Tímarit Máls og menningar - 01.11.1967, Blaðsíða 85

Alj rœðibœkur
áttu j)ó eftir að.yerða ílciri. Á raiðöldum
Evrópu eru rit Cassíódómsar,- Jsidórs jrá
Sevilla og Hrabanusar .Maurusar merkust
og er íslenzk alfræði að raestu dregin sam-
an úr ritum fsidórs frá Sevilla. Auk þeirra
settj Vincent jrá Beauvais saman alfræði-
rit á 13. öld, sem nefndist „Speculum
majus“, og í ]jví birtist aldarháttur mið-
alda glöggar en í öðrum ritum þessarar
tegundar og þar er að finna frumheim-
ildir ýmissa v.insælla bókmenntaverka mið-
alda. Þetta rit var fyrst prentað 1472.
Þessi rit voru einkum ætluð lærðum
mönnurn, enda meginhluti þjóða þessa
tímaskeiðs ólæs. Svo var einnig um þau
rit, sem taka að koma út á 16. öld og þeini
17. Guðfræðin mótar þau rit ekki í sama
ntæli og miðalda alfræðina, áhrifa endur-
reisnarhreyfingarinnar tekur nú að gæta
og þegar kemur f.ram á síðari hluta 18.
aldar tekur skynsemistefnan að hafa áhrif
á útgáfu alfræðiritp.
Frægasta alfræðirit 18. aldar er franska
alfræðibókin, kennd við Diderot. Aðrar
merkar alfræðibækur frá þeim líma eru:
Grosscs vollstandiges Universal Lexicon ...
kennt við Zedler. Þetta er ein mesta al-
fræðibók, sem út hefur komið, alls sextíu
og f jögur bindi auk fiögurra viðbótarbinda,
rit þetta kom út á árunum 1731—1754.
Chambers Cyclopœdia kom út í tveimur
bindum 1728 og var þetta rit fyrirmyndin
að síðari alfræðiritum. Encyclopœdia
Dritannica kom út 1768—71 í þremur bind-
um, en það rit náði mestum blóma á 19.
og í upphafi 20. aldar.
I upphafi 19. aldar er tekið að gefa út
Brockhaus alfræðiritið, en það var ásamt
Meyers alfræðiritinu merkasta þýzka al-
fræðibókin á 19. og 20. öld. Ein þýzk al-
fræðibók tók að koma út 1818, sem var
Allgemeine Encyclopadie der Wissenschaj-
ten ... kennd við Ersch. Utgáfu þessa rits
var haldið áfram allt til 1889 og var þá
hætt. Ritinu var aldrei lokið, en bindatalan
var orðin eitt hundrað sextíu og sjö bindi.
J rit þetta átti að safna saman allri mann.
legri þekkingu og kaflinn um Grikkland
náði yfir á fjórða þúsund blaðsíður, og
annað var eftir því.
Með aukinni leslrarkunnáttu og útgáfu-
starfsemi var tekið að gefa út fleiri og mis-
jafnari alfræðirit, þegar kemur fram á 19.
öld og þá 20. Utgáía alfræðirita gat orðið
ábatasöm og fór þetta ekki fram hjá út-
gefcndum. Þær alfræðibækur, sem ber hætt
á 19. öld voru Brockhaus, Brilannica, al-
fræðiritin frönsku kennd við Larousse og
La Grande encyclopédie, sem kom út á ár-
unum 1886—1902. Á Norðurlöndum var
merkasta alfræðirit 19. aldar Salmonsens
Store illustrerede konversationslexikon, sem
kom út á árunum 1893—1911.
Mikill fjöldi annarra alfræðirita kom út
á þessu tímabili og tekur víða að brydda
á óprúttinni alfræðiritaútgáfu. Oprúttnir
útgefendur og braskarar tóku að gefa út
alfræðirit, sem var að mestu stolið úr
merkari alfræðiritum, þýtt og endursagt,
bækur þessar voru auglýstar mjög og sölu-
menn sendir út um byggðir til þess að
pretta skillítið fólk til að kaupa. Einkum
náði slík sölumennska miklum blóma í
rfkjum, sem stóðu á íremur frumstæðu
stigi menningarlega, eins og t. d. í Banda-
ríkjunum, en þar var notuð svipuð sölu-
tækni við bóksölu og við sölu patent með-
ala, og er slík sölumennska þar enn stund-
uð og undanfarin ár hefur tekið að brydda
á þessum ófögnuði hér í Evrópu.
Þegar kemur fram á 20. öld eykst sala
alfræðirita með bættum efnahag og auk-
inni menntun, og jafnframt jókst sala og
framboð ómerkilegra alfræðirita. Um alda-
mót var svo komið að flestar vestrænar
þjóðir höfðu gefið út alfræðirit á eigin
tungu. Sum þessara rita áttu orðið langa
sögu og stóðu á gömlum merg eins og
291