Morgunblaðið - 07.05.1987, Page 34

34
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 7. MAÍ 1987
Halli á ríkissj óði
meiri en búist var við
- segir í greinargerð Þjóðhagsstofnunar um ástand og horfur í efnahagsmálum
Vegna stjórnarmyndunarviðræðnanna, sem í hönd fara,
hefur Þjóðhagsstofnun að beiðni stjómmálaflokkanna tekið
saman greinargerð um ástand og horfur í efnahagsmálum.
Morgunblaðið birtir hana hér á eftir í heild:
Þessi greinargerð byggist fyrst og
fremst á febrúarspá Þjóðhagsstofn-
unar. Þetta er þó ekki heildarendur-
skoðun þjóðhagsspár þar sem
efnahagsstefnan fyrir síðari hluta
ársins eðli málsins samkvæmt hefur
ekki enn verið mótuð. Áfram verður
unnið að athugunum á ýmsum þátt-
um efnahagsmála og ber að líta á
þessa greinargerð sem fyrsta vinnu-
skjal vegna stjómarmyndunarvið-
ræðnanna. Henni er ætlað að sýna
líklega þróun helstu þátta þjóðarbú-
skaparins á þessu ári án þess að
gert sé ráð fyrir sérstökum efna-
hagsráðstöfunum, sem gripið kann
að verða til að lokinni myndun ríkis-
stjómar. Breytingar frá fyrri spá
felast einkum í tvennu: í fyrsta lagi
hafa tekjur hækkað meira en áður
var reiknað með. í öðru lagi stefnir
nú í meiri halla á ríkissjóði en gert
var ráð fyrir í fyrri áætlunum. Helstu
áhrif þessara breytinga koma fram í
vaxandi viðskiptahalla gagnvart út-
löndum og meiri verðbólgu en áður
var spáð.
Tekjur, verðlag
og kaupmáttur
Mikið skortir enn á, að fullnægj-
andi upplýsingar séu fyrir hendi um
launaþróun það sem af er þessu ári.
Þá er enn ósamið við ýmsa hópa laun-
þega og kjarasamningar við aðra eru
ekki fullfrágengnir. Einnig má ætla
að töluvert iaunaskrið sé á vinnu-
markaðinum. Að öllu samanlögðu er
þvf erfitt að spá fyrir um tekjuþróun
á árinu. Tekjur munu þó án efa
hækka meira en áður var reiknað
með.
í febrúarspá Þjóðhagsstofnunar
var gert ráð fyrir 22—23% hækkun
atvinnutekna á mann milli áranna
1986 og 1987. Hún byggðist á des-
embersamningi ASÍ og VSÍ, þannig
að gert var ráð fyrir að aðrar samn-
ingsbundnar launabreytingar á þessu
ári yrðu í meginatriðum þær sömu
og þar. í ljósi þeirra kjarasamninga,
sem síðan hafa verið gerðir við opin-
bera starfsmenn o.fl., gætu atvinnu-
telq'ur hækkað meira milli ára, eða
um 25% á mann.
Til að fá nokkra mynd af hugsan-
legri launaþróun á árinu er hér farin
sú leið að setja fram tvö tilvik um
tekjuþróun á árinu. Tilvik I gerir ráð
fyrir 25% aukningu atvinnutekna á
mann milli áranna 1986 og 1987.
Tilvik II gerir hins vegar ráð fyrir
27% aukningu á mann, sem felur í
sér að almennt breytist laun á svipuð-
um nótum og nýverið var samið um
í kjarasamningum opinberra starfs-
manna. í báðum tilvikum hefur verið
tekið fullt tillit til launaleiðréttinga
vegna líklegrar hækkunar fram-
færsluvísitölu umfram rauð strik.
Þessar horfur í lqaramálum hafa
óhjákvæmilega áhrif á verðlagsþróun
á árinu. í þjóðhagsspá í febrúar var
reiknað með ll‘/2% verðhækkun frá
upphafi til loka árs. Á ofangreindum
forsendum gæti verðbólga hins vegar
orðið um 13% frá upphafi til loka árs
í tilviki I, en um 15% í tilviki II. Þá
er miðað við óbreyttar gengisafstöður
frá því sem þær eru nú.
Á þessum forsendum gæti kaup-
máttur tekna orðið meiri á þessu ári
en fyrri áætlanir gáfu til kynna. Til-
vik I gæti falið í sér 8'/2% hækkun
kaupmáttar atvinnutekna á mann
milli áranna 1986 og 1987, saman-
borið við 7% í fébrúarspánni. f tilviki
II verður kaupmáttaraukningin hins
vegar um 10%. Kaupmáttur ráðstöf-
unartekna gæti aukist í svipuðum
mæli og kaupmáttur atvinnutekna,
þar sem ekki er gert ráð fyrir breyt-
ingum á beinum sköttum í þessum
dæmum.
Vinnumarkaður
Þjóðhagsstofnun gerði könnun á
atvinnuástandi og horfum í október
á síðasta ári og kom þá í ljós tals-
verð umframeftirspum eftir vinnu-
afli. Samskonar könnun er nú í gangi
og er niðurstaðna að vænta mjög
bráðlega. Atvinnuleysi var mjög lítið
fyrstu þijá mánuði ársins, eða 2% af
mannafla í janúar en 0,3% í febrúar
og mars, sem er svipað og fyrstu
þrjá mánuði ársins í fyrra.
Þjóðarútgjöld
í febrúarspá Þjóðhagsstofnunar
var áætlað, að einkaneysla ykist um
5% að raungildi á þessu ári. Að öðru
jöfnu má búast við svipuðum breyt-
ingum neyslu og tekna. Þetta hefur
þó ekki orðið raunin hér á landi
síðustu tvö árin vegna vaxandi spam-
aðar. í þeim dæmum, sem hér eru
sett fram, er hins vegar reiknað með
sama hlutfalli spamaðar af tekjum
og í fyrri spá, þannig að einkaneysla
er nú talin aukast um 6% í tilviki I
og 7% í tilviki II.
Samneysla er nú einnig talin auk-
ast meira en áður var gert ráð fyrir,
fyrst og fremst vegna meiri launa-
hækkana opinberra starfsmanna. í
þjóðhagsspá í febrúar var spáð 3%
aukningu samneyslu á þessu ári, en
nú virðist sem aukningin gæti orðið
4%.
Fjárfestingarhorfur fyrir þetta ár
hafa ekki breyst frá því í febrúar,
en þá var gert ráð fyrir því, að flár-
festing ykist um rúm 4% frá sfðasta
ári.
Samkvæmt þessu gætu þjóðarút-
gjöld í heild aukist um tæp 7% á
þessu ári í tilviki I og um 7’/2% í til-
viki II.
Utanríkisviðskipti
Samkvæmt spá íjóðhagsstofnunar
í febrúar voru taldar horfur á vemleg-
um afgangi af vöm- og þjónustuvið-
skiptum við útlönd á þessu ári. Á
móti vógu miklar vaxtagreiðslur af
erlendum lánum. í heild var því reikn-
að með, að halli á viðskiptum við
útlönd yrði tæplega 1 milljarður
króna í ár, eða '/2% af landsfram-
leiðslu.
Á fyrsta fjórðungi þessa árs var
vömskiptajöfnuðurinn óhagstæður
um 1,3 milljarða króna, samanborið
við 400 milljón króna afgang á sama
tíma í fyrra. Útflutningur virðist hafa
verið heldur minni það sem af er
árinu en búist var við. Fátt bendir
þó til annars, en að fyiji spá gangi
eftir fyrir árið í heild. Á sama tíma
hefur innflutningur verið meiri en
reiknað var með. Munar þar mestu
um gífurlega aukningu í innflutningi
bifreiða. Erfitt er að spá fyrir um
framvindu vömviðskiptanna, þar sem
svo skammt er liðið á árið. Ekki hef-
ur verið gerð _ný spá um vömútflutn-
ing á árinu. Á hinn bóginn má gera
ráð fyrir því, að vöminnflutningur
verði meiri en áður var áætlað vegna
meiri kaupmáttar. Engar nýjar upp-
lýsingar liggja fyrir um þjónustuvið-
skipti á þessu ári. Spár þar að lútandi
em því óbreyttar.
Miðað við tilvik I er áætlað, að
viðskiptahallinn aukist um tæpan 1
milljarð króna og gæti þannig orðið
2 milljarðar króna á þessu ári, eða
rúmlega 1% af landsframleiðslu.
Gangi tiivik II hins vegar eftir gæti
það leitt til 2>/2 milljarðs króna við-
skiptahalla á árinu, eða tæplega U/2%
af landsframleiðslu.
Viðskiptakjör
í febrúar var spáð áframhaldandi
viðskiptalq'arabata á þessu ári, eða
um 4% í heild. Á útflutningshlið var
gert ráð fyrir að verð í íslenskum
krónum myndi hækka um 10’/2% að
meðaltali milli áranna 1986 og 1987.
Að svo stöddu er ekki reiknað með
breytingum á febrúarspá um þróun
útflutningsverðs á þessu ári. Á hinn
bóginn gæti innflutningsverð orðið
nokkm hærra en áður var gert ráð
fyrir, þar sem nú er reiknað með
hærra gengi Evrópumynta en þá.
Mikil óvissa ríkir um þróun olíuverðs
á næstunni. í febrúar var gert ráð
fyrir, að innflutningsverð olíu yrði
að meðaltali 10% lægra í dollumm á
þessu ári en í fyrra. Olíuverð á Rott-
erdammarkaði fyrstu fjóra mánuði
ársins bendir hins vegar til þess, að
lækkunin gæti orðið heldur minni.
Innan tíðar munu liggja fyrir upp-
lýsingar frá Hagstofu íslands um
verðþróun í vömviðskiptum á fyrsta
ársfjórðungi og verða spár um við_-
skiptalqör þá skoðaðar að nýju. Á
þessu stigi er því gert ráð fyrir svip-
uðum viðskiptakjörum á þessu ári og
í fyrri spá. Hins vegar ber að vekja
athygli á veikri stöðu Bandaríkjadoll-
ars á alþjóðagjaldeyrismarkaði og
hugsanlega frekari gengislækun hans
næstu misseri, sem gæti haft neikvæð
áhrif á viðskiptakjör.
Gengismál
Ekkert lát hefur verið á gengis-
lækkun Bandaríkjadollars það sem
af er þessu ári. Til maríbyrjunar hafði
hann lækkað um 1272% gagnvart
japönsku yeni frá áramótum en um
8—11% gagnvart öðmm helstu gjald-
miðlum. Gengi krónunnar miðað við
meðaltal myntvoga er óbreytt frá
áramótum í samræmi við yfirlýst
markmið stjómvalda. Meðalgengi
krónunnar miðað við innflutningshlið
landavogar hefur hins vegar lækkað
nokkuð á sama tíma, eða um nálægt
3%.
Samkvæmt upplýsingum Seðla-
banka íslands hækkaði raungengi
krónunnar milli áranna 1985 og 1986
og um 2% miðað við hlutfallslegar
verðbreytingar hér á landi og erlend-
is. Lausleg áætlun bendir til að í
tilviki I gæti raungengið á þennan
mælikvarða hækkað um 9% milli ár-
anna 1986 og 1987, en um 10% í
tilviki II, en þá er reiknað með að
verð erlends gjaldeyris verði að með-
altali 2% hærra á þessu ári en í fyrra.
Með samanburði á breytingum á
launakostnaði hér á landi og í helstu
viðskiptalöndum fæst annar mæli-
kvarði á breytingar raungengis og
samkeppnisstöðu atvinnuvega. f tii-
viki I gæti hlutfallslegur launakostn-
aður hækkað um tæplega 20% frá
fyrra ári en um rúmlega 21% í tilviki
II. Þá er gert ráð fyrir, að framleiðn-
iaukning hér á landi og erlendis verði
hin sama. Brejftingar á hiutfallsleg-
um launakostnaði segja þó ekki alla
söguna um stöðu samkeppnisgreina
heldur verður einnig að hafa aðra
þætti í huga eins og fjármagnskostn-
að, opinber gjöld o.fl. Þó hlýtur staða
innlendra samkeppnisgreina að
versna þegar launaþróun er þeim svo
óhagstæð sem í þessum tilvikum.
Hagur sjávarútvegs
Áætlanir Þjóðhagsstofnunar um
rekstur botnfískveiða og -vinnslu
miðað við rekstrarskilyrði í maíbyijun
sýna góða afkomu. Botnfiskvinnslan
í heild er nú rekin með hagnaði sem
nemur 9—10% af tekjum. Þar af er
hagnaður frystingar 6% og söltunar
17—18%, þrátt fyrir greiðslur af salt-
físki í Verðjöfnunarsjóð sem nema
um 6% af tekjum. Heldur minni hagn-
aður er á botnfískveiðum en -vinnslu,
eða 8—9% af telq'um. Eins og þessar
áætlanir bera með sér, er afkoman
nú góð í öllum þessum greinum og
hefur batnað að mun frá árínu 1986,
en þá var afkoma í sjávarútvegi betri
en um langt árabil. I þessu sambandi
er rétt að hafa í huga að rekstrarskil-
yrði á seinni helmingi ársins gætu
orðið lakari en hér er gert ráð fyrir
vegna hugsanlegra kostnaðarhækk-
ana innanlands. Hækkun á verði
sjávarafurða gæti þó vegið þar á
móti. f þessum áætlunum hefur ekki
verið reiknað með yfirborgunum á
hráefni umfrarn það sem átti sér stað
á árinu 1985. Ástæða er til að ætla
að yfirborganir séu nú meiri en 1985,
sem bætir afkomu veiða á kostnað
vinnslu.
Ríkisfjármál
Á ijárlögum fyrir árið 1987 var
gert ráð fyrir 2,8 milljarða króna
tekjuhalla á A-hluta ríkissjóðs. Tekju-
halli frá áramótum til marsloka var
rúmlega 2 milljarðar króna, en það
svarar til um 21% af tekjum. Á sama
tíma í fyrra nam hallinn um 1,8 mill-
jörðum króna, eða rúmlega 23% af
teiqum.
Endurskoðun á telquáætlun ríkis-
sjóðs fyrir árið 1987, miðað við
forsendur tilviks I, bendir til þess,
að tekjur verði um 45,2 milljarðar
króna, eða um 2,2 milljörðum hærri
en gert var ráð fyrir í fjárlögum. Þar
af eru 600 millj. kr. vegna meiri hagn-
aðar af ÁTVR en áður var reiknað
með. Endurskoðun Fjárlaga- og hag-
sýslustofnunar á útgjöldum A-hluta
ríkissjóðs á þessu ári gefur til kynna
að þau verði 2,7 milljörðum króna
meiri en reiknað var með í fjárlögum,
eða samtals 48,6 milljarðar króna.
Tekjuhallinn á árinu öllu gæti því
orðið um 3,4 milljarðar króna, en það
svara til um 7,5% af áætluðum tekj-
um ríkissjóðs á árinu. í tilviki II yrði
tekjuhallinn að öðru jöfnu minni en
þetta, þar sem tekjur gætu aukist
um 200 millj. kr. umfram gjöld. í
þessu tilviki yrði því tekjuhallinn um
3,2 milljarðar króna
Peningamál
Þróun peningamála í fyrra var á
ýmsan hátt hagstæð, einkum á fyrri
helmingi ársins. Á fyrstu 3 mánuðum
þess árs hafa heildarinnlán í innláns-
stofnunum aukist um 9'/2%, en á
sama tíma hækkaði lánskjaravísi-
talan um 5%. Heildarútlán hafa hins
vegar aukist um 13'/2% frá áramót-
um. Um mánaðamótin febrúar/mars
gengu í gildi nýjar reglur um innláns-
bindingu og lausafjárskyldu innláns-
stofnana í samræmi við lög um
Seðlabanka fslands. Þessar breyting-
ar fólu í sér, að innlánsbindingin var
lækkuð úr 18% af innlánum í 13%.
Seðlabankinn greiddi innlánsstofnun-
um þessa lækkun með ríkisvíxlum
og reiðufé. Alls fengu innlánsstofnan-
ir þannig ríkisvíxla að ijárhæð 1.450
milljónir króna, sem teljast til útlána
þeirra. Afurðalán í erlendum gjald-
miðlum hafa aukist verulega frá
áramótum. Þegar ríkisvíxlum og af-
urðalánum er sleppt kemur í ljós, að
önnur útlán hafa aukist um 7% frá
áramótum.
Landsf ramleiðsla
og þjóðartekjur
í þeim dæmum um tekju- og út-
gjaldabreytingar, sem hér hafa verið
rakin, gæti landsframleiðslan aukist
um nálægt 4% á þessu ári og þjóðar-
tekjur um 5‘A—6%. Þetta er nokkru
meiri hagvöxtur en Þjóðhagsstoftiun
spáði í febrúar og er aukningin um
>/2%. Hún stafar af því að nú er gert
ráð fyrir meiri launahækkun og hærri
kaupmætti tekna en áður, sem leitt
gæti til meiri neyslu innlendrar vöru
og þjónustu en reiknað var með í
febrúar. En vegna mikillar þenslu í
efnahagslífinu gæti aukin innlend
eftirspum komið fram í meiri inn-
flutningi en hér er reiknað með.
Hagvöxtur yrði þá að sama skapi
minni.
Undirskriftalistar
800 Snæfellinga af-
hentir samgöngn-
ráðherra:
Veg-inum yf-
ir Fróðár-
heiði verði
komið í lag
YFIR 800 íbúar á utanverðu
Snæfellsnesi hafa skorað á
samgönguráðherra að hann
hlutist strax til um það að
Vegagerð ríkisins komi vegin-
um yfir Fróðárheiði í lag.
Undirskriftarlistar með nöfn-
um 801 manns voru afhentir
Matthíasi Bjarnasyni sam-
gönguráðherra í gær.
í skjalinu segir að vegir á Snæ-
fellsnesi hafi spillst óvenju mikið
undanfamar vikur vegna aur-
bleytu. Fjallvegir hafi því verið
illfærir. Vegagerð ríkisins hafi
gripið til þess ráðs að lýsa veginn
um Fróðárheiði ófæran, en beint
þess í stað allri umferð um Kerl-
ingarskarð, sem verið hafí ein
samfelld forarvipla og lagfæring
á veginum handahófskennd. A
sama tíma hafi forarvilpur og
drulluslörk verið færri á Fróðár-
heiði, enda vegurinn þar stofn-
braut og betur upp byggður en
vegurinn á Kerlingarskarði. „Það
vekur því furðu og er ofar mann-
legum skilningi, að ekki skuli gert
við veginn á Fróðárheiði og um-
ferð beint þar yfir,“ segir í skjal-
inu.
Þar segir einnig: „Við undirrit-
aðir íbúar á utanverðu Snæfells-
nesi viljum því harðlega mótmæla
því sinnuleysi, sem Vegagerð ríkis-
ins hefur sýnt að undanfömu
gagnvart Fróðárheiði og bendum
á, að Fróðárheiði er stysta og hen-
tugasta leiðin fyrir Ólafsvík og
Hellissand suður um og ekki síst
nauðsynleg fyrir sveitimar sunn-
anfjalls, sem sækja heilbrigðis-
þjónustu til Ólafsvíkur."
Skorað er á samgönguráðherra
að hlutast til um að Vegagerð
ríkisins komi veginum yfir Fróðár-
heiði í lag svo að umferð um
utanvert Snæfellsnes geti gengið
með eðlilegum hætti. ítrekuð er
nauðsyn leiðarinnar vegna heil-
brigðisþjónustu við þá er á
sunnanverðu Snæfellsnesi búa og
jafnframt bent á mikilvægi þunga-
flutninga með fisk og fískafurðir
frá þessum stöðum, sem em með
stærstu verstöðvum landsins.
Öm Steingrímsson í Ólafsvík,
sem vann að söfnun undirskrift-
anna, segir að fólki þætti undar-
legt að starfsmenn Vegagerðar-
innar skuli blákalt beina umferð
um Kerlingarskarð, þó að hún
hafi verið ófær. Á þeim tíma hafí
bílar setið fastir á veginum. Vegfa-
rendur hefðu orðið fyrir stórtjóni
af þessU; vegna skemmda á bílum
sínum. Á sama tíma hefði aðeins
þurft minniháttar viðgerð á vegin-
um yfir Fróðárheiði.