Morgunblaðið - 13.12.1988, Síða 28

go 88ci HaaMaaaa .st huoaouww<í .niGAjanuoHOM
28 MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 13. DESEMBER 1988
Hvers vegna?
eftir Sigiirlinna
Sigurlinnason
Hvers vegna fyrirhugar fjár-
málaráðherra hækkun vörugjalds á
áður skattskylda vöruflokka og fell-
ir áður skattfria vöruflokka undir
skattskyldu? Er þetta ekki gengis-
felling undir öðru nafni?
í hvað á að nota peninga sem
þannig kunna að innheimtast?
Kannske er meiningin að nota þessa
peninga að hluta eða að öllu leyti
til að borga fólkinu í fiskinum, sem
fékk ekki endurgreiddan þann
kostnað er það hafði lagt út við
veiðar og vinnslu? Af hveiju þarf
ætíð að fara krókaleiðir?
Hvers vegna tók ekki fiskgeirinn
skrefið til fulls, þegar þau stofnuðu
til uppboðsmarkaða fyrir fisk og
seldu erlendan gjaldeyri, sem fyrir
afurðimar fékkst, á sömu mörkuð-
um á markaðsverði? Þá hefðu mætt
þar fulltrúar þeirra stofnana, meðal
annarra, sem auka þjóðartekjumar
hvað mest; seðlabanka og hinna.
Kannske hefðu þeir ekki mætt,
bara tekið erlend peningalán og
látið „frjálshyggjumenn" um að
„braska“ með gjaldeyri á fískmörk-
uðunum.
Hvers vegna leitaði Halldór sjáv-
arútvegsráðherra til fjögurra
óháðra epdurskoðenda til að taka
kúrsinn á veiðum og vinnslu?
Treysti hann ekki þjóðhagsstofnun,
fjárlaga- og hagsýslustofnun eða
öllum hinum opinberu stofnunum
sem eru að reikna? Var ekki hægt
að safíía rekstrar- og efnahags-
reikningum þessara 30 veiða- og
vinnslufyrirtækja hjá viðskipta-
bönkum þeirra og nota heila- og
vélakostinn við Kalkofnsveg? Eða
þurfti að auka þjóðartekjumar með
nýju apparati? Þama er kannske
komin upp nýjung, ódýrt skilvirkt
apparat, sem fær aðeins greitt fyr-
ir unnin verk og starfar eftir „ftjáls-
hyggju".
Líklega hafa engar starfsgreinar
á íslandi framkvæmt eins mikla
hagræðingu og fyrirtæki í sjávarút-
vegi og væri sú hagræðing enn
lengra á veg komin, væru fyrirtæk-
in ekki svelt, þ.e. skammtaðar tekj-
ur af yfírvöldum.
Flestar fískvinnslustöðvar eru vel
reknar miðað við náttúrulegar að-
stæður og gengju vel ef kontóristar
væru ekki með puttana í því sem
þeir valda ekki og hafa ekki kunn-
áttu til. Til dæmis, þegar veiðar eru
stöðvaðar svo að hvalimir fái frið
til að éta, þá skortir fiskvinnsluna
hráefni. Einnig skortir fiskvinnsl-
una stundum hráefni vegna þess
að fiskvinnsla, sem einnig á skip
neyðist til að láta skipið sigla með
aflann til að ná í aur. Fiskvinnslan
hefur aðlagað sig betur en margir
aðrir geirar gerviaðstæðum okkar
þjóðfélags. Þegar ekki er fiskur til
vinnslu segja þeir upp fólki, með
fyrirvara um endurráðningu þegar
og ef fískur kemur. Þá fer fólk á
atvinnuleysisbætur, aðrir reikna og
telja í umslögin; það eykur líka þjóð-
artekjumar. Þetta fer eftir sama
lögmáli og fullorðinn vinur minn fór
eftir; hann hætti að raka sig sjálf-
ur, fór til rakara; hætti að aka sjálf-
ur, réð sér bílstjóra. Hann sagði:
„Ég geri þetta af þjóðhollustu, það
eykur þjóðartekjumar." Ekki hefur
birst í blöðum að reiknistofnanir
þær sem hugsaðar eru sem okkar
fjárhaldsmenn, hafí sagt upp fólki
vegna tímabundins „hráefnis-
skorts".
Ef nú einhver hefði frumkvæði
að því að láta heila apparatið fara
í „röntgen-myndatöku", myndu
vafalaust koma í ljós ýmis krabba-
meinsæxli, sum tiltölulega góð-
kynja, önnur hættuleg. Sjúklinginn
þyrfti að „leggja inn“. Eftir þennan
verknað myndi aðalframkvæmda-
stjóri samfélagsins eða Halldór fá
fjóra endurskoðendur til að taka
kúrsinn og í leiðinni reikna út þjóð-
artekjumar. Þær myndu vafalítið
lækka miðað við núverandi forsend-
ur útreikninga, en líklega stór-
hækka miðað við höfðatölu þeirra
sem ynnu „haguýt störf“. (Enginn
skyldi taka þetta til sín persónu-
lega, það er kerfið sem verið er að
ræða.)
Gengi ísl. krónunnar hefur aldrei
komist á blað í alþjóðlegum gengis-
töflum. Þar stendur Nígería okkur
framar.
Hvað er gengi? Þetta er við nán-
ari athugun nokkuð víðtæk spum-
ing. Fiskvinnslustöðvar á Islandi
eru flestar reknar í formi hlutafé-
laga. N.N. á 1.000 króna hlut í vel
reknu frystihúsi, sem skilaði veru-
legum hagnaði árið 1986. Hann gat
selt þennan hlut sinn fyrir 1.300
krónur í ársbyijun 1987, en í dag
er spuming hvort hann fengi 500
krónur fyrir hlutinn, ef þá einhver
vildi kaupa hann; gengi hlutabréfs-
ins fallið um 50% eða meira.
Gengi gjaldmiðla eða peninga
(ávísana sem Seðlabanki íslands
gefur út fyrir hönd ríkisins og
bankastjórar Seðlabankans undir-
rita með eigin hendi) miðast við,
eða ætti að miðast við hvað fæst
fyrir peningana í vörum eða þjón-
ustu. Matvæli em stór liður í kaup-
um hvers einstaklings; upptekinn
matarsöluskattur á matvæli lækk-
aði þannig gengi ísl. krónu um 25%
gagnvart matarkaupum. Auk þess,
svo við höldum okkur við matvæli,
lækkaði gengi ísl. krónunnar á ár-
inu um 26-27% gagnvart erlendum
gjaldmiðlum; þar af vom formlegar
gengisfellingar 6% í febrúar og 10%
í maí, mismunurinn gengissig.
Þannig kostuðu matvæli, sem áður
var hægt að kaupa fyrir 100 krón-
ur nú liðlega 150 krónur, miðað við
erlend matvæli sem em stór hluti
körfunnar.
Gengi íslensku krónunnar væri
Sigurlinni Sigurlinnason
„Við megTim ekki alltaf
hafa að viðkvæði
„þeir“, sem í raun eng-
inn veit hver er, gera
aldrei neitt af viti. Við
erum öll „þeir“.“
rétt metið t.d. með því að kaupa
algengar nauðsynjar hér á landi
fyrir, segjum 10.000 krónur (há
upphæð vegna verðbólgu; árið 1980
1 ísl. kr. = 1,05 dönsk. kr., árið
1988 6,80 ísl. kr. = 1 dönsk kr.),
skipta þessum ísl. krónum í sterl-
ingspund, þýsk mörk eða japönsk
yen og kaupa sams konar varning
í viðkomandi löndum. Ef við fáum
meira fyrir peningana okkar erlend-
is, þá er ísl. krónan of hátt metin,
þarf gengisfellingu, þ.e. við fengj-
um færri erlenda peninga fyrir
krónuna og gætum þar af leiðandi
keypt minna. Ef við á hinn bóginn
fáum meira fyrir peningana hér
heima en erlendis, þá er krónan of
lágt metin, þarf gengishækkun.
Tíðar innkaupaferðir utan er glöggt
dæmi um gengisstöðuna.
Nú er það því miður svo að við
búum við gervigengi, krónan er of
hátt metin, gengisfelling er óum-
flýjanleg. Það skiptir ekki höfuð-
máli í hvaða formi hún er fram-
kvæmd, þó eðlilegast sé að gengið
sé ávallt rétt skráð og ekki þurfi
að fara ótal krókaleiðir til að sjá
hver hinn rétti kúrs er. Ef við tökum
erlend lán til að halda uppi kaup-
mætti almennings og rekstri sjávar-
útvegsins, þá er það í raun gengis-
felling; erum þá ekki matvinnung-
ar, þjóðin eyðir meiru en hún aflar
og þá er nauðsynlegt að bregða
fleiri stoðum undir atvinnulífið, öðr-
um en þjónustu við okkur sjálf.
Það er röng stefna, sem einn
þekktari stjómmálamaður okkar
hélt nýlega fram í blaðagrein, að
það sé allt í lagi að reka ríkissjóð
með halla í nokkur ár til að halda
uppi lífskjörum. Gleggst dæmi um
það em Bandaríkin, sem líklega
verða rekin með 150 milljarða doll-
ara halla yfirstandandi flárhagsár;
hallinn að vemlegu leyti fjármagn-
aður með lánum frá Japan og Vest-
ur-Þýskalandi. Dæmi um hið gagn-
stæða er Bretland, sem líklega kem-
ur út með 12-15 milljarða hagnað
í greiðsluafgang, enda hafa Bretar
lyfst úr öldudal nánast volæðis í
það að bera höfuðið hátt; þar hefur
jú dóttir kaupmannsins verið við
völd í 9 ár. Nefna má, að hún telur
Breta vera of litla efnahagseiningu
til að vera utan Evrópubandalags-
ins, en við Islendingar teljum okkur
vera stóra og hafa efni á að taka
upp nýtt „efnahagskerfi" með
hverri nýrri ríkisstjóm.
En eitt atriði er íhugunarvert
áður en lengra er haldið. Gerður
hefur verið samanburður á því hvað
það kostar á klukkustund að halda
starfsmann í fiskiðnaði, umreiknað
í dollara. Á íslandi kostar það $10,
í Bandaríkjunum $8 og Bretlandi
$5. Bónus innifalinn á íslandi og
launatengd gjöld í öllum löndunum,
en á íslandi em þau 35% ofan á
laun. Nú er ekki verið að býsnast
yfir því að fólk almennt fari með
of feit launaumslög heim, en við
verðum að sjá til þess að geta
mætt samkeppni í verði á erlendum
mörkuðum.