Tímarit Máls og menningar - 01.11.1967, Blaðsíða 96

Tímarit Máls og menningar
skilur á milli Björns Þorsteinssonar og
íornaldardýrkenda. Hann skilur þýðingu ís-
lenzku kirkjunnar sem nýs samfélagsafls
og menningarkveikju og þar er að leita
uppsprettu þeirrar bókmenntalegu hámenn-
ingar, sem kviknar liérlendis á mið- og
síðari hluta miðalda.
Kafiar höfundar um kirkjuna eru yfir-
leitt með miklum ágætum. Ileimildir hans
um kristnitökur.a eru Ari og Kristnisaga.
Hann vinnur úr þessum einhliða heimildum
mynd þá, sem hann dregur upp af þessum
atburðum. Höfundur skýtur inn í kaflann
um upphaf islenzku kirkjunnar ræðu, sem
Snorri Sturluson lætur Einar Þveræing
halda á Þingvöllum gegn afhendingu Gríms-
eyjar, og er það vafasöm sagnfræði. Að
öðru leyti tekst honum ágætlega að sýna
fram á þátt kirkjunnar í siðun lands-
manna með störfum fyrstu biskupanna,
Isleifs og Gissurar. Höfundur skýrir þátta-
skilin, sem verða við kristnitöku og einkum
tíundarsamþykkt. Þá tengjast kirkja og
höfðingjaættir, ríki og kirkja og stendur
svo þar til aðskilnaður verður seint á 13.
öld. Kirkjueigendur hlutu helming tíund-
arinnar, preststíund og kirkjutíund, og
urðu þessar tekjur til þess að efla mjög
höfðingjavaldið í landinu. Höfundur legg-
ur mikla áherzlu á þessi mál og lýsir af-
leiðingum þeirra í kaflanum Kirkjugoða-
veldi.
Sögu íslenzku klaustranna hefur lítið
verið sinnt og höfundur Ijær þeim tæpar
tvær blaðsíður. Löngum hefur verið talið,
að klaustrin hafi verið mennta- og fræði-
setur og ættu þeim vissulega að vera gerð
betri skil, en sama gildir um þau og ýmsa
aðra þætti þjóðarsögunnar, sögu þeirra hef-
ur ekki verið sinnt sem skyldi, og hlýtur
það að bíða síns tíma. Ekki er við höfund
að sakast. Það væri ofætlun að krefjast
þess að hann hæfi frumrannsóknir á sögu
klaustranna jafnframt því að skrifa þéssa
bók. En slíkar gloppur sýna hve rannsókn
íslandssögunnar er skammt á veg komin.
Vissir þættir hennar hafa verið ranusak-
aðir, en margt af því var unnið í tengslum
við og í hita sjálfstæðisbaráttunnar ög lit-
ast því af ákveðnum viðhorfum og tilgangi.
Bókmenntakaflinn er að mörgu leyti
írumlegur og skemmtilegur, þótt meira
mætti gera að þvf að tengja íslenzkar mið-
aldabókmenntir latneskum bókmenntum
miðalda, en þar er einnig ein gloppan í ís-
lenzkri bókmenntasögu. Höfundur tengir
ritun Egilssögu, Vopnfirðingasögu og Viga-
glúmssögu einhverskonar bændastolti Sturl-
unga. Það er mjög vafasamt að Sturlungar
haii litið á sig sem bændur og auk þess er
ósennilegt að „Blut und Boden“ kenningar
þýzkra þjóðemisjafnaðarmanna hafi átt
einhverja fylgjendur á 13. öld hérlendis.
„Iletjur þeirra (þ. e. sagnanna) eiga tak-
mark í sjálfum sér og standa eir.ar og ó-
studdar frammi fyrir vandamálum tilver-
unnar“ (bls. 243). Spektarfullar þýzkar út-
listanir frá 19. öld á heiðnum hetjum og
afstöðu þeirra til eilífðarmála eru orðnar
úreltar. Afstaða frumstæðra manna til æðri
máttarvalda voru kaup kaups afstaða, ef
guðinn sveik skjólstæðing sinn, varð hann
honum einskis nýtur.
„Dýrkun bóndans, hins ósveigjanlega ein-
staklings úr stétt búandþegna ..." (hls.
243) er að skoðun höfundar uppmnnin
með Sturlungum og hvati þessarar dýrkun-
ar er talið ættleysi Sturlunga í samanburði
við Oddaverja og llaukdæli. Eins og áður
segir er „dýrkun bóndans“ nýlegt fyrir-
brigði og ósveigjanlegir einstaklingar voru
ekki og eru ekki bundnir ákveðnum at-
vinnustéttum. Hetja verður hetja, vegna
þess að hún lýtur ekki samfélaginu, stend-
ur ein og fellur á andfélagslegri afstöðu
sinni, lætur aldrei undan. Orlög hetjunnar
eru harmsöguleg en tilgangslaus samfélag-
inu. Sumir höfundar telja að hetjubók-
302