að standa. Þeir hafa orðið
fyrir áhrifum efasemda á öld efa-
hyggjunnar. Þeir trúa ekki nema
þeir sjái. Þeir halda að ekkert geti
verið til sem er ofar skilningi þeirra
smáu huga. Allir hugar em smáir,
Virginia, hvort sem þeir tilheyra
mönnum eða bömum. í þessum
mikla alheimi okkar er maðurinn
einungis sem skordýr, sem maur, ef
vitsmunir hans em bomir saman
við óendanleika veraldarinnar í
kringum hann, á mælistiku þeirra
vitsmuna sem geta skynjað allan
sannleika og þekkingu.
Já, Virginia, jólasveinninn er til.
Hann er jafnvissulega til og kær-
leikur og göfuglyndi og trúfesta, og
þú veist að af slíku fyrirfinnst sú of-
gnótt er gæðir líf þitt æðstu fegurð
og gleði. Sem sagt! Hversu dmnga-
j ólasveinninn er til
legur væri ekki heimurinn ef jóla-
sveinninn væri ekki til! Hann væri
álíka drungalegur og ef það væru
engar Virginiur til. Þá fyrirfyndist
hvorki barnsleg tryggð, skáldskap-
ur né ævintýri til að gera þessa til-
vem þolanlega. Við fæmm á mis
við alla ánægju, ef frá er talin sú er
tengist skilningarvitum og sjón.
Hið ytra jjós bernskunnar sem lýsir
upp gjörvallan heiminn yrði slökkt.
Trúa ekki á jólasveininn! Maður
gæti allt eins hætt að trúa á álfa. Þú
gætir fengið pabba þinn til að setja
menn á vakt við alla skorsteina á
jólanótt til þess að handsama jóla-
sveininn, en jafnvel þó enginn sæi
jólasveininn stinga sér niður, hvaða
sönnur myndi það færa? Jólasvein-
inn sér enginn, en það er síst sönn-
un þess að jólasveinninn sé ekki til.
í heiminum er það raunverulegast,
sem hvorki börn né menn fá séð.
Sástu nokkum tíma álfa dansa í
garðinum? Vitaskuld ekki, en það
er ekki sönnun þess að þeir séu þar
ekki. Enginn býr yfir því hugar-
flugi að hann geti ímyndað sér öll
þau undur heimsins sem eru hulin
og ósýnileg.
Ef hringla bams er rifin í sundur,
sést hvað orsakar hljóðiö innan í
henni, en yfir því hulda í heiminum
er hjúpur sem hið sterkasta afl, eða
jafnvel sameinaður styrkur allra
sterkustu manna sem nokkurn tíma
hafa lifað, gæti ekki rifið í sundur.
Einungis traust, skáldskapur, ást
og ævintýri geta svipt því tjaldi til
hliðar og skoðað og gert sér í hug-
arlund þá himnesku fegurð og dýrð
sem er fyrir handan. Er það allt
raunverulegt? Ó, Virginia, í öllum
heiminum er ekkert raunverulegra
og varanlegra.
Enginn jólasveinn! Guði sé lof,
hann lifir og lifir að eilífu! Að þús-
und árum liðnum, Virginia, nei, að
10 sinnum 10.000 ámm liðnum,
mun hann enn gleðja hjarta bernsk-
unnar.
(Úr The New York Sun, 1897. Þýð-
ing Fríða Björk Ingvarsdóttir)