Morgunblaðið - 28.03.1987, Síða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 28. MARZ 1987
Reykingar foreldra virðast ráða meiru en flest annað um það hvort unglingar byija að reykja í trássi við alla fræðslu.
1975
19??
1980
Reyktana sjálfur!
eftir Ásgeir R.
Helgason
Það er að verða deginum ljósara
að reykingar eru ekkert einkamál
þeirra sem þær stunda. Frelsi
reykingamannsins til að reykja
hlýtur að enda þar sem nefið á
næsta manni byrjar, þó ekki væri
nema vegna óloftsins og óþægind-
anna sem reykmettað andrúmsloft
hefur í för með sér. Óþægindin og
óloftið sem reykingamaðurinn
skapar með athöfn sinni er þó ekki
meginástæðan fyrir því að sífellt
fleiri bætast nú í þann hóp, sem
gerir kröfur um reyklaust um-
hverfí. Það hefur nefnilega komið
í ljós á síðustu árum að tóbaks-
mengun í andrúmsloftið getur verið
afar skaðleg.
Hliðarreykur
En hvers vegna er reykmengun
af tóbaki svona skaðleg? í fyrsta
lagi eru yfir 4.000 eitruð efni í tób-
aksreyk, þar á meðal kolsýrlingur,
bensól, ammoníak, arsenik, blá-
sýra, formaldehýð, vinýl klóríð
og nikotín, auk milljóna agna sem
einu nafni eru kallaðar tjara. Reyk-
urinn sem stígur upp frá sígarett-
unni á milli þess sem reykingamað-
urinn dregur að sér reykinn nefnist
hliðarreykur og hann inniheldur
tvisvar sinnum meiri tjöru og nik-
ótín og margfalt meira af kolsýrl-
ingi en reykurinn sem reykinga-
maðurinn sogar að sér og blæs
siðan út í andrúmsloftið. Þannig
yfirvinnur hliðarreykur þá hreinsun
sem þó verður á reyknum við það
að fara niður í lungu reykinga-
mannsins áður en honum er skiiað
út í andrúmsloftið.
En hvers vegna er meira af eitur-
efnum í hliðarreyk? Við sogið hitnar
glóðin en við það eyðast mörg hinna
skaðlegu efna. Hliðarreykur stígur
hins vegar upp frá glóðinni þegar
ekki er verið að draga að sér reyk.
Hann fer ekki í gegnum neina síu
og vegna þess að hitastigið á glóð-
inni er lægra verður til meira af
hættulegum lofttegundum eins og
kolsýrlingi. Það er samt engin
spuming að það er hættulegra að
reykja sjálfur en að anda að sér
reykmengun frá öðrum. Engu að
síður eru þeir sem vinna í reyk-
fylltum herbergjum neyddir til að
anda að sér jafngildi nokkurra síga-
retta á dag í formi óbeinna
reykinga.
Sjúkdómar í börnum
Öndunarfærasjúkdómar svo sem
berkjubólga og lungnabólga eru
mun tíðari á fyrsta aldursári hjá
bömum ef reykt er á heimilinu. Það
virðist fylgjast nokkum veginn að,
að því meira sem reykt er á heimil-
inu, þeim mun algengari em þessir
sjúkdómar í bömum. Mest em
áhrifin á yngstu bömin. Ungbörn
anda hraðar en fullorðnir og
draga þvi að sér meira loft og
meiri mengun miðað við likams-
þyngd. Þegar á heildina er litið em
böm sem búa við reykmengun á
heimilum oftar veik en önnur böm
og gildir það út alla bemskuna.
Rannsóknir benda og til þess að
astmi hjá bömum starfi að hluta
til af reykingum foreldra, enda læt-
ur nærri að 90% astmabama skáni
sjúkdómurinn og sumum batni að
fullu ef foreldramir hætta að
reykja. Böm sem búa við reyk-
mengun verða einnig oftar fyrir því
að taka þurfi úr þeim háls- og
nefkirtla og nýlegar rannsóknir
benda til þess að reykingar foreldra
eigi þátt í aukinni tíðni eyraabólgu
í bömum.
Rey kingar og
meðganga
Fóstur í móðurkviði er vafalaust
vamarlausasta fómarlamb óbeinna
reykinga. Fóstur reykjandi mæðra
eru með mun meira af kolsýrlingi
í blóði en eðlilegt er en kolsýrlingur
dregur úr hæfni blóðrauðans til að
flytja súrefni. Allur vöxtur er háður
súrefni og því þarf engan að undra
þó kolsýrlingsmenguð fóstur
þroskist að jafnaði verr og séu að
meðaltali 250—300 gr léttari við
fæðingu. Minni fæðingarþyngd
gerir bamið svo næmara fyrir sjúk-
dómum og eykur líkumar á dauða
skömmu fyrir og eftir fæðingu.
Nikótín berst einnig nokkuð auð-
veldlega til fóstursins og hefur í för
með sér hjartsláttar- og blóðþrýst-
ingsóreglu auk annarra eiturverk-
ana. Aukin tiðni hjartasjúkdóma
og krabbameina í bömum hefur
einnig verið tengd reykingum
mæðra á meðgöngu, en þessar
rannsóknir em flestar á byijunar-
stigi og of snemmt að segja
endanlega til um niðurstöður.
Fullorðnir þolendur
Þó böm séu vísast helstu þolend-
ur sjúkdóma af völdum óbeinna
reykinga, fara fullorðnir síður en
svo varhluta af skaðlegum afleið-
ingum tóbaksmengunar. Stórar
rannsóknir hafa leitt í ljós að eigin-
konur reykingamanna sem ekki
reykja sjálfar em í meiri hættu á
að fá lungnakrabbamein en konur
sem ekki em giftar reykingamönn-
um og reykja ekki sjálfar. Það
kemur einnig fram í þessum rann-
sóknum að bein tengsl em á milli
flölda reyktra sígarettna á heimil-
inu og lungnakrabbameinstilfella í
hópi þeirra kvenna sem eiga sér
reykjandi eiginmenn.
Frá óbeinum til beinna
Áhrif óbeinna reykinga eru
víðtækari en margur hyggur. í
grein sem ég skrifaði í Morgun-
blaðið 21. janúar á síðasta ári
fjallaði ég um áhrif fyrirmynda
Ásgeir R. Helgason
og þar segir meðal annars: „Við
vitum að böm læra hegðun sína
m.a. með því að lfkja eftir hegðun
fullorðinna. Fullorðnir gera jafn-
framt þá kröfu að böm og unglingar
líti upp til þeirra og hlýði þeim. í
huga ungra bama eru fullorðnir því
nánast guðir og orð þeirra og at-
hafnir hafin jrfir aila gagnrýni. Þó
baminu lærist smám saman að hér
er um falsmynd að ræða, er ljóst
að máttur fyrirmyndarinnar er mik-
ill.“ Þessu til stuðnings vom birtar
niðurstöður úr könnun borgarlækn-
is frá 1978 þar sem fram kemur
að 22,8% 13 ára bama reyktu ef
báðir foreldramir reyktu, en aðeins
7,6% ef hvomgt foreldrið reykti.
Þó reykingar gmnnskólanema
hafi almennt dregist vemlega sam-
an síðan þessi könnun var gerð, kom
í ljós í sambærilegri könnun 1986
að samskonar fylgni reyndist vera
milli reykinga bama og reykinga
foreldra (sjá meðfylgjandi súlurit).
Reykingar rejmdust rúmlega tvöfalt
algengari í hópi 12—16 ára bama
ef faðir eða móðir reyktu og allt
að þrefalt algengari ef áhrifum
systkina var bætt við.
Áhrif óbeinna reykinga eru
þvi ekki síst félagsleg og segja
má með nokkrum sanni að óbein-
ar reykingar séu einn helsti
áhrifaþátturinn á nýliðun í hóp
reykingamanna.
RÍS 2000
Þó innanhúsmengun af völdum
tóbaksreyks sé enn vissulega stórt
vandamál, er þó ástæða til að líta
björtum augum fram á veginn.
Markviss fræðsla í gmnnskólum
landsins á vegum Krabbameins-
félagsins hefur skilað ótrúlega
góðum árangri og segja má að
reykingar hafi minnkað jafnt og
þétt þau 11 ár sem fræðslustarfið
hefur verið rekið. í könnunum sem
borgarlæknir hefur látið gera í
gmnnskólum á höfuðborgarsvæð-
inu (sjá meðfylgjandi súlurit) kemur
þróunin mjög greinilega fram. í
fyrstu könnuninni sem framkvæmd
var 1974 áður en skipulagt fræðslu-
starf fór af stað reyktu 32% bama
á aldrinum 12—16 ára, en nú 12
ámm síðar reykja aðeins 12,6%
bama í sama aldurshópi og segja
má að reykingar séu nær horfnar
hjá jmgstu aldurshópunum. Það er
því ekki út í hött að ímjmda sér
að árið 2000 verði í það minnsta
reyklaus kjmslóð á íslandi ef ekki
reyklaust land eins og samtökin
RIS 2000 sem stofnuð vom að und-
iriagi Krabbameinsfélagsins 1985
hafa að markmiði.
Námskeið í
reykbindindi
Þó draumsýnin um reyklausa
framtíð byggist fyrst og fremst á
þvi að okkur takist að koma í veg
fyrir að böm og unglingar hefy
reykingar hefur fyöldi reykinga-
manna hætt að reykja og sífellt
bætast fleiri í þann hóp. Krabba-
meinsfélagið og Heilsuvemdarstöð-
in bjóða nú upp á námskeið í
reykbindindi og hefur aðsóknin á
námskeið Krabbameinsfélagsins,
þar sem ég þekki best til, verið með
eindæmum góð. Þessi námskeið
standa öllum opin. Þó mörgum tak-
ist að hætta reykingum rejmist það
flestum nokkuð erfíð raun. Það er
þó von okkar sem að þessum málum
vinnum, að þeir sem reykja og
„ætla ekki“ eða „geta ekki“ hætt
sýni þó að minnsta kosti þá sjálf-
sögðu tillitssemi að reykja ekki
innanhúss nema á sérstökum af-
mörkuðum svæðum.
Ef menn vilja fræðast nánar um
áhrif óbeinna reykinga, skal á það
bent að þessi grein verður birt
ásamt ýtarlegri heimildaskrá í
næsta tölublaði Meinatæknablaðs-
ins, sem væntanlegt er í maí
næstkomandi.
Höfundur er fræðalufulltrúi
Krabbameinsfélagsins.
2.5
HLUT—
FALL
1.5
0.5
TENGSL REYKINGA Á HEIMILUM
OG REYKINGA 12-16 ÁRA
GRUNNSKOLANEMA
I REYKJAVlK 1986
I I
I I
I I
I I
I I
ENGINN
ANNAR
REYKIR
FADIR MÓDIR FADIR OG SYSTKINI
REYKIR REYKIR M0DIR REYKJA
REYKJA
KOnnun ð vegum
Borgarlnkniaembaattielne
40-r
30--
% 20--
10
BREYTINGAR A REYKINGAVENJUM
12-16 ARA GRUNNSKÖLANEMA f REYKJAVÍK
32
22.8
-4-
23.4
17.1
-+-
19.1
14.6
12.6
1974 1978 1982
Konnanir ð vegum BorgaHnkniaembnttieina
1986
□ REYKJA
ALLS
■ REYKJA
DAGLEGA