Morgunblaðið - 19.12.1989, Page 49

MORGUN.BLAÐIÐ ÞRIDJyDApUR 19, DgSEMljER 1989
49
Áfengismál og
Evrópubandalagið
eftir Hildigunni
Ólafsdóttur
Áfengismál í löndum
Evrópubandalagsins
Með innri markaði Evrópubanda-
lagsins (EB) má búast við miklum
breytingum i áfengismálum í öllum
löndum Evrópu. Líklegt er að á
næstu árum fari ágreiningur um
áfengismál vaxandi og þar takist á
annars vegar viðskiptasjónarmið og
hins vegar velferðar- og heilbrigðis-
sjónarmið. í Evrópubandalaginu er
litið á áfengi eins og hveija aðra
markaðsvöru og markmiðið er að
hagnast sem mest á aukinni sölu
áfengis jafnt og annarrar fram-
leiðslu. Þótt ekkert Norðurlandanna
sem eru utan Evrópubapdalagsins
(Danmörk er þegar í Evrópubanda-
laginu) verði aðili að því á næstu
árum stefna þau öll að tengslum
við bandalagið. Slík tengsl við EB
kunna að hafa áhrif á áfengis-
neyslu, drykkjuvenjur og skaðlegar
afleiðingar áfengisneyslu á Norð-
urlöndum. Borið saman við EB-
ríkin hafa Finnland, ísland, Noreg-
ur og Svíþjóð sett miklar hömlur á
áfengisneyslu. Þetta hefur verið ein
helsta ástæða þess að áfengisneysla
er minni í þessum löndum en í
EB-löndunum eins og sést á með-
fylgjandi töflu með þeirri undan-
tekningu þó að áfengisneysla í
Finnlandi er meiri en í Grikklandi
og á írlandi. Allt bendir til þess að
á næstu árum verði sérstaða Dan-
merkur innan Norðurlandanna í
áfengismálum enn meiri en nú er.
Innri markaður EB byggir á því
að fijálst sé að flytja fjármagn,
vörur, þjónustu og vinnuafl innan
Evrópubandaiagsins. Nú eru skatt-
ar á áfengi misháir í EB-iöndunum
og áfengi því misdýrt. Sem dæmi
má nefna að viskíflaska kostar
þrisvar sinnum meira í Danmörku
en á Ítalíu. EB stefnir að þvf að
samræma skattana þannig að þeir
verði alls staðar þeir sömu eða að
lágmarksskattar verðu samþykktir
eins og síðustu hugmyndir herma.
Ef þessi áform ná fram að ganga
minnka skatttekjur ríkjanna af
áfengi verulega í löndum eins og
Bretlandi, írlandi og Danmörku.
Þessi áform hafa mætt andstöðu
heima fyrir þar sem reiknað er með
aukinni áfengisneyslu í kjölfar mik-
illar lækkunar á verði áfengis og
auknum vandamálum á sama tíma
og það fjármagn sem ríkin hafa til
ráðstöfunar til að glíma við vanda-
málin verður minna.
Áfengi sem
landbúnaðarmál
UM 60% af öllu víni í heiminum
eru framleidd í löndum Evrópu-
bandalagsins og framleiðsla annars
áfengis er umtalsverð. Þegar fjallað
er um áfengismál í löndum Evrópu-
bandalagsins eru þau því oftast
skoðuð sem landbúnaðarmál en
ekki heilbrigðismál. Þótt dregið
hafi úr áfengisneyslu hefur ekki
dregið úr offramleiðslu á áfengi í
vínyrkjulöndunum á síðasta áratug.
Þau reyna því að stækka markaðinn
annars staðar. Við þekkjum kjöt-
og smjörfjöll og á sama líkinga-
máli er talað um vínvatn í Evrópu.
Til að grynnka það vatn er horft
til Norðurlanda og þau talin vera
áhugaverður vínmarkaður.
í lögum og reglugerðum EB-
landanna má finna margvísleg
ákvæði um áfengi en sérstök áfeng-
islög sem hornstein að heildarstefnu
í áfengismálum þekkja þessi lönd
ekki. Þau hafa því ekki neina stefnu
í áfengismálum aðra en þá að selja
sem mest áfengi. Hömlur eins og
áfengiseinkasala, verðstýring á
áfengi og lágmarksaldur við áfeng-
iskaup eru ekki notaðar til að stýra
neyslunni. Meðferð er sjaldan beitt
til að fást við afleiðingar af áfengis-
neyslu og áfengisauglýsingar heyr-
ast oftar en fræðsla um áfengi.
Vandi EB-landanna felst í því að
minnkandi sala áfengis dregur úr
gróða og eykur því atvinnuleysi í
vínyrkjulöndunum. Þess er varla að
vænta að vínyrkjulönd samþykki
tillögur um hömlur á áfengi eða
kvóta á eigin framleiðslu sem myndi
leiða til atvinnuleysis. Hér stangast
á hagsmunir þeirra sem framleiða
og selja áfengi og þeirra sem halda
fram heilbrigðissjónarmiðum.
Áfengisframleiðendur eru skipu-
lagðir og mynda þrýstihóop í Brúss-
el en raddir sem leggja áherslu á
forvarnarstarf í áfengismálum
heyrast ekki þar.
Þótt vandamál af völdum áfeng-
isneyslu séu mikil í Evrópu hafa
þau ekki fengið sérstaka athygli
heldur verið falin inni í öðrum
vandamálum. Menn hafa ekki viljað
kannast við áfengisvandann. Á
síðustu árum hafa þó æ fleiri reynt
að vekja athygli á áfengisvanda-
málum í löndum með mikla áfengis-
neyslu. Á Ítalíu má til dæmis greina
viðhorfsbreytingu í þessa átt og
vöxtur bindindishreyfinga og vax-
andi starfsemi AA í löndum Suður-
Evrópu eru sprotar af sama meiði.
Innri markaðtirinn og
Norðurlönd
Nokkur atriði eru sérstaklega ’
mikilvæg fyrir norrænu þjóðirnar
sem standa utan Evrópubandalags-
ins. Einhveijum kann að koma á
óvart að áfengiseinkasala brýtur
ekki í bága við markmið bandalags-
ins svo framarlega sem hún mis-
munar ekki innlendri og innfluttri
framleiðslu. Hér á landi er innflutt-
ur bjór skattlagður hærra en inn-
lendur og er það andstætt stefnu
EB. Framkvæmd innri markaðar
felur í sér að landamæragæslu verð-
ur hætt. Slíkt er aðeins hægt ef
skattar á vörum verða samræmdir.
Nú þegar kaupa þeir Danir sem búa
Hildigunnur Ólafsdóttir
„Fylgjcndur aðildar ís-
lands að EB ættu að
hafa í huga að einstakar
þjóðir þess eigará hættu
að missa sjálfsákvörð-
unarvald í heilbrigðis-
og velferðarmálum.“
í suðurhluta Jótlands mest allan
sinn bjór og vín auk tóbaks og
bensíns í Þýskalandi vegna þess að
það er ódýrara þar en í Danmörku.
Þegar landamæragæsla verður felld
niður segir það sig sjálft að enn
meira af þessari versluna færist
yfir landamærin nema verðið lækki
í Danmörku. Margt bendir því til
þess að verð á áfengi lækki í Dan-
mörku hvort sem samkomulag næst
um lágmarksskatta á áfengi innan
EB eða ekki.
Allir verndarskattar eða -tollar
stríða gegn hugmyndum um innri
markað. Til að tryggja innbyrðis
samkeppni á milli áfengistegunda
verður að vera sami skattur á öllu
áfengi, hvort sem það er i formi
bjórs, léítra vína eða sterks áfeng-
is. Verðlagning á áfengi er talin
eitt öflugasta tækið til að stýra
neyslu þess þegar til skamms tíma
er litið. Ef ríki getur ekki sjálft
ráðið verði á áfengi tapar það sjálf-
dæmi í heilbrigðismálum.
Tillögur EB um lágmarksskatta
á áfengi hafa ekki enn verið sam-
þykktar. Rómarsáttmálinn heimilar
að setja megi hömlur á innflutning
ef heilbrigðishagsmunir eru í húfi.
Samkvæmt þeim ákvæðum gæti
hvert land haft sína eigin stefnu.
Bandaríkin hafa valið þá leið að
fylkin ákveða sjálf sína áfengis-
stefnu og eru reglur um áfengi
mjög breytilegar frá einu fylki til
annars.
EB stefnir að aukinni áfengissölu
til annarra landa og er sú stefna í
andstöðu við tillögur Alþjóðaheil-
brigðisstofnunarinnar (WHO) um
heilbrigði fyrir alla árið 2000, sem
fela í sér að draga úr áfengisneyslu
um 25% frá því sem hún var 1980
og til aldamóta. Fyrirkomulag
áfengismála er umdeilanlegt en
fylgjendur aðildar íslands að EB
ættu að hafa í huga að einstakar
þjóðir þess eiga á hættu að missa
sjálfsákvörðunarvald í heilbrigðis-
og velferðarmálum. Þá verður mál-
um ráðið í Brússel án tillits til þess
hvaða hagsmuni íbúar jaðarsvæð-
anna hafa.
Áfengisneysla í löndum
Evrópubandalagsins,
Finnlandi, Noregi, Svíþjóð og
íslandi árið 1987. Hreinn
vínandi á íbúa.
Lönd Evrópubandalagsins
Áfengislítrar á íbúa
FYakkland 13,0
Lúxemborg 13,0
Spánn 12,7
Belgía 10,7
Vestur-Þýskaland 10,6
Portúgal 10,5
Italía 10,0
Danmörk 9,6
Holland 8,3
England 7,3
Grikkland 5,4
írland 5,4
Norðurlönd utan Evrópu
bandalagsins
Finnland 7,1
Svíþjóð 5,4
Noregur 4,4
ísland 3,4
Heimildir: Hvað mikið áfengi er drukkið í
heiminum? 1961-1987, 27. útgáfa, Hol-
lenska bruggsambandið, 1988.
Upplýsingar um áfengisneyslu á íslandi eru
fengnar frá ÁTVR.
Höfundur er yfirfélagsfræðingur
við geðdeild Landspítalans og
stundar rannsóknir í
áfengismáúum.
ÞINGBRÉF
STEFÁN FRIÐBJARNARSON
Ræður lítill
niiimililuti ferð?
Forkönnun alþjóðlegs varaflugvallar
„Alþingi ályktar að fela ríkis-
stjórninni að heimila Mann-
virkjasjóði Atlantshafsbanda-
lagsins án tafar að hefja for-
könnun á mögulegri staðsetn-
ingu og gerð alþjóðlegs flug-
vallar á Islandi."
Þannig hljóðar tillaga til
þingsályktunar sem átta þing-
menn SjáJfstæðisflokks og
Flokks frjálslyndra hægri
manna hafa lagt fram á Al-
þingi. Fyrsti flutningsmaður er
Geir H. Haarde (S-Rv).
I
Flugumferð um íslenzkt flug-
umsjónarsvæði hefur stóraukizt á
liðnum árum. Þessi aukning, sem
og tveggja hreyfla farþegaþotur,
gera þörfina fyrir alþjóð.legan
varaflugvöll enn brýnni, eftir en
áður, með hliðsjón af flugöryggi.
Öryggissjónarmið knýja á um
gerð varaflugvallar, sem þjónaði
flugumferð yfir íslenzkt flug-
stjórnarsvæði þegar Keflavíkur-
flugvöllur lokast vegna veðurs.
Langleiðir á varaflugvöll erlendis,
t.d. í Skotlandi, eru kostnaðars-
amar — og hafa áhrif á fargjöld
flugfélaga.
II
Síðla árs 1985 lýsti flotastjórn
Atlantshafsbandalagsins áhuga á
könnun alþjóðlegs varaflugvallar
með aðild Mannvirkjasjóðs banda-
Iagsins. Viðræður, sem fram fóru,
leiddu í ljós:
• 1) Flugvöllur, semreisturyrði
í samvinnu við Mannvirkjasjóðinn,
gegnir á engan hátt hernaðar-
hlutverki á friðartímum, enda
mannaður og starfræktur af
óbreyttum borgurum.
• 2) Flugyöllurinn yrði í umsjón
og undir yfirstjórn ísiendinga.
• 3) Varnarliðið fengi hinsveg-
ar stjórnun hans ef ófriður brytist
út með sama hætti og samið var
um þegar Flugstöð Leifs Eiríks-
sonar var byggð.
III
Jón Baldvin Hannibalsson, ut-
anríkisráðherra, sagði í svari við
fyrirspurn frá Matthíasi Á. Mat-
hiesen (S-Rn) í febrúarmánuði sl.:
„Ég tel ekki aðeins að mér sé
heimilt að taka afstöðu til óska
bandalagsins um að framkvæma
forkönnun á hugsanlegum mögu-
leikum á staðsetningu varaflug-
vallar hér á landi um leið og sama
könnun fer.fram á öðrum stöðum,
þ.e. Grænlandi eða Færeyjum
hugsanlega. Mér er skylt að taka
afstöðu tii þessa máls og tilkynna
Atlantshafsbandalaginu svar
mitt. Ég mun að sjálfsögðu kynna
málið áfram og ræða það málefna-
lega og rækilega innan ríkis-
stjórnarinnar við samstarfsaðila
svo sem eðlileg vinnubrögð bjóða
í stjórnarsamstarfi. En forræði
málsins er í mínum höndum að
því er þetta varðar, á því tel ég
engan vafa leika.“
I umræðu á þingi 9. nóvember
sl. uppíýsti þessi sama ráðherra
að forkönnun á hugsanlegum
varaflugvelli á Grænlandi væri
Forræðisráðherra forkönnunar og ijölmiðlafólk.
lokið. Hinsvegar bólar lítt á
ákvörðun forræðisráðherra máls-
ins hér á landi.
IV
í greinargerð flutningsmanna
þeirrar tillögu, sem hér var tíun-
duð í upphafi máls, segir m.a.:
„Bersýnilegt er að engar efnis-
forsendur eru fyrir slíkri frestun
á ákvörðun í þessu máli heldur
er hún eingöngu til komin vegna
pólitískra aðstæðna í núverandi
ríkisstjórn. Einn stjórnarflokk-
anna, Alþýðubandalagið, virðist
hafa fengið neitunarvald í málinu,
en það hefur sem kunnugt er lýst
algerri andstöðu við forkönnun
jafnt sem framkvæmdir á þessu
sviði svo sem ítrekað var á nýaf-
stöðnum landsfundi Alþýðu-
bandalagsins.
Margt bendir til þess að á Al-
þingi sé mikill meirihluti fyrir því
að heimila margumrædda for-
könnun ejns og hugur utanríkis-
ráðherra virðist þrátt fyrir allt
stefna til. Flutningsmenn telja
eðlilegt að á það verði látið reyna
í atkvæðágreiðslu í sameinuðu
þingi. Frekari dráttur á þessari
einföldu ákvörðun er aigerlega
ástæðulaus...“
Spurningin er einfaldlega,
hvort meirihluti þings og þjóðar
á að ráða ferðinni — eða lítill
minnihluti í skjóli ríkisstjórnarað-
ildar.