Morgunblaðið - 19.12.1989, Qupperneq 52

Morgunblaðið - 19.12.1989, Qupperneq 52
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 19. DESEMBER 1989/ SKBl 4, Úr bókinni Snorri á Húsafelli: Niðurlægðir nýsvein ar í Skálholtsskóla c o° ' \ \N- - ,.vív «í>v oS' %V' NC' X* ^ . V^' Raðgreiðslur Póstsendum samdægurs -SkAMK rRAMMR SNORRABRAUT 60 — SÍMI 12045 BÓKIN Snorri á Húsafelli eftir Þórunni Valdimarsdóttur sagn- íiræðing er gefin út af Almenna bókafélaginu. Þar er lýst lífi Snorra Björnssonar og aldar- háttum hér fyrir 250 árum, þegar var timabil harðinda og niður- lægingar. Snorri var embættis- maður, rímnaskáld og sagna- skáld, höfúndur fyrsta leikrits á islensku, náttúrufræðingur, áhugamaður um hið yfirnáttúru- lega og þjóðsagnapersóna. Hér birtist kafli úr bókinni þar sem lýst er námsvist Snorra í Skálholtsskóla: Skólapiltar sofa í Skólaskála, sem stendur næst sunnan við dóm- kirkjuna. Á skálanum er helluþak. Hann er í fimm stafgólfum, með sterkri grenigrind yfir og undir, langböndum og reisifjöl. í þessu svefnhúsi skólasveina eru tíu lok- rekkjur sem þeir hvílast í þrír eða fjórir saman, og þegar frostið herð- ir njóta þeir hitans hver af öðrum. í skálanum er enginn ofn. Skóla- sveinar haida húsinu svo heitu sem það getur orðið þegar kuldinn bítur gegnum veggina. Þeir liggja flestir á undirdýnum úr heyi og yfirdýnum úr mýkra efni og hafa yfir sér tvö vaðmálsteppi, nema þeir sem eru af vel fjáðu foreldri og geta greitt fyrir meiri munað í bólinu. Konrekt- or sefur á fjaðradýnu í Skólameist- arahúsi, skammt frá. Ekki er hægt að hefja pyntingasiði við nýsveina nema hann sé örugglega fjarri. Snorri liggur fyrir annað kvöld eftir að skóli var settur, og hugsar ofan í heydýnuna til óværu sem er nýbúin að kynnast kroppi hans. Þá koma fjórir antiqui, úr hópi þeirra elstu og myndugustu að rekkjunni. Ljósið af kertastubbum sem tveir þeirra elstu og myndugustu að rekkjunni. Ljósið af kertastubbum sem tveir þeirra halda á lofti í Ijósa- stikum flöktir og glampar í átta augum og fjórum gleraugum og boðar myrkan ólukku tilgang og skelmerí. Snorri liggur fremstur í rúminu og innan við hann þrír aðr- ir novi. Næstur er Guðmundur Eiríksson frá Mjóafirði, líflegur skáldmæltur sveinn sem á raun- verulega martröð yfir höfði sér í Skálholti eftir nokkur ár, er hann kallar yfir sig geipilega hýðingu með byssustuldi á leiðinni í skóla.„ Innan við Guðmund liggur Jón Guðmundsson, sonur spítalaráðs- mannsins á Klausturhólum. Hann er mikill vexti, skáldmæltur og tungulipur og vel hæfur til kenni- mennsku, en lausmáll, léttúðugur, grobbinn og hviklyndur. Hann á eftir að missa hempu vegna þess hve bágt hann á með að beisla tungu sína. Innstur liggur Þórólfur Finnsson frá Barðaströnd. Öldungarnir skipa þeim úr öllum klæðum. Novi eiga á hættu háð og spott ef þeir hlýða ekki óskrifuðum reglum skólapilta, sem eru af- skræming á reglum heyrara, kon- rektors og biskups, reglum skólans ■■IM """ " ■ HJ, 0 -/ . 'Ý <V. - V' *<s f 'f. <- *Ss. - VJ og samfélagsins. Slíkir siðir hafa verið til i skólum á ýmsum tímum. Niðurlægjandi er að tína af sér hverja spjör en þeir sem koma grænir inn í mótað samfélag verða að beygja sig. Notarius inferíorum hefur eftirlit með nýsveinum og er einn af eftirlitssveinum, sem valdir eru úr hópi sterkra nemenda og gefur nótur um drýgðar syndir er goldið er fyrir reglulega á hátíð- legri samkomu í skólanum, með líkamlegri tyftun. Þá sem njóta áhrifa í hörðu samfélagi skólans er ekki skynsamlegt að styggja. Snorri, Guðmundur, Jón og Þórólfur berhátta sig í umkomuleysi sínu, misjafnlega gelgjulegir, Snorri og Jón þeirrar náðar skaparans aðnjót- andi að vera sterklegir, með spennta vöðva sem varið gætu virð- ingu þeirra. Um öldungana fjóra fer hrollur sigurvegarans, í réttu hlutfalli við niðurlægingu þeirra berstrípuðu. Þeir athuga hvort karl- ^mennska hvítra líkamanna sé ótví- ræð og gaumgæfa hvort nýsveinar beri nokkurn óþverra sjúkdóm, líkamlegt afskræmi eða óeðli sem ógnað geti samfélagi skólasveina. Morguninn eftir, sem alla morgna, fara þeir nýskoðuðu til morgunsöngs. Guði er hvergi í stift- inu betur þjónað en á biskupssetr- inu, því þar er hringt til bæna og latínusöngs í dómkirkju kvölds og morgna. Skólasveinar mæta til morgun- og kvöldsöngs og messu- gjörða í kirkjunni, og fá þar numið verkleg prestskaparfræði af dóm- kirkjupresti. Sveinarnir þurfa ekki annað en koma sér í leppana og ganga rúma tuttugu metra innan- húss til að komast til kirkju; þegar þeir koma í gættina á svefnhúsinu eru þeir við endann á Löngugöngum og þar opnast Undirgöngin sem liggja milli staðarhúsa og kirkju, yfir í suðurstúkuna á dómkirkjunni. Næmt nef finnur fjarlægan ilm af gulu píputóbaki í Undirgöngun- um á leið til morgunsöngs í kirkju. Tóbaksnautn, sem landsbúar lærðu af erlendum daggurum fyrir einni öld, hefur síðan ekki einungis verið stunduð í flestum kotakrönsum landsins, heldur líka í Undirgöngun- um á leið til dómkirkju. Ef til vill andaði Brynjólfur biskup að sér ljúf- um nikótínmekki meðan hann stik- aði undir fjórtán þverbita upp hellu- lögð undirgöngin, og íhugaði pred- ikun eða bænir dagsins. Á fyrri hluta átjándu aldar eru menn farn- ir að brúka tóbak upp í sig, sem sumir prestar eru háðir við sjálfa messugjörðina. Með munntóbakinu færist nikótínjurtin og nautn tó- baksþrælsins inn í sjálfa kirkjuna og alla leið upp í predikunarstólinn. T)æmi eru um presta sem geta ekki á sér heilum tekið við embættisgerð ef skroið brestur, þeim tekst þá tæpast að tala og tóna fyrir ólund- argeispum. Skólapiltar reykja kannski pípur sínar í góðu tómi í dimmum göngun- um þegar engin hætta er á því að Jón biskup sjái til þeirra; stilla sam- an hugsun sína á meðan þeir fitla við endingarlitlar, úrgangssamar leirpípurnar og sjúga að sér reykinn. Nasvísir nýsveinar laga sig að skólasiðum og rembast við að mannast. Snorri lætur ekki pre- dikanir Jóns biskups gegn tóbaki aftra sér frá því að kynnast sæld tóbaksnautnarinnar og angri þess tóbakslausa. Að minnsta kosti yrkir hann um vesöld þess sem vantar tóbak. Eitt sinn lagði lævísari reyk en tóbaksreyk um Löngugöng. Það var þegar staðurinn gjörvallur brann árið 1630. Allir sem dveljast í Skál- holti í lengri tíma eftir brunann og fara um gangana sem tengja saman bæjarhús og kirkju hljóta að þekkja þá sögu — hún er svo áleitin. Allt staðarfólk hlýddi á messu þann dag, nema hin ólánsama Guðrún sem frá þeim degi kallaðist Guðrún . „brenna“. Henni var falið að kynda kakalofninn í baðstofu biskups, sem hún og gerði, en drottinsorðið dró hana til sín, í átt til kirkju, inn Undirgöngin, upp tröppurnar, upp í gættina á suðurstúku dómkirkj- unnar og þar tyllti hún sér að því er hún hélt í kristilegu sakleysi á efsta þrepið, til að hlýða á nokkur orð af predikan. Það var sem vesl- ings Guðrún hefði verið stungin svefnþorni, því á hana lagðist höfgi svo hún vaknaði ekki fyrr en staður- inn var alelda og lymskufullur reyk- urinn læddist upp göngin í nasir vakandi kirkjugesta, hleypti upp messunni og fyllti guðshúsið svört- um reyk. Við sjáum ekki andlitin eða iíkamsburðinn er sveinar ganga til kirkju um morguninn, en ætli þeir séu ekki eins og þverskurður íslenskra karlmanna á öllum tímum, yngissveinar frá ýmsum landshlut- um. Sumir ljósir, aðrir dökkir, rindl- ar og íturvaxnir, með þraut, næmi, hörku eða gleði í andlitsdráttum. iomganna sem íeituon as Islendinga en var visað ðr landi Einstök bók um viðkvæmnismál sem legið hefur í þagnargildi hérlendis í hálfa öld. Snilldarvel skrifuð saga um efni sem snertir alla Islendinga.
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80

x

Morgunblaðið

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.