Tímarit Máls og menningar - 01.11.1967, Blaðsíða 86

Timarit Máls og menningar
Hrocliliaus, Meyer, Encyclopœdia Britan-
nica, Larousse og Herder. Form þessara
rita var nú orðið nokkuð ákveðið. Aðal-
cinkenni góðra alfræðirita voru: Efninu
var raðað í stafrófsröð, sérfræðingar rituðu
aðal.efnisflokkana og áttu jafnframt sæti
í ritstjórninni, birtar voru ævisögur þálif-
andi manna, myndir voru birtar í texta eða
á sérprentuðum myndsíðum auk landa-
bréfa og uppdrátta, bókaskrár fylgdu öll-
um lengri greinum, registur fylgdi um
mannanöfn, staðanöfn og skrá um efnis-
þætti, sem voru birtir í lengri greinum
bókarinnar, tilvitnanir milli kafla og séð
var fyrir viðbótarbindum þar til ný útgáfa
birtist. Þessum meginreglum var fylgt í út-
gáfu allra vandaðra alfræðirita.
Það alfræðirit, sein á sér einna lengsta
sögu er Encyclopœdia Britannica. Fyrsta
útgáfan var í þremur bindum, fjórða út-
gáfan kom út á árunum 1801—1810, í tutl-
ugu bindum. Eftirspurnin eftir þessu riti
var slík að það var þegar hafizt handa um
nýja útgáfu þegar fjórðu útgáfunni var
lokið 1810. Hver ný útgáfa ritsins var að
einhverju leyti aukin, endurskoðuð og bætt
og 1827 kom sjöunda útgáfan með registri
í síðasta bindinu og hefur þessi háttur
lialdizt síðan. Níunda útgáfa Britannicu er
talin ásamt þeirri elleftu sú bezta, sem út
liefur komið. Sú útgáfa kom út á árunum
1875—88 og var tuttugu og fjögur bindi
auk regislursbindis. Þessi útgáfa seldist
mjög vel, enda var hún mjög endurbætt írá
áttundii útgáfu. Níu þúsund eintök seldust
af ritinu í Englandi og fjörutíu og finnn
þúsund eintök seldust í Bandaríkjunum,
cn þar voru einnig gefnar út nokkrar út-
gáfur af Britannicu, prentaðar án lcyfis
eigenda útgáfuréttar. Slík starfsemi var
ekki óalgeng í því landi á þessum árum.
Onnur bezta útgáfa Britannicu var sú ell-
efta, sein út kom í Englandi á árunum
1910—11 í tuttugu og níu bindum. Háskól-
inn í Cambridge liafði nokkuð eítirlit með
þessari útgáfu. Alls seldust um sjötíu og
fimm þúsund eintök. 1915 var Britannica
seld til Bandaríkjanna og hefur verið gefin
þar út síðan. Britannica á sér langa sögti
og er ennþá talin til merkustu ef ekki
merkasta alfræðiritið sem nú er á markað-
inum, þótt beztu útgáfur hennar hafi kom-
ið út á Englandi, sú níunda og ellefta.
Brockhaus alfræðiritið á sér lítið styttri
sögu en Britannica. Fyrsta útgáfan kom út
á árununi 1817-—19. Næstu útgáfur voru
endurbættar. Fjórtánda útgáfa kom út á
árunum 1892—95 í sextán bindum og var
tekið með miklum ágætum. Þessi útgáfa
var endurprentuð í sautján bindum 1898.
Fjórða prentun fjórtándu útgáfu kom út
1908, myndskreytt og með yfir þúsund
myndsíðum auk^ uppdrátta og landabréfa.
Uer Grosse Brockhaus kom út á árummi
192&—35, síðari bindin em nokkuð smituð
nasisma. Þetta er sú útgáfa Brockhaus,
sem er tæknilega fullkomnust og telst til
glæsilegustu alfræðirita hvað útlit og írá-
gang snertir. Eftir stríðið var gefin út
tveggja binda Brockhaus og síðan tíu
binda rit á árunum 1952—57 og nú í ár
cr hafin útgáfa nýrrar útgáfu, sem nefnist
Brockhaus Enzyklopádie og verður í tutt-
ugu bindum; gera má ráð fyrir að hundrað
og sextíu ára reynsla í útgáfu alfræðirita
nxegi sín nokkurs í þessari útgáfu.
Ein merkasta alfræðibók, sem út hefur
koniið á þessari öld, er Enciclopedia
italiana di scienze, lettere ed arti í 36 bind-
um á árunum 1929—39. Bókin var samin
af Itölum og átti að sýna og sýndi, að
Italir eiga ágæta fræði- og vísindamenn í
flestum grcinum. Ekkert var sparað til þess
að vanda sem mest til útgáfunnar og rit-
stjórinn var Giovanni Gentile. Ritið var
ekki á neinn hátt þjóðrembingslegt, þrátt
fyrir þá stjórnarstefnu, sem réð þessi ár
á Italíu, greinar um listir þykja hvað vand-
292