Tímarit Máls og menningar - 01.11.1967, Page 10

Tímarit Máls og menningar
aff tala. Hann var hjá mér. Höfundur
talar við skugga sinn1. Og andlit
heilags Kristófers blasir við honum.
Hann hefur ekki augun af því . . .
„Cliristofori faciem die quacumque tueris,
illa nempe die non morte mala morieris.“2
Ég ætla að minnast hér á nokkrar
þær frjóvgandi hugmyndir sem stuðl-
uðu að því að ég hæfi og leiddi til
lykta, í skeytingarlausri eða hæðnis-
legri þögninni sem lukti um mig í
París, þetta mikla ljóð í óbundnu
máli, sem lét allar efnislegar hindran-
ir lönd og leið, og braut hiklaust í
bág við allar viðurkenndar hefðir
hins franska bókmenntaheims. Lítið
varðaði mig um frama. Það var ekki
um frama að ræða. Það var um það
að ræða að hlýða skipun míns innra
manns.
Á miðri leið hinnar löngu sögu,
í desember 1908, finn ég þessa h'nu
í minnisgreinum mínum fyrir Jóhann
Kristófer:
.,Ég skrifa ekki bókmenntarit. Ég
skrifa trúarrit."
1 Á undan MarhaSi á torgi fer „Samtal
höfundar við skugga sinn“, Romain Rol-
land og Jóhann Kristófer. Látiff er liggja
á milli hluta (meff vilja) hvor þeirra er
„skugginn“.
2 „Hvern dag sem þú horfir á andlit
Kristófers — á þeim degi muntu ekki hljóta
illan dauffdaga.“ Þessi áletnin, höggvin í
fótstall heilags Kristófers í fordyri miff-
aldakirkna (t. d. í Notre Dame í París),
var tekin aff láni af höfundinum og prent-
uff í táknrænum tilgangi viff lok hvers
hindis í frumútgáfunni,
Þegar menn trúa, starfa þeir
án þess að hirða um árangur. Sigur
eða ósigur, hvaða máli skiptir það?
„Gerðu það sem þér ber!“
í Jóhanni Kristófer hafði ég tekizt
á hendur þá skyldu, á tímahili félags-
legrar og siðferðilegrar rotnunar í
Frakklandi, að vekja þann sálareld
sem lá falinn undir öskunni. Og til
þess þurfti fyrst að sópa burt öskunni
og óhreinindunum sem safnazt höfðu
saman. Etja gegn „Markaðstorgun-
um“, sem einokuðu loftið og birtuna,
hinni litlu fylkingu ótrauðra sálna,
fúsra til að fórna öllu og ósaurgaðra
af öllum mannorðsskemmdum. Ég
vildi safna þeim saman kringum eina
hetju sem væri foringi þeirra. Og til
þess að þessi foringi væri, varð ég að
skapa hann.
Þessi foringi varð að hafa tvo
kosti:
1) Óháða sjón, skýra og einlæga,
eins og sjón þeirra náttúrubarna —
Húronanna — sem Voltaire og Al-
fræðingarnir stefndu til Parísar til
að hæða með hjálp barnalegrar sjón-
ar þeirra hjákátleik og glæpi þjóðfé-
lagsins á þeim tímum. Ég þarfnaðist
þessa útsýnisturns, tveggja hreinskil-
inna augna, til þess að sjá og dæma
Evrópu vorra tíma.
2) Að sjá og dæma er aðeins byrj-
un. Þvínæst er athöfnin. Þú verður
að þora að hugsa það sem þú hugsar
og vera það sem þú ert! — „Ein-
feldningur“ átjándu aldarinnar hent-
21 fi