Morgunblaðið - 28.05.1992, Blaðsíða 22
22
MÖRGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 28. MAÍ Í992
Fögnum eng’uni sigri
því það hefur eng-
inn sigur unnist enn
- sagði Einar Oddur
Kristjánsson íræðu á
aðalfundi VSÍ
Morgunblaðið birtir hér á eftir
i heild ræðu Einars Odds Krist-
jánssonar, fráfarandi formanns
VSÍ, á aðalfundi samtakanna í síð-
ustu viku. Það er undantekning
en ekki regla, að blaðið birti ræð-
ur í heild. Hins vegar telur
Morgunblaðið tilefni til að koma
á framfæri þeim sjónarmiðum,
sem Einar Oddur Krisljánsson lýs-
ir í þessari ræðu:
„Strax á síðastliðnu sumri varð
ljóst að ekki blési byrlega fyrir ís-
lenskum atvinnuvegum á næstunni
og að á árinu ’92 mundu tekjur þjóð-
arinnar ekki vaxa heldur minnka.
Þjóðhagsstofnun gaf á haustdög-
um út spá sína um framvindu efna-
hagsmála á næsta ári. Þó fátt væri
þar um ljósa punkta, mat VSÍ horf-
urnar enn verri. Okkur var því nokk-
ur vandi á höndum. Það varð að ráði
að við gáfum út okkar eigin spá. Þar
var dregin upp mun dekkri mynd.
Mestu munaði, að VSÍ taldi að því
miður mundi bygging nýs álvers enn
frestast um óákveðinn tíma. VSÍ
hlaut ámæli margra fyrir þessa
svartsýni. Við töldum okkur ekki eiga
annan kost, en að segja söguna eins
og við vissum hana réttasta, hvorki
of eða van. Þetta gekk eftir. Mat
VSÍ frá sl. hausti reyndist mjög
raunsætt.
Það var við þessar aðstæður sem
vinnuveitendur mættu viðsemjendum
sínum í september síðastliðnum til
að undirbúa nýja kjarasamninga. Frá
upphafi lögðum við megin áherslu á
að umfram allt yrðu kjarasamingar
að tryggja svo vel sem auðið yrði
áframhaldandi stöðugleika efna-
hagslífsins. Þetta markmið, ásamt
því að tryggja hér kaupmátt og at-
vinnu, næðist helst með því að fram-
lengja alla kjarasamninga óbreytta.
Með óbreyttum launagreiðslum væri
möguleiki á að framleiðslufyrirtækin
héldu velli, verðbólgan yrði engin og
rýmun kaupmáttar lítil.
Hagsmunir fólks og fyrirtækja
færu saman. Aðstæður yrðu að sjálf-
sögðu mjög erfiðar, en þó lang skásti
kosturinn sem völ væri á. A þessu
hömruðum við sýknt og heilagt,
bæði í ræðu og riti, fjölmiðlum og á
fundum, allsstaðar þar sem því varð
við komið, allan tímann, sem á
samningastappinu stóð, þ.e.a.s. í nær
átta mánuði.
Viðsemjendur okkar, verkalýðs-
hreyfingin, átti erfitt með að sam-
þykkja þetta. Þó sýndi hún mikla
stillingu þennan ianga samningstíma
og í raun kom margsinnis fram, að
hún gerir sér ljósa grein fyrir þeim
mikla vanda, sem þjóðfélagið á við
að stríða. Engra tilhneiginga var
heldur vart í þá veru að pólitísk öfl
reyndu að spilla fyrir samningaum-
leitunum. Þetta er bæði framför og
fagnaðarefni svo oft á liðnum árum
og áratugum, sem pólitísk skamm-
sýni við gerð kjarasamninga hefur
valdið tjóni. Niðurstaðan varð sú,
sem öllum er vel kunnug, að ríkis-
sáttasemjari lagði fram miðlunartil-
lögu, sem nú hefur verið samþykkt
nær alls staðar. Raunar náðist sam-
komulag um alla þætti, nema launa-
liðinn, 1,7 prósent kauphækkun. Við
samþykktum þessar kauphækkanir
þrátt fyrir að í því fælist nokkur
uppgjöf frá þeim skýru markmiðum,
sem við höfðum sett okkur.
Mikilvægir kj arasam n ingar
í þessum kjarasamningum eru
mörg mikivæg atriði, sem ég vil
nefna:
í fyrsta lagi, að í samningnum er
engin kaupmáttartrygging, enda
ekki hægt að tryggja kaupmátt með
neinu móti öðru en verðmætasköp-
uninni sjálfri. Slíkar tryggingar hafa
heldur aldrei verið nema til að
blekkja. Þær eru í raun gagnslausar
eins og allar aðrar verðtryggingar.
Á ég þá ekki hvað síst við verðtrygg-
ingu fjárskuldbindinga. Þetta er í
raun allt uppfinning manna sem
heldur vilja lifa með verðbólgu en
beijast gegn henni með oddi og egg.
Það var því afar mikilvægt í þessum
samningum að fá launþega í raun
til að staðfesta, að það er verðmæta-
sköpunin sjálf, sem er eina trygging-
in sem völ er á. Vonandi verður þetta
til þess, að aðrar slíkar verðtrygging-
ar verða afnumdar og upp ljúkist
augu þeirra sem haldnir eru verð-
tryggingarblindunni.
Annað atriði, sem ég vil nefna
varðandi þessa kjarasamninga, er
láglaunabætumar, sem nú eru mið-
aðar við áttatíu þúsund króngur.
Þannig er tryggt, að kaupmáttur
þeirra, sem lægstar hafa atvinnutekj-
umar iýmar alls ekki heldur mun
hann örugglega aukast á samnings-
tímanum. 011 þekkjum við þær heit-
strengingar, sem gerðar hafa verið
í kjarasamningum á liðnum árum,
þ.e. að nú skyldi hagur þeirra, sem
verst eru settir, hafa allan forgang.
Og öll þekkjum við líka þá sorgar-
sögu hvemig þessi góðu áform hafa
alltaf runnið út í sandinn og orðið
að engu. Við skulum vona, að þetta
form haldi og hér sé fundin aðferð,
sem dugar þannig að kjarabætur til
þeirra lægst launuðu hlaupi ekki upp
allan launastigann, eins og alltaf
hefur gerst áður.
í þriðja Iagi vil ég nefna það at-
riði, sem í raun er þungamiðja þess-
ara samninga, en það er að gengi
íslensku krónunnar verði óbreytt á
samningstímanum. Samkeppnisat-
vinnuvegunum er með þessu skorinn
mjög þröngur stakkur. Öllum má
vera ljóst að með 1,7 prósent hækk-
un launa og óbreyttu gengi er teflt
á tæpasta vað.
Allir atvinnuvegir landsmanna
eiga við veruiega erfíðleika að etja
þessa stundina. Taprekstur í fisk-
vinnslu er umtalsverður, margar
greinar iðnaðarins eru í heljargreip-
um og samdráttur sverfur að allri
byggingar- og verktakastarfsemi,
verslun og hinum margvíslegu þjón-
ustugreinum. Allt er þetta á ystu
nöf. Þrátt fyrir þessa stöðu sam-
þykktum við miðlunartillöguna. Það
var fyrst og fremst ein ástæða fyrir
þessari afstöðu. Hún var sú að með
því að framlengja samningana á
þennan hátt héldu atvinnuvegimir
þó einu eftir — en það er vonin. Að
eiga von í framtíðinni er heilmikið:
Við eigum von um að hér skapist
það efnahagsumhverfí, að fyrirtækin
geti bætt hag sinn innan frá, við
eigum þá von, að verðbólga geti hér
orðið sú lægsta í Evrópu og þannig
lækki raungengið smátt og smátt og
samkeppnisstaða íslenskra fyrir-
tækja batni að sama skapi. Við eigum
þá von, að hér myndist skilyrði til
hagvaxtar þegar fram líða stundir
og kjör allra geti batnað og að sá
bati verði byggður á nýrri verðmæta-
sköpun. En til að þessar vonir ræt-
ist,leyfist engum að skorast úr leik.
Samkeppnishæfni
atvinnurekstrar
Samkeppnishæfni íslensks at-
vinnurekstrar er ekki einvörðungu
mál þeirra fyrirtækja, sem keppa á
hinum harða markaði, hvort heldur
erlendis eða hér innanlands. Sam-
keppnishæfnin ræðst af verðmynd-
uninni í þjóðfélaginu, af sérhverjum
kostnaðarþætti. Því eiga hér allir
hlut að máli. Margir líta á kostnaðar-
hækkanir hér, langt umfram kostn-
aðarhækkanir erlendis sem vanda-
mál útflutnings og samkeppnisgrein-
anna sem sér komi ekkert við. Fjöldi
aðila bæði í opinberum, hálfopinber-
um og í einkarekstri hafa í skjóli
lögvemdaðrar einokunnar eða ákaf-
lega takmarkaðrar samkeppni kom-
ist upp með að starfa af miklu
ábyrgðarleysi. Þetta, ásamt stjóm-
leysi í fjármálum ríkis og sveitarfé-
laga hefur valdið hér viðvarandi óða-
verðbólgu í nærri tvo áratugi og tjóni,
sem aldrei verður hægt að meta til
fulls. Allt þjóðfélagið reyndi smám
saman að aðlagast þessari endileysu
og framtak einstaklinganna hefur í
allt of mörgum tilfellum fyrst og
fremst beinst að fánýtri spákaup-
mennsku í stað þess að byggja hér
upp trausta og varanlega atvinnu-
vegi. Þannig höfum við kastað mögu-
leikum okkar á glæ, þeim möguleik-
um að byggja hér upp íslenskt at-
vinnulíf, sem jafnvel myndi færa
þjóðinni bestu lífskjör, sem þekkjast.
En við verðum að trúa því að mik-
ill og almennur skilningur sé að
vakna fyrir því, að þessari vitleysu
verður að linna. Við skulum trúa
því, að íslenskum stjómvöldum sé
mikil alvara í að hemja útgjöld hins
opinbera og þó sitthvað sýnist hveij-
um um aðgerðir stjómvalda nú sem
endranær þá er eitt öðra fremur sem
ég vil nefna til marks um að stjóm-
völdum sé alvara. En það er fram-
varp það, sem lagt hefur verið fyrir
Alþingi um ný lög um Seðlabanka
íslands þar sem skýrt og skorinort
er fram tekið, að markmið Seðla-
bankans skuli aðeins vera eitt, þ.e.
að varðveita með öllum ráðum verð-
gildi íslensku krónunnar. Og við
verðum einnig að trúa því að þær
miklu breytingar í verslun, viðskipt-
um og öllum samskiptum milli þjóða,
sem nú era að eiga sér stað færi
okkur aukna samkeppni allsstaðar,
svo að allskyns einökun og fákeppni
verði brotin á bak aftur. Að sjálf-
söðgu er ég hér að tala um EES-
samninginn og GATT-viðræðumar.
VSÍ lýsti frá upphafí fullum og
óskoruðum stuðningi við EES-við-
ræðurnar. Fyrir tveimur áram helg-
uðum við aðalfund samtakanna
þessu máli og ítrekuðum rækilega
og heils hugar stuðning okkar. Nú
er evrópskt efnahagssvæði að verða
að veraleika á næsta ári og er full
ástæða að óska til hamingju þeim,
sem best og ötulast hafa barist fyrir
framgangi málsins. Mín skoðun er
sú að með tilkomu Evrópska efna-
hagssvæðisins sé komin á framtíðar-
skipan mála í öllu samneyti og sam-
skiptum íslands við Evrópuþjóðir- og
það álit breytist í engu hvort sem
þær þjóðir í EFTA, sem með okkur
eru í dag, verði í framtíðinni fleiri
eða færri. Jafnvel þó að Island verði
bara eitt eftir ásamt Liechtenstein,
ætti þessi samningur að vera ásætt-
anlegur kostur. Þessi samningur gef-
ur okkur óteljandi tækifæri. En í
hendumar fáum við ekkert ókeypis
eins og fjölmargir hafa bent á. Is-
lendingar verða að sækja allan hugs-
anlegan ávinning með eigin ramm-
leik.
Engin þjóð mun hafa minnsta
ávinning af slíkri samningagerð,
nema sú þjóð sem heldur uppi aga
og stöðugleika á öllum sviðum efna-
hagsmála, varðveitir verðgildi mynt-
ar sinnar, hemur útgjöld hins opin-
bera og heldur verðbólgu í skefjum.
Það má því fullyrða að viðleitni aðila
vinnumarkaðarins á undanfónum
árum til að skapa hér verðbólgulaust
samfélag hafí verið einskonar for-
vinna til þess að við getum í framtíð-
inni notið ávinnings í nýjum og fíjáls-
um samskiptum við aðrar þjóðir.
Viðræðurnar um GATT munu von-
andi hefjast aftur og nýtt samkomu-
lag mun líta dagsins Ijós fyrr en síð-
ar. Það mun hafa áhrif á fjölmarga
þætti þjóðlífsins en þó langmestan á
íslenskan landbúnað, sem lengi hefur
notið algjörar verndar. Sú vernd mun
minnka verulega og því mikils um
vert, að íslensk landbúnaðarfram-
leiðsla fái tækifæri til að þróast og
aðlagast nýjum heimi.
Offarar í landbúnaðarmálum
VSÍ hefur alltaf talið sér skylt að
stuðla að því að íslenskur landbúnað-
Einar Oddur Kristjánsson
„Við skulum hvorki van-
treysta né vanmeta
verkalýðshreyfinguna,
heldur gera ráð fyrir að
þar á bæ viti menn sínu
viti. Og ef við teljum, að
einhver árangur hafi
náðst, þá var það fyrst
og fremst vegna frjálsra
samninga við verkalýðs-
hreyfinguna.“
ur þróist þannig, að hann megi halda
velli í framtíðinni í þeirri vaxandi
samkeppni, sem mun óhjákvæmilega
bíða hans, líkt og annarra atvinnu-
vega. Og að sú þróun eigi sér stað
í sem mestri sátt við sem flest, þ.e.
bæði íslenska bændur og neytendur.
Því hefur Vinnuveitendasambandi,
ásamt Alþýðusambandi Islands,
BSRB og Stéttasambandi bænda
tekið þátt í þeirri vinnu að reyna að
móta nýja og breytta landbúnað-
arstefnu. Þetta hefur verið ákaflega
erfítt og tímafrekt verk. Fyrstu til-
lögurnar vora lagðar fram í febrúar
1990, um nýjan búvörasamning
vegna sauðfjárbúskapar. Nú nýlega
hafa svo litið í dagsins ljós nýjar til-
lögur um skipan mála í mjólkuriðnað-
inum. Mönnum hefur sýnst sitt hvað
um ágæti þessa starfs og margir
orðið til að gagnrýna það að hér séu
stigin alltof stutt skref í þá átt að
auka hagkvæmni landbúnaðarfram-
leiðslunnar. Þeir, sem þetta segja,
kunna að hafa margt til síns máls.
En á hitt ber þó að líta að hér er
við ramman reip að draga og vanda-
málin mýmörg og margslungin. Það
er sannfæring okkar að íslensk land-
búnaðarframleiðsla verði svo sannar-
lega að eiga sér framtíð og að því
eigi að vinna með öllum ráðum. Is-
lenskur landbúnaður er snar þáttur
i atvinnulífí okkar og okkur ber að
treysta grandvöll hans, ekki síður
en annarra atvinnugreina. Landbún-
aðurinn mun ná umtalsverðum
árangri þegar bestu landbúnaðar-
héruðin fá að njóta landgæða sinna,
verðmyndunin er fijáls og bóndinn
nýtur sjálfur þekkingar sinnar, dugn-
aðar og gerhygli.
' Við búum við alltof hátt matvæla-
verð og neytendur munu ekki una
því endalaust. En þeir, sem vilja eyða
þeim vanda með fijálsum innflutn-
ingi á niðurgreiddum matvælum eru
offarar, sem örugglega munu færa
þjóðinni fleiri og erfíðari vandamál
en þeir leysa. Við eigum í dag öragg-
lega við nógu mörg félagsleg og
efnahagsleg vandamál að stríða þó
ekki bætist við sú upplausn, sem
óhjákvæmilega hlytist af því, að
sveitir landsins færa í auðn á skömm-
um tíma. í mínum huga er engum
vafa undirorpið að sú mikla vinna,
sem Vinnuveitendasambandið hefur
lagt fram við þessi erfíðu mál á full-
komlega rétt á sér og mun skila
okkur miklum árangri og þó rétt sé
að skrefín séu of stutt og árangurinn
sé enn sem komið er of lítill, þá hef-
ur öðrum ekki gengið betur að losa
þessa miklvægu atvinnugrein úr
þeim framskógi fáranlegra reglna
og laga, sem svo lengi hafa hijáð
hana og komið í veg fyrir að fyllstu
hagkvæmni yrði náð. Því tel ég, að
þeir sem að þessu hafa unnið eigi lof
skilið en ekki last.
Fjárfestingar Landsvirkjunar
Mér hefur orðið tíðrætt um land-
búnaðinn vegna þeirra miklu breyt-
inga, sem þar eru framundan. En
það sama á við um alla aðra þætti
atvinnulífsins, sem með einum eða
öðrum hætti hafa búið við fákeppni
eða lögskipaða vemd. Þeir verða all-
ir að búa sig undir meiri kröfur um
meiri hagkvæmni og lægia verð.
Enginn er hér undanskilinn, innflutn-
ingsverslunin mun missa sín einka-
umboð og á að missa þau. Útflutn-
ingsleyfí hverfa og eiga að hverfa.
Hárbeitt verðvitund fólks ein getur
útrýmt því okri sem allt of lengi
hefur viðgengist í skjóli verðbólgunn-
ar. Meira að segja orkufyrirtækin
komast ekki hjá því að sinna þeim
kröfum, sem til þeirra verða gerðar
þ.e., að selja íslenskum iðnaði orku
á lægra verði en samkeppnisaðilarnir
erlendis eiga völ á. í dag er raforku-
verð til íslensks iðnaðar haldið mjög
háu í skjóli þess, að virkjanir era
hérlendis afskrifaðar á fjörutíu áram
í stað sjötíu til áttatíu ára eins og
víðast er gert annars staðar. Lands-
virkjun hefur til dæmis á síðastliðn-
um fjórum áram fjárfest fyrir rúma
þrettán milljarða á sama tíma og
orkusala þeirra hefur minnkað. Hún
virðist ekki þurfa á því að halda að
leita markaðar fyrir vöra sína. Talið
er að virkjuð ónotuð raforka sé nú
um 600 gígawattstundir.
Á sama tíma eru fjárfestingar
ónotaðar út um allt og þúsundir
manna ganga atvinnulausir.
Dýrt bankakerfi
Við skulum ekki gleyma bönkun-
um og peningastofnunum. Það hefur
lengi verið vitað að íslenska banka-
kerfíð er mjög dýrt í rekstri og mikl-
ir möguleikar til að lækka þann
kostnað og veita ódýrari þjónustu.
Viðskiptalífíð allt skiptir miklu að svo
verði. I kringum þessa kjarasamn-
inga hafa umræðurnar um vexti ver-
ið fyrirferðarmiklar. Vinnuveitenda-
sambandið ásamt Alþýðusamband-
inu lagði mikla áherslu á, að grand-
völlur yrði skapaður fyrir verulegri
lækkun bæði nafnvaxta og raun-
vaxta. Samkomulag tókst milli allra
aðila málsins um að gera allt til að
svo mætti verða. Það samkomulag
var lykilatriði varðandi afstöðu laun-
þega til miðlunartillögu ríkissátta-
semjara. Ríkissjóður tók frumkvæðið
í málinu og vextir hafa lækkað nokk-
uð og er afar áriðandi að sú þróun
haldi áfram. Vextir eru kostnaður
og það mikill kostnaður á framleiðsl-
unni. Nú á tímum kreppu og atvinnu-
leysis verður því að gera allt sem
hægt er til að vextir verði svo lágir
sem frekast er unnt. Raunvextir
hafa verið mjög háir hér undanfarin
ár og það hefur verið mikil gósentíð
hjá fjármagnseigendum, en það verð-
ur engum raunvöxtum haldið uppi
til lengdar, nema það takist að skapa
hagvöxt í samfélaginu. Raunvextir,
sem brenna upp atvinnulífíð, eru
skammvinnur gróði. Það er að
minnsta kosti hægt að ætlast til þess
að stjórnendur lífeyrissjóðanna sjái,
að háir raunvextir stoða lítt, þegar
engin verða eftir iðgjöldin. Þannig
hafa fjármagnseigendur sömu
hagsmuna að gæta, þeirra, að at-
vinnulífíð fái rými og hér verði stöð-
ugur hagvöxtur, ekki minni, helst
meiri en hjá öðram þjóðum Evrópu.
Þannig og aðeins þannig bætum við
lífskjör hér á landi og það er ekki
minna hagsmunamál vinnuveitenda
en samtaka launþega að skapa
grandvöll fyrir aukinni velmegun til
handa íbúum þessa lands.
Samkeppnishæfni íslands
Hið raunverulega stríð stendur um
samkeppnishæfni íslands, um það
að við getum keypt og selt. Við skul-
um vona að takast megi að skapa
efnahagsumhverfí sem í raun sé
hægt að byggja á. Eins og ég gat
um í upphafí er augljóst að stefnt er
á ystu nöf með þeim kauphækkun-
um, sem um hefur verið samið. Og
þá er ekki nema eðlilegt að spurt sé.
Hvað, ef það hörmulega gerist að
ytri aðstæður verða áfram andsnúnar
okkur? Hvað ef mögru árin verða sjö
líkt og í Egyptalandi forðum? Hvað
verður, ef afli dregst enn saman og
viðskiptakjörin halda áfram að
versna? Eru þá ekki allar þessar
vonir að engu orðnar, verður þá ekki
gengisfelling óhjákvæmileg og verð-
bólgan, meða allri sinni vitleysu og
sóun, haldi innreið sína á ný áður