Tímarit Máls og menningar - 01.11.1967, Blaðsíða 95

Umsagnir urn bϒcur
námssögur síðar niótar þær. Ættartölurnar
tengja þeirra tíða ntenn landnámsmönnunt
og cru það oft vaíasöm vísindi. Yntsar
sagnir Landnámu eru þannig sagðar, að
lialda mætti að skrásetjarar hafi lagt lítinn
trúnað á þær sjálfir. Fantasíur og ættar.
tölur eru meginefni bókanna og svo skrá
landnámsmanna og getið tippruna þeirra
og bústaða. Oft eru sagnir um bústaðaval
undarlegar, t. d. sögnin um Sel-Þóri, sem
lét bryssu sína Skálm ráða bústaðavali,
elti bana tvö sumur, þar til skepnunni
þóknaðist að leggjast niður á Rauðamel
á Snæfellsnesi.
Þjóðerni landnámsntanna bcfur löngum
verið staðhæft, samkvæmt Landnámum.
ilöfundur virðist vera sama sinnis, en get-
ur þess þó, að Hörðar og Rygir hafi flutzt
sunnan af Þýzkalandi á þjóðflutningatím-
anum og setzt að í héruðum, sem síðar
voru við þá kennd. Einnig talar hann um
landnámsmenn frá Bretlandseyjum. Eins
ber að gæta varðandi norræna menn á
Bretlandseyjum, sent er, að einhver inn-
flutningur norrænna ntanna átti sér stað til
skozku eyjanna og Kataness seint á 8. öld.
Þetta fólk var bændur í landaleit og þessi
innflutningur hélzt fram á 9. öld og þá í
skjóli víkinganna. Hjaltland og Orkneyjar
og nyrzti hluti Skotlands voru byggð nor-
rænum mönnum og Keltum. Hluti norræna
stofnsins bafði þá búið á þessu svæði og
blandazt Keltum í nokkrar kynslóðir.
Fjórði bluti ritsins og meginhlutinn, er
saga þjóðveldisins. Þessi saga befur oft
verið sögð, en hér er hún sögð betur og af
skynsamlegra viti en áður. Höfundur segir
þcssa sögu af meiri víðsýni en löngum ltef-
ur tíðkazt. Sjóndeildarbringur hans er víð-
ari og bann lengir atburði og þróun hér-
lendis sögu Evrópu, en hingað til hefur
Islendingasagan oft verið sögð sem algjör-
lega einangrað fyrirbrigði. Þessi hluti rits-
ins skiptist í nokkra kafla, og ræðir höf-
undur fyrst breppaskipun og gerir henni
góð skil. Aftur skortir nokkuð á, að goðum
og blutverki þeirra séu gerð svipuð skil.
Heiðinn siður er afskiptur og gert lítið úr
blutverki goðans, sem prests. Höfundur
segir: „Sambandið milli beiðindóms og
stjórnskipunar befur þó verið mjög laust í
böndum, eins og bezt sést á því, að staða
goðans í samfélaginu breyttist lítt við
kristnitökuna“ (bls. 89—90). Staða goðans
breytist ekki í samfélaginu, vegna þess að
goðarnir semja um trúarskiptin, balda þvf
fornum völdum og gerast kirkjubyggjendur
og sjá kirkjunum fyrir prestum. Þetta sann-
ar ekkert um laust samband beiðindóms og
stjórnskipunar. Goðinn skiptir urn hlutverk,
liann stendur ekki lengur fyrir blótum,
reisir þess í stað kirkjur. Skilgreining höf-
undar á hugtakinu „þjóðveldi" er stutt og
skýr. Lýsing höfundar á setningu fimmtar-
dóms er ídealíseruð og bvar eru skilin
milli „höfðingjans" og „bóndans?“
Kristnin átti meiri þátt í friðun þjóð.
félagsins á 11. öld heldur en réttlætiskennd
bænda og auk þess er vafasamt að nefna
Skafta Þóroddsson því stéttarheiti.
Kaflarnir um húsakost, atvinnuhætti,
verzlun og fandafundi eru bæði ýtarlegir
og skenuntilegir, svo og kaflinn: Fólkið í
landinu.
Ilin svonefnda söguöld befur verið ídeal-
íseruð frá því á 19. öld og ciga kvæði róm-
antíkeranna ekki hvað sízt þátt í því. „Is-
land! farsælda frón / og bagsælda, brím-
livíta móðir! / hvar er þín fornaldar frægð,
/ írelsið og manndáðin bezt?“ Sjálfstæðis-
barátta aldarinnar jók beldur en ekki þessa
fornaldarhugsjón. Þessi rómantíska skoðun
á söguöldinni hefur orðið mörgum árátta,
þótt nú sé heldur á undanhaldi. Einnig
hefur mönnum bætt til þess að gera áhrií-
um kirkjunnar lítil skil og klifa á forn.
aldarmenningu, sem uppsprettu og kveikju
bókmenntaafreka 12., 13. og 14. aldar. Hér
301