Morgunblaðið - 17.11.1988, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 17. NÓVEMBER 1988
SEX UÓSMYNDA-
SAMSTÆÐUR
Myndlist
Bragi Asgeirsson
Undanfamar vikur hefur sér-
stæð og merkileg ljósmyndasýn-
ing piýtt fordyri Norræna húss-
ins. Er hér um að ræða sex sam-
stæður sem hver um sig er þijár
myndir er lúta allar sérstöku
myndefni eða réttara myndbrot-
um sérstæðra sjónarhoma Stokk-
hólmsborgar.
Gerandinn er hér sænski ljós-
myndarinn Bruno Ehrs og eru öll
verkin á sýningunni í svart/hvítu.
Stokkhólmur er heimaborg
Bruno Ehrs, svo að hann ger-
þekkir myndefni sitt, en það er
þó ekki ys og þys milljónaborgar-
innar, sem heillar hann, heldur
hin ýmsu formrænu sjónarhom
sem fæstir taka eftir í önn dags-
ins, en sem búa yfir sérstökum
töfrum. Það ætti með sanni að
vera kennslugrein í hveijum
bamaskóla að opna augu bama
fyrir fegurð hvunndagsins, sem
ekki felst síður í þögninni og hlut-
unum allt um kring og jafnvel
brauðhleifnum á milli handanna,
sem iðulega á sér þúsunda ára
formræna sögu, en í hávaðanum,
hraðanum og margbreytileikan-
um. Og að öllu samanlögðu þá
er fátt mikilvægara nú á hávaða-
öld en að auka næmni fólks fyrir
fegurð hins einfalda, hljóðláta og
smáa. Slíkt væri áhrifamikið vopn
gegn lífsleiðanum og þunglynd-.
inu, sem svo marga hijáir og
ýmsir vilja jafnvel miðla sem trú-
arbrögðum. En sá sem verður
upptendraður af fegurðinni í einni
látlausri steinvölu, sérstæðri lög-
un brauðhleifsins, tannburstans
og yfírleitt alls þess sem sérstætt
er í kringum hann og hann hefur
daglega handa á milli, er um leið
kominn í jarðsamband við sköpun-
arverkið, sem flestir horfa á með
sljóum augum vanans.
Það er hluti af þessu sem ljós-
myndir Bruno Ehrs skírskota til,
og þær eru framúrskarandi vel
gerðar tæknilega séð, stílhreinar
með afbrigðum og höfða sterkt
til formkenndar skoðandans. Eru
að því leyti listasmíð út í fíngur-
góma.
UM ÞYÐINGAR
Bókmenntir
Sigurjón Björnsson
Heimir Pálsson, Höskuldur Þrá-
insson.
Um þýðingar.
Iðunn, Reykjavík, 1988, 128 bls.
Það er ekki vonum seinna að leið-
beiningarrit um þýðingar sjái dags-
ins ljós, þegar á það er litið hversu
mjög Islendingar þurfa á því að
halda að þýða lestrarefni úr erlend-
um tungumálum og hversu miklu
skiptir fyrir varðveislu tungumáls-
ins að það sé vel gert. Raunar get-
ur maður undrast að rit af því tagi
skuli ekki hafa verið tekið saman
löngu fyrr. Enda þótt margir þýð-
endur erlendra texta skili verki sínu
vel og sumir listavel, er ekki fyrir
það að synja að víða sjáist missmíð-
in og sum ærið stórkarlaleg. Þá er
það og alkunna að einhver besti
skóli móðurmálsins sem getur er
að glíma við þýðingar úr erlendum
tungumálum.
Tveir ágætir íslenskumenn hafa
nú tekið sig til og samið lítið rit
um þýðingar. Er líklegt að höfund-
ar hugsi sér að bókin verði notuð
til kennslu, enda virðist hún prýði-
lega til þess fallin.
Auk inngangs skiptist ritið í átta
kafla. Hafa höfundar þann hátt á
að „þreifa [sig] áfram frá hinum
smæstu einingum málsins til hinna
stærstu“, eins og þeir segja. Sam-
kvæmt því ér byijað á einstökum
orðum, fetað áfram um orðasam-
bönd og íslenskt orðalag (orðtök,
málshætti, líkingar og orðalag,
orðaröð), setningaskipan, greinar-
merki, o.fl., ólíka texta og ólík við-
horf. Þá kemur kafli um greiningu
texta, nytjatexta og þýðingar bók-
mennta. í lok hvers kafla er saman-
tekt efnis í fáeinum stuttum grein-
um og að lokum eru teknar saman
tíu vinnureglur handa þýðendum.
Bók þessi er samanþjöppuð og
efnismikil og barmafull af nytsam-
legri vitneskju, sem enginn vegur
er að tíunda hér nánar. Höfundar
eru blessunarlega lausir við ein-
strengisskap' og sérvisku en
smekkvísir í besta lagi. Mikill kost-
ur er hversu mikið er af dæmum.
Sum dæmin eru til skýringar, önnur
til viðvörunar og enn önnur til eftir-
breytni. Einatt hafa höfundar tillög-
ur um hvemig betur mætti fara og
stundum birta þeir tvær mismun-
andi þýðingar sama texta. Er þetta
vissulega hin besta kennsluaðferð.
Ekki sakar að ritið er bráðskemmti-
legt aflestrar, skrifað af allnokkru
fjöri og auga fyrir því sem skoplegt
er.
Enda þótt rit þetta láti ekki mik-
ið yfir sér og verði naumast fyrir-
Ur sögu atviimubótaviimuniiar
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
Jón Gunnar Gijetarsson: SÍB-
ERÍA. Atvinnubótavinna á
kreppuárunum. 110 bls. Sagn-
fræðistofhun H.í. Reykjavík, 1988.
Kreppuárin og verkalýðssaga hafa
verið kjörefni ungra sagnfræðinga
síðari árin. Því mun valda hvort
tveggja: pólitískar tilhneigingar og
sögulegur áhugi. Stjómmálaöfl þau,
sem tókust hér á í kreppunni, eru
enn hin sömu. Einnig ágreiningsmál-
in þótt í breyttri mynd sé. Sagnfræð-
ingur getur því haft á tilfinningunni
að hann sé að taka þátt í þjóðmá-
laumræðu líðandi stundar um leið
og hann bregður ljósi yfir áðurgreind
söguleg efni. Á kreppuárunum voru
línumar í pólitíkinni skarpari en fyrr
og síðar. Þá var og lagður grunnur-
inn að flokkaskipun þeirri sem enn
er við lýði í landinu.
Atvinnubótavinnan var á sínum
tíma neyðarúrræði. Sumir töldu hana
niðurlægjandi, meðal annars fyrir þá
sök að menn væm ekki látnir vinna
að arðbæmm framkvæmdum heldur
gerviverkefnum, t.d. að »höggva
klaka« eins og það var stundum orð-
að. Jón Gunnar tekur einkum fyrir
eitt aftnarkað verkefiii: Jarðræktar-
vinnu reykvískra verkamanna austur
í Flóa á síðari hluta fjórða áratugar-
ins. En þá geisaði kreppan hér hvað
hatrammast, meðal annars vegna
Spánarstyijaldarinnar og lokunar
saltfískmarkaðarins þar. Með því að
fela verkamönnum að vinna að jarða-
bótum var jafnframt komið til móts
við landnámsstefnu framsóknar-
manna: land það, sem ræst var fram,
skyldi síðar lagt undir nýbýli.
Jón Gunnar rekur fyrst sögu
kreppunnar í landinu, almennt, og
segir að því búnu frá atvinnubóta-
vinnunni í Flóanum, en vinnusvæðið
þar var í daglegu tali kallað Síbería.
Er sá þátturinn um margt fróðlegur.
Hins vegar er fátt nýtt f hinu sem
hann segir aimennt frá kreppunni.
Ástandi mála á þeim árum hefur
verið lýst svo oft og víða að fáu er
við að bæta — nema tekin séu fyrir
jaðarverkefni eins og Jón Gunnar
gerir hér. Það lýtir að mínum dómi
ritgerðina að talsvert er um endur-
tekningar. Annars er þetta lipurlega
skrifað. Skýringarmyndir eru með
textanum, greinagóðar vel.
Eins og Jón Gunnar tekur fram
datt botninn úr þessum Síberíufram-
kvæmdum rétt fyrir stríð og komu
þær aldrei að tilætluðum notum:
bændabýlum tók að fækka en ekki
að fjölga. Eða eins og höfundur
kemst að orði: »Hið blómlega land-
búnaðarhérað, þar sem „framtíðar-
draumur" nýbýlamyndunar átti að
rætast, hreinlega gleymdist í hring-
iðu stríðsáranna.« Hernáminu fylgdi
meir en nóg vinna, heimskreppan var
skyndilega gufuð upp, atvinnuleysið
úr sögunni og atvinnubótavinnan
eins og óþægilegur draumur sem
menn voru ekkert frekar að leggja
á minnið.
P. S. í upphafi greinar minnar,
Skuggahliðar stórborgar, sem birtist
í blaðinu 2. nóv. sl., stóð: Guðbergur
Bergsson þýddi úr ensku. Þetta voru
ekki mín orð. Þama átti að standa
(tekið upp af forsíðu bókarinnar
Jámgresið): Guðbergur Bergsson
þýddi úr bandarísku.
ferðarmikið á jólamarkaðinum, er
það engu að síður meðal hinna
merkari bóka. Þetta er eitt þeirra
rita sem þarf að vera í höndum
allra þeirra er við þýðingar fást.
Samning þess hlýtur að hafa kostað
mikla yfirlegu og athygli, einkum
þar sem um frumsmíð er að ræða.
Sjálfsagt á eftir að koma í ljós að
ýmislegt vantar hér, sem gagnlegt
væri að taka til umfjöllunar og
annað mætti vera ítarlegra. Þetta
er síður en svo sagt sem gagniýni,
heldur til að leggja áherslu á að
nauðsynlegt er að rit sem þessi séu
í sífelldri endurskoðun og að endur-
útgáfur séu tíðar. Það útheimtir að
sjálfsögðu að upplag hverrar útgáfu
þarf að vera lítið. Það er að vonum
flestum bókaútgefendum þjrmir í
augum. Til móts við það þyrftu að
koma útgáfustyrkir frá sjóðum eða
öðmm styrktaraðilum, sem málið
er skylt. Dettur mér t.a.m. í hug
að hinir stærri fjölmiðlar sem svo
mjög þurfa á þýðingum að halda
ættu að finna hvöt hjá sér til að
hlaupa undir bagga.
LITIL FRÆÐIBOK
Bókmenntir
Jenna Jensdóttir
Eldgos. Höfundur Tryggvi Jak-
obsson. Ljósmyndarar auk höf-
undar Björn Rúriksson, Sigurgeir
Jónasson. Teikningar: Margrét
Einarsdóttir Laxness. Náms-
gagnastofnun 1988.
Eldgos er lítil fræðibók og ’til-
heyrir „óskabókum" Námsgagna-
stofnunar. í henni er fjallað um eld-
gos, eðli þeirra og afleiðingar.^ Skýrt
er frá nokkmm eldgosum á íslandi
frá Heklugosi 1104 til Vestmanna-
eyjargossins 1973.
Útskýringar em á samsetningu
jarðarinnar, frá innsta kjamatil jarð-
skorpunnar sjálfrar. Vikið er að
áhrifum eldgoss á líf og afkomu
fólksins.
Þótt höfundur bindi fræðslu sína
mest við ísland hvað eldsumbrot
varðar, tekur hann gosið í Helenu-
fjalli í Bandarílqum 1980 sem dæmi
um stórfellt eldgos annars staðar á
jörðinni. Gos sem eytt geta öllu lífí
á stómm svæðum.
Ungir lesendur er fræddir um að
eldvirkni fylgja jarðskjálftar ogjarð-
hiti. Heitt vatn og gufa koma úr ið-
mm jarðar og era æ meira notuð til
upphitunar og raforku. Sagt er frá
Almannavömum og áætlunum þeirra
ef stórfelldar náttúmhamfarir dynja
yfir landið eða landshluta. Ungum
lesendum er bent á að aftast í síma-
skránni séu leiðbeiningar frá Al-
mannavömum um það hvað mönnum
ber að gera þegar þessa hættu ber
að höndum.
Bókin er piýdd Ijölda ljósmynda,
sem áreiðanlega greiða mikið fyrir
áhuga og skilningi bamanna sam-
hliða lestri textans. Teikningamar
hæfa vel öðm efni og segja ekki síður
frá en hinar fallegur ljósmyndir.
Textinn er að mínu mati sérlega vel
fallinn til að leiða athygli bamanna
að hamfömm nátturannar, eðli
þeirra og ógnum.
En þessi ágæta fræðibók er aðeins
fyrir lesendur sem em vel læsir og
hafa þann þroska að geta tileinkað
sér innihald hennar þannig, að sú
þekking er hún flytur þeim verði
varanleg í vitund þeirra. Því aðeins
geta þau notað fróðleikinn sem
gmndvöll þegar Iengra kemur í námi
þeirra.
Einungis fluglæs böm geta hindr-
unarlaust lesið orð eins og, jarðgufu-
virkjuninni, jarðskorpufleka, Skaft-
áreldahraun", svo fá dæmi séu tekin
af mörgum. Setningamar em marg-
ar langar: „Þá kemur mötull sem
líkja má við eggjahvítuna og loks
jarðskorpan sem lykur um jörðina
eins og eggjaskumin um eggið."
Uppsetning texta er venjuleg,
þannig ná línur yfir alla blaðsíðuna
ef svo ber undir — það em með-
mæli. Þessi litla fræðibók getur ekki
kallast óskabók, nema örfárra, vel
þroskaðra einstaklinga á þeim aldri,
sem hún er ætluð.
Góð ráðstefna um Hlutverk bóka-
safiia og lestur bóka, var haldin í
Viðey, núna í okt. að tilhlutan Félags
bókasafnsfræðinga og Félags
íslenskra bókaútgefenda. Þar kom
fram að mjög erfitt væri að gefa út
fræðibækur fyrir unga lesendur. Þær
seldust hreint ekki.
Það er ástæða til að benda foreldr-
um á að hvetja böm sín til að kynna
sér slíkar bækur þegar þau hafa náð
góðum lesþroska og skilningi sem
alltaf má örva.
Eldgos er einmitt fræðibók sem
foreldrar ættu að láta sig varða.
Myndskrá er fremst í bókinni og
orðskýringar em aftast.
Heilagur Nikulás
Tónlist
JónÁsgeirsson
Kantatan „Heilagur Nikulás"
eftir Benjamín Britten var flutt í
Háteigskirkju sl. sunnudag. Flytj-
endur vom Dómkórinn, Skólakór
Kársness, félagar úr Sinfóníu-
hljómsveit íslands, Louis Ðevos
tenorsöngvari. Stjómandi var Jo-
han Duijck. Verk þetta samdi
Britten 1948 og þrátt fyrir bama-
legt innihald verksins sem veldur
því að það er oft ranglega flokkað
með verkum er Britten samdi
beinlínis fyrir böm, er hér á ferð-
inni tónverk, sem fyrst og fremst
var ætlað til flutnings af áhuga-
mönnum og einnig gert ráð fyrir
þátttöku kirkjugesta.
Flutningur verksins tókst
ágætlega, bæði Dómkórinn undir
stjóm Marteins H. Friðrikssonar
og Skólakór Kársness undir stjórn
Þómnnar Bjömsdóttur sungu vel
og sömuleiðis fjórir drengir úr
Skólakór Kársness er sungu ein-
söng, einn sem Nikulás á ungum
aldri og þrír sem „drengimir í
saltpæklinum". Sú saga er hin
raunalegasta þvæla og ótrúlegt
að hún hafí einhveija trúarlega
merkingu. Einsöngshlutverkið,
heilagan Nikulás, söng Louis Dev-
os og var hann of gamall í rödd-
inni til að lyfta verkinu.
Johan Duijck stjómaði verkinu
af öryggi og félagar úr Sinfóníu-
hljómsveit Islands undir fomstu
konsertmeistara síns, Guðnýjar
Guðmundsdóttur, sem einnig lék
nokkrar einleiksstófur, styrktu
flutninginn vemlega.
Varðandi flutning á verkum
eins og „Heilögum Nikulás" mætti
hugleiða hvort ekki væri rétt að
hann færi fram á íslensku. Auk
þess gæti það e.t.v. orðið til þess
að fleiri áhugamannahópar flyttu
þetta ágæta verk, annað hvort í
heild eða einstaka kafla.
Með þessum tónleikum lauk
tónlistardögum Dómkirkjunnar,
sem undir stjóm dómorganistans
Marteins H. Friðrikssonar njóta
vaxandi vinsælda og hafa þar
verið fmmflutt bæði innlend og
erlend verk, er mörg hver hafa
vakið töluverða athygli, auk þess
sem þessi starfsemi hefur eflt
sönglífið í kirkjunni.