Morgunblaðið - 24.09.1987, Blaðsíða 56

rð
56___________________
HITT
eftir Filippíu
Kristjánsdóttur
Fimmtudaginn 3. september
síðastliðinn, klukkan langt gengin
fimm opnaði ég útvarpstækið mitt.
Það var verið að senda út efni fyr-
ir bömin. Því miður náði ég aðeins
í niðurlag tímans. Stjómendur voru
að ræða við níu ára telpu í síma.
Mér skildist að hún ætti heima úti
á landi. Ég heyrði hvorki nafn henn-
ar eða heimilisfang. Það vakti
athygli mína hvað hún var skýr í
tali og svömm. Eitt af því sem hún
var spurð um, var í sambandi við
skólann hennar, hvetju hún myndi
vilja breyta þar ef hún ætti völ á
því. Svarið kom skýrt og greini-
legt. „Ég myndi vilja hafa fleiri
kristinfræðitíma." Hvers vegna? var
spurt. „Þá fengi ég að heyra meira
um Guð og Jesú og allt sem Guð
hefur skapað."
Þetta var svar níu ára bams.
Heyrst hefur að sumir vilji fremur
draga úr kennslu í kristnum fræð-
um en að auka við hana. Vonandi
em þeir ekki margir sem em svo
illa staddir og blindaðir, þeir ættu
ekki að koma nærri barnafræðslu.
Böm em meðtækileg fýrir áhrifum
hvort er til uppbyggingar eða niður-
rifs. Þess vegna hvílir mikil ábyrgð
á fræðumm. 011 viljum við bömun-
um okkar vel, jafnvel því besta sem
völ er á. Litla stúlkan óskar eftir
að fá að velja góða hlutann. Það
má ekki taka hann frá henni frem-
ur en Maríu forðum, systur þeirra
Mörtu og Lasamsar í Betaníu. Við
mannanna börn eigum að hlúa hvert
að öðm í stað þess að reyta uppúr
jarðvegi andans frækornin sem eiga
að þroskast þar og bera ilmandi
eilífðarblóm, blóm sem geta hvorki
fölnað eða dáið.
Það er mikið ritað og rætt um
neikvætt háttalag sumra ungmenna
nú á dögum og ekki að ástæðu-
lausu. Skyldum við hin eldri ekki
eiga þar einhverja sök. Líti hver í
eigin barm. Uppskeran fer oftast
eftir sáningunni. Hvað um efni sjón-
varpsins? Margt af því vekur óhug
V8ei Tqaa .ts buoagutmmi'í .GiGAuauuofioí,
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 24. SEPTEMBER 1987
OG ÞETTA
og ógeð fremur en gleði og þroska-
vænleg áhrif. Stundum heyrir
maður þulinn segja „Sumt í mynd-
inni er ekki fýrir börn að horfa á.“
Við vitum það öll stór og smá að
það forboðna er alltaf forvitnileg-
ast. Er ekki betra að byrgja
bmnninn áður en bamið er dottið
ofaní hann? Er dómgreind okkar
orðin svo rotin að menn séu hættir
að gera greinarmun á réttu og
röngu, synd og hreinleika?
Ef svo skyldi vera að fátækt fyr-
irtækisins verði að ráða efnisvali
væri þá ekki hyggilegra að fækka
myndum á skjánum og vanda meira
til efnisvals? Tæknin er gulls ígildi
og meira en það sé henni vel stjóm-
að og nýtt á réttan hátt. Með henni
skapast líka mikill vandi. Sjón-
varpið, þetta undursamlega tæki
setur stjómendur í stórt, vandasamt
og viðamikið hlutverk. Vandinn
felst í því að velja og hafna, velja
rétt næringarefni og hafna því
óholla, nákvæmlega eins og með
fæðu fyrir líkamann. Margt er
gagnlegt og skemmtilegt sem fram
er borið, en sumt er líka svo langt
frá því að vera sýningarhæft. Hvað
skilur það eftir? Sundurtættar og
alrangar hugmyndir um lífið og til-
vemna. Ómótaðar sálir vita ekki
sitt ijúkandi ráð og fara villta vegi
án þess að vilja það, telja að þama
sé fyrirmyndin. „Þeir eldri og þrosk-
aðri hljóti að vita hvað þeir em að
gera, þá hlýtur okkur að vera
óhætt.“
í bók bókanna, sjálfri Biblíunni
stendur: „Nemið staðar, spyijið um
gömlu götumar hver sé hamingju-
leiðin." Það vilja allir verða ham-
ingjusamir. Litla stúlkan sem ég
gat um í upphafi máls míns óskaði
eftir því að fá að velja góða hlut-
ann, hamingjuleiðina. Lítill drengur
sagði: „Það kemur eitthvað mjúkt
og hlýtt við hjartað í mér þegar ég
heyri Jesú nafn.“ Eitthvað svipað
hefur stúlkan fengið að reyna. Jes-
ús sagði við Mörtu í Betaníu:
„María hefur valið góða hlutann,
hann skal ekki verða tekin frá
henni." Orð hans em líf, andi og
sannleikur.
Með þeirri fullvissu fletti ég blaði
og læt hugann reika vítt og breitt,
jafnvel til æskuáranna þegar flestir
voru fátækir í landinu.
A uppvaxtarámm mínum þótti
það blaðamatur ef Islendingur brá
sér til annarra landa. Þá létu menn
sig dreyma um að fljúga um loftin
blá í ævintýrasögunum. „Fljúgðu
fljúgðu klæði“ og það hóf sig á lóft
ef menn hittu á óskastundina og
maðurinn sveif með því til drauma-
landsins. Óskhyggjan — spádómur-
inn varð að vemleika. Nú ferðast
menn í tuga þúsunda tali milli landa
og þykir ekki lengur fréttnæmt.
Ferðakostnaðurinn verður stundum
þungur í skauti, en útþráin dregur,
svo lifað verður oft um efni fram
og alltaf kemur að skuldadögum.
Þegar kafað er í efnahagskistu
sjálfs þjóðarbúsins og fréttirnar um
ástandið berst út á vængjum tækn-
innar liggur við að maður taki
andköf af undmn og áhyggjum
þegar talað er um skuldasúpuna við
önnur lönd og jafnvel innanlands
slíka, sem nemur milljónum, svo er
sagt að menn geti sofið rólegir og
lifi í bjartsýni að allt falli í ljúfa löð
af sjálfu sér, eða þá bara að taka
til láns einn milljarðinn enn. Flýtur
á meðan ekki sekkur. Já, það má
segja að nú er öldin önnur, en þeg-
ar það hélt fyrir manni vöku ef
skuldin nam nokkmm hundruðum
króna, svo loksins þegar hægt var
að greiða hana upp gat maður far-
ið að sofa rólega, laus úr álögunum.
Þá gilti það að hafa allt á hreinu,
hveija krónu, hvern eyri og biðja
um blessun af himinhæðum. Heið-
arleikinn var hátt skrifaður og
sjálfsbjargar viðleitnin miðaði að
því að vera öðmm sem minnst háð-
ur, og að eyða ekki um efni fram,
það var ekki talið neitt furðulegt.
Það fylgdi bara lífinu og var talið
sjálfsagt. Hvað veldur þessu stóra
stökki? Nú byggja menn margs
konar hallir fyrir lánsfé, sem veltur
á svimandi upphæðum, og virðast
geta sofið rólega eftir þeirra eigin
orðum, bara taka nýtt lán og annað
lán þar ofan á. Metnaðurinn ríður
ekki við einteyming. Það verður að
Filippía Kristjánsdóttir
„Nú byggja menn
margs konar hallir fyr-
ir lánsfé, sem veltur á
svimandi upphæðum,
og- virðast geta sof ið
rólega eftir þeirra eigin
orðum, bara taka nýtt
lán og annað lán þar
ofan á.“
sýna að íslenska ríkið er meira en
nafnið tómt, slagar hátt uppí stóru
þjóðirnar, sem gætu falið okkur í
lófa sínum og haldið fast, jafnvel
kreist óþyrmilega, ef út í það færi.
Hvað er það sem veldur því að
fyrirtæki kollsteypast hvert af öðm?
Fiski er mokað úr sjónum. Samt
verða fiskvinnslustöðvar gjaldþrota.
Sveitabúskapurinn er orðinn að
undri. Tonnum af kjöti hent á haug-
ana. Mjólk hellt niður í stríðum
straumum eins og til að storka
gróðrinum sem í vor var að kepp-
ast við að vaxa og verða að fæðu
fyrir kýrnar svo júgrin yrðu út-
þanin af blessaðri mjólkinni
mönnunum til bjargar og hagræðis.
Svo verður að hella henni niður eins
og hveiju öðm skólpi. Bændum er
úthúðað fyrir heimtufrekju ef þeir
fá einhveija lagfæringu eða uppbót
á illa heppnaðri búskapargrein.
Sauðkindin talin með óargadýmm,
sem ættu ekki að eiga tilvemrétt
og sveitafólkið lítilsvirt með óvið-
eigandi orðalagi. Maður, sem ekki
er talinn fullgildur í samfélagið,
fátækur af háttvísi, fær á sig stimp-
il, sagt að hann sé „sveitalegur"
eða eins og sveitadurgur. Þeir sem
svona skrifa eða tala, jafnvel þótt
það sé ekki í fullkominni alvöm,
em sjálfir afkomendur þeirra sem
landsbyggðinni þjóna, en virðast
greinilega hafa úrkynjast vesaling-
amir og tel ég það illa farið. Nú
mun einhver segja: „Hún talar eins
og fávís kona sem hefur takmarkað
vit á hlutunum.“ Má vera að svo
sé. Ég veit eitt með vissu og það
er hvað ég veit lítið. Fólk á mínum
aldri á ekki auðvelt með að vita í
hvorn fótinn er betra að stíga í
úthverfri veröld, svo ekki verði úr
kollsteypa. Ef þessir molar mínir
benda á þroskaleysi eða andlega
sjónskekkju leyfist mér að leggja
spumingu fýrir þá sem vita betur.
„Er ekki einhver leið útúr ógöngun-
um? Væri ekki ráðlegt að reyna að
breyta kerfinu? Greiða úr þessum
pólitísku sundmngsflækjum og
vinna saman að uppbyggingu þjóð-
arbúsins? Rekja kerfið alveg upp
eins og sokkbol sem er löðrandi í
lykkjufölium og fitja upp á nýtt?
Stokka allt upp? Senda tískutildur
og flottræfilshátt út í ystu myrkur,
þangað sem það á ekki aftur-
kvæmt? Þetta er ekkert gamanmál.
Senn fer þetta yndislega sumar
að halla sér í haustsins faðm. Haus-
tið fer hljóðlega eins og það tifi á
tánum og tími varla að stinga sumr-
inu svefnþom. Hver árstíð á sinn
ljóma. Þegar ég skrifa þessar línur
sést tæplega skýhnoðri á himni og
sólin er enn hátt á lofti. Það er
ekki laust við að ég finni fyrir ein-
hveijum fiðringi í líkamanum eins
og á vorin þegar allt er að vakna
af dvala.
Ég stend upp frá skrifborðinu,
klæði mig í kápu, hringi í bíl. Nú
er þó veður og tími til þess að skoða
þessa margumtöluðu Kringlu, nýju
verslunarmiðstöðina, þar sem ein-
hveijir hafa orðið svo víðfrægir að
villast í. Það hlaut að vera meira
en lítið völundarhús. Varla myndi
það koma fyrir mig að villast þar,
ég sem hlýt að vera komin með
rétt stilltan áttavita í mitt aldraða
höfuð. Fyrr en varir stend ég við
aðaldyr stórhýsisins, þær opnast án
þess að ég svo mikið sem snerti við
„íslenskur kór
sló í gegn“
hringdi á hótelið að tilkynna kórn-
um úrslitin. Tjáði hann þeim að
þeir hefðu ekki sigrað, en láðist
jafnframt að láta vita að þeir hefðu
hlotið þriðju verðlaun, sem skyldu
afhent þá innan tíðar ásamt fyrstu
og öðrum verðlaunum. Einnig láð-
ist þessum ágæta tengli Fóst-
bræðra að upplýsa, að ætlast væri
til að þeir syngju þarna á eftir
ásamt hinum verðlaunakórunum.
Svo það var ekki fyrr en allstór
hópur kórmanna ásamt söngstjór-
anum og nokkrum eiginkonum
drifu sig á verðlaunatónleikana um
kvöldið, að kom í ljós að Fóst-
bræður höfðu verið meðal verð-
launahafanna. Fór þá aðeins að
léttast brúnin á mönnum, en hún
var orðin býsna sigin á sumum og
var ekki laust við að nokkrir
minntu á forföður sinn, Egil
Skallagrímsson, og átti það ekki
síst við söngstjórann. Mótshöldur-
unum þótti að sjálfsögðu miður að
svo klaufalega hafði tekist til og
sló því upp sérstakri verðlaunaaf-
hendingarathöfn fyrir Fóstbræður
daginn eftir, sem var lokadagur
hátíðarinnar.
Fóstbræður og fylgdarlið þeirra
slökuðu strekktar taugar í einn dag
og dóluðu við búðarráp og
götuvapp. Sumir í Koblenz —
þangað var tuttugu mínútna ferð
með lest. Aðrir höfðu skroppið til
Limborgar. Það var nefnilega eins
og náttúran hefði líka slakað á
eftir spennuna kringum keppnina.
Það var allt í einu komið logn og
sæmilegasta blíða þennan dag og
sólin skein bara dijúgan part af
deginum. En þriðjudaginn 2. júní
var ekið af stað til nýrra vinninga
og stefnan tekin á Heilbronn. Eft-
ir u.þ.b. þijú hundruð km akstur
suður á bóginn í ljómandi fallegu
veðri var komið til Oedheim. Þetta
er dálítið þorp eða sveit í Neckar-
dalnum rétt fyrir norðan Heilbr-
onn, og stendur við ána Kocher
sem er ein af þverám Neckar.
Þarna voru samankomin fyrir-
menni sveitarfélagsins og karla-
kórs heimamanna, en það var að
þeirra undirlagi að Fóstbræður
gerðu þarna lykkju á leið sína til
Austurríkis að halda tónleika í
samkomuhúsi staðarins. Enn var
blíðskaparveður og minnti dálítið
á gott veður heima á Islandi. Menn
voru leiddir inn á bestu krá sveitar-
innar og boðið uppá Svabastrengl-
ur að hætti innfæddra og að
sjálfsögðu voru drukkin heima-
fengin vín með, því þarna eru
menn vínræktarmenn miklir. Það-
an var svo ekið nokkurn veginn
beint yfir á Hótel Götz, sem er
reyndar inni í miðri Heilbronn.
Leiðin er fljótfarin, varla lengra
en úr Garðabæ og inn í miðju
Reykjavíkurborgar. Ain Neckar
rennur eftir fögrum og fijósömum
dal frá norðri til suðurs, nokkuð
austan við Rín. 0g í miðjum Neck-
ardal er Heilbronn. Þetta er borg
með yfir 110.000 íbúa og er því
stórborg eftir skilgreiningu Þjóð-
veija. Hún liggur 157 metra yfir
sjávarborði — ef einhvern fýsti að
vita — og er umvafin einhveiju
stærsta vínræktarhéraði Þýska-
lands. Heilbronn er jafnframt
miðpunktur Franka-sýslu, sem aft-
ur er hluti landsvæðis Baden-
Wiirtemberg.
Þama í Heilbronn er ýmislegt
að sjá ef menn hafa tíma og löng-
un til þess háttar iðju. Það var
víðar en í Bad Ems eða Baden
Baden að stunduð voru heilsuböð
í Þýskaland og lítill vandi fyrir
íslendig að geta sér að í Heilbronn
muni vera hinn mætasti heilsu-
brunnur. Þama eru líka fagrar og
merkar byggingar engu síður en í
öðrum merkum borgum Þýska-
lands. Og á ráðhúsi þeirra Heilbr-
onnara má sjá þríeina klukku frá
1580. Hina furðulegustu meistar-
asmíð, sem sýnir ekki aðeins
klukkustundir og mínútur, heldur
einnig daga, vikur og mánuði. En
Heilbronnar státa ekki bara af
fornri frægð. Þeir bjóða líka upp
á fjögurra — fimm kílómetra lang-
an göngutúr í gegnum Audi-bíla-
verksmiðjurnar (að vísu eru þessar
bílaverksmiðjur víst í bæjarkrílinu
Neckarsulm en ekki Heilbronn, en
allt rennur þetta saman í eitt í
augum ferðamannsins). Og voru
Fóstbræður og frúr þeirra leidd í
allan sannleikann um það hvernig
svo ágætur bíll sem Audi- þetta
og hitt verður til, hvað hann kost-
ar og hvað verkamennirnir fái í
laun.
Eins og ég sagði áðan þá var
ekið nokkurn veginn beint á Hótel
Götz frá móttökuathöfninni í Oed-
heim , en þó ekki alveg, því fyrst
var sótt heim arnarsetur eitt feikn-
legt, hátt upp í hamrakór er
gnæfði yfir Neckardalnum. Þar var
saman kominn mikill fjöldi tiginna
fugla, svo sem fálka og gamma,
ugla og arna. Þetta var mikill og
forn kastali þar sem nú fóru fram
skylmingar við ránfugla í stað ridd-
ara. Fuglatemjarinn hélt yfir
gestum staðarins lærða fyrirlestra
um haferni og íslandsfálka, brand-
uglu og snæuglu og gamma þá ina
miklu er leggja sér einkum hræ
til munns. Svo sleppti hann fénað-
inum lausum á pöpulinn og fór þá
að fara um suma. T.d. brosti hann
dálítið skakkt, gesturinn sem fór
heim með rifna skyrtu og blóðugan
hupp af fundi þeim er gammur
nokkur átti við hann. Sá hefur
sennilega verið að gæta að því
hvort líf leyndist með manninum,
því gömmum þessum þykir best
kjötið af sjálfdauðum skepnum, að
sagt er.
Þarna í arnarsetrinu — sem
reyndar hét Falkenburg eða eitt-
hvað þess háttar — var sólskinið
orðið svo heitt að hitinn var kom-
inn upp í heitan sumardag í
Vaglaskógi og umhverfið ekki ólíkt
að því leyti að allt þarna var um-
vafið ilmandi björk sem klifraði
upp á hæstu klettasnasir. En Adam
var ekki lengi í Paradís. Daginn
eftir — sem átti að nota til að fara
í skoðunarferð til Rothenburg við
ána Tauber — var súldin komin
aftur. Fóstbræður áttu að halda
tónleika um kvöldið og þar sem
þeir vita hvað til síns friðar heyrir
í þeim efnum þá gripu þeir fegnir
tækifærið og afþökkuðu Rothen-
burgferð að þessu sinni. Því ef
þeir eiga um tvennt að velja: að
fara í skoðunarferð, verða þreyttir
og syngja „illa“, eða sleppa skoð-
unarferðinni, vera óþreyttir og
syngja vel, þá velja þeir hiklaust
síðari kostinn, Heilbronnurum og
Oedheimsbúum til mestu furðu.
En gestgjafarnir voru nú ekki á
því að taka svona skynsemi of al-
varlega og brugðu því í snarheitum
á fýrrnefnda göngu í gegnum
Audi-verksmiðjurnar margróm-
uðu.
Að kvöldi miðvikudagsins 3. júní
héldu svo Fóstbræður fyrstu tón-
leika sína á þessari tónleikaferð
um Þýskaland, Austurríki og Ung-
veijaland að lokinni alþjóðlegu
kórakeppninni við Limburg. Fór
þeir fram í Katholische Gemeind-
enhaus í Oedheim. Og þarna hélt
Karlakórinn Fóstbræður einhveija
lengstu tónleika sem þeir hafa
haldið til þessa. (Reyndar mun þó
konsert, sem þeir héldu í Leningrað
eða Riga árið 1961 hafa slegið öll
met. Þá urðu þeir að syngja auka-
lög í þijú korter að efnisskránni
tæmdri. Þeir voru meira að segja
komnir í frakkana og út á götu
þegar þeir voru kallaðir síðast inn
á svið aftur.) En í Oedheim liðu
næstum þijár stundir frá því þeir
sungu fyrsta lagið þar til þeim var
sleppt af sviðinu. Það var ekki það
að efnisskráin væri neitt lengri en
gerist og gengur. Síður en svo.
Heldur ekki það að einsöngur
Gunnars Guðbjörnssonar, ein-
söngvara kórsins, væri svona
plássfrekur. Ekki aldeilis! Hann
söng sín þijú lög í hléi — að vísu
við mikil fagnaðarlæti, bravóhróp
og varð meira að segja að endur-
taka meirihlutann af sinni stuttu
efnisskrá — en söngur hans gerði
þó vart meira en fylla upp í hléið.
Það voru gestgjafarnir sjálfir sem
komu til skjalanna. Því, eins og