Morgunblaðið - 11.12.1993, Síða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 11. DESEMBER 1993
Skatteftirlit á villigötum
eftir Vilhjálm
Egilsson
Á síðastliðnu sumri gerði Versl-
unarráð íslands veigamiklar at-
hugasemdir við framkvæmd svo-
kallaðs eftirlitsátaks skattstjóra
með skattframtölum fyrirtækja.
Fljótlega eftir að eftirlitsátakið
hófst komu fram miklar kvartanir
frá fyrirtækjum vegna beiðna um
ljósrit af reikningum og athuga-
semdir við ýmsa kostnaðarliði s.s.
félagsgjöld í hagsmunasamtök og
framfarafélög atvinnulífsins. I
fyrstu var brugðist við með því að
hafa samband við skattyfirvöld og
koma kvörtunum beint á framfæri.
En kvartanaflóðið varð svo mikið
að augsýnilega voru ekki á ferðinni
mistök skattyfirvalda í einstökum
málum heldur kerfisbundin ákvarð-
anataka. Við nánari skoðun kom svo
í ljós að veigamiklar misfellur voru
á framkvæmd eftirlitsátaksins.
Þessar misfellur má margar rekja
til ákvarðanatöku skattyfírvalda
vegna átaksins en sumar má rekja
til úreltra ákvæða laga og reglu-
gerðar. Þá hefur komið fram að
skattgreiðendur njóta ekki jafnræð-
is í viðskiptum sínum við skattyfír-
völd.
Bestu fyrirtækin valin úr
Ein veigamesta athugasemd
Verslunarráðsins sneri að vali á
úrtaki fyrir skatteftirlitið. í það voru
fyrst og fremst valin fyrirtæki sem
ýmist skiluðu hagnaði eða voru svo
nálægt því að breytingar sem gerð-
ar yrðu af skattyfírvöldum hefðu í
för með sér hækkun á skattgreiðsl-
um í ríkissjóð. Þá var einstökum
skattstjórum heimilt að bæta við
aðilum sem þeim þótti vert að skoða
og hætt við að skoða aðra allt eftir
eigin geðþótta. Meginsjónarmið
skattyfírvalda var því að bera niður
þar sem mestar líkur eru á að mál
séu í lagi en láta þá vera sem stór-
tækastir eru. Fjármálaráðuneytið
viðurkenndi að þessi aðferð við val
á úrtaki væri ekki eðlileg. Nú hefur
verið boðað nýtt eftirlitsátak. Þá
mun reyna á hvort skattayfírvöld
halda sig áfram við sama heygarðs-
hornið eða hvort vinnubrögðin verða
bætt.
Á að mynda ríkisaðal?
Önnur athugasemd Verslunar-
ráðsins beindist að því að skattyfir-
völd væru að strika út kostnað hjá
fyrirtækjum á þeim grundvelli að
hann væri einkaneysla. í Finnlandi
t.d. er slíkur kostnaður viðurkennd-
ur til frádráttar hjá fyrirtækjunum
en færður sem tekjur hjá þeim ein-
staklingum sem njóta. Slíkt er
reyndar hin eðlilega regla ef þetta
er raunveruleg einkaneysla. Á síð-
ustu áratugum hafa orðið verulegar
breytingar á því hvað fyrirtæki gera
fyrir starfsfólk sitt til þess að skapa
betra vinnuumhverfi og betri vinnu-
anda. Þar má nefna orlofshús, að-
stöðu og styrki vegna heilsuræktar,
árshátíðar, sumarferðir, jólaboð og
margt fleira. Þessir kostnaðarliðir
hafa farið sérstaklega í taugarnar
á skattyfirvöldum þar sem fyrirtæki
hafa átt ) hlut. Þó er ekki munur á
því hvað fyrirtæki og opinberir aðil-
ar gera í slíkum málum og ríkisend-
urskoðun viðurkennir sem eðlilegan
starfsmannakostnað. Til dæmis hef-
ur ríkisendurskoðun viðurkennt
bæði sumarbústaði Seðlabankans
og gufubaðið í ijármálaráðuneytinu.
En skattyfirvöld gera athugasemdir
við ýmislegt sem fyrirtæki vilja gera
fyrir sitt starfsfólk sem kostar þó
mun minna. Vilja skattyfirvöld e.t.v.
skapa einskonar ríkisaðal sem býr
við aðrar reglur en starfsfólk al-
mennra fyrirtækja? Og er það sér-
stök stefna skattyfirvalda að amast
við aðlaðandi starfsumhverfi í ís-
lenskum fyrirtækjum?
Mörg dæmi um smásmygli
Mörg dæmi má taka um furðu-
lega úrskurði. Fyrirtæki skyldu til
dæmis fara mjög varlega í að
skenkja starfsfólki sínu jólaglögg
eða bjóða viðskiptavinum sælgæti
nú í jólatíðinni en það fer sérstak-
lega í taugamar á skattyfirvöldum.
Ein smekkvís og hagsýn kona í við-
skiptalífinu sem heldur stundum
kynningarboð fyrir viðskiptavini
sína kaus að skenkja hvítvíni í
glerglös (þessi ódýru sem fást í
IKEA og endast lengi). Það fór í
taugamar á skattyfirvöldum sem
strikuðu þennan kostnaðarlið út
með þeirri athugasemd að hægt
væri að nota plastglös. Einn ágætur
framkvæmdastjóri hefur haft fyrir
sið að kaupa nokkrar áskriftir að
Iceland Review og senda helstu við-
skiptaaðilum sínum erlendis. Þetta
skapar betra andrúmsloft við við-
skiptin og er auk þess ódýr og góð
landkynning. Þetta þola skattyfir-
völd ekki en á sama tíma er kvartað
undan því að ekki fáist nægir pen-
ingar til landkynningar. -Jarðarfar-
akransar vegna látinna starfsmanna
hljóta heldur ekki náð fyrir augum
skattyfirvalda.
Lífeyrisaðall
Allmörg fyrirtæki eru með eftir-
launasamninga við einstaka starfs-
menn og hafa tekið upp sama hátt
og ríkið gerir í ríkisreikningi að
gjaldfæra áfallnar en ógreiddar líf-
eyrisskuldbindingar. Eftirlitsaðilar
s.s. bankaeftirlit gera beinh'nis kröf-
ur til þess að allar áfallnar skuld-
bindingar af þessum toga komi fram
í rekstrar- og efnahagsreikningi.
Þetta þykir góð reikningsskilavenja
enda eru framtíðarskuldbindingar
raunverulegur kostnaður og raun-
verulegar skuldir. Skattyfirvöld
hafa hins vegar neitað að við-
urkenna slíkar færslur hjá almenn-
um fyrirtækjum jafnvel þótt þau líf-
eyrisréttindi sem í hlut eiga séu
ekki nema brot af því sem sumir
ríkisstarfsmenn eru að ávinna sér.
Og þá er alls ekki miðað við ráðherr-
ana eða hæstaréttardómarana sem
hafa líklega ríflegustu lífeyrisrétt-
indin. Hvað þýðir þetta annað en
ríkisaðal sem nýtur sérréttinda í líf-
eyrismálum? Svo hart er sótt að
einstaklingar í atvinnurekstri mega
ekki draga neitt frá tekjum í lífeyr-
issjóð jafnvel þótt greitt sé í al-
menna lífeyrissjóði.
Jafnræði nauðsynlegt
Á meðan skattyfirvöid fara mik-
Vilhjálmur Egilsson
„Mörgum skattgreið-
endum er nefnilega svo
misboðið að þeir láta
reyna á alla úrskurði
skattstjóra fyrir yfir-
skattanefnd og síðan
fyrir dómstólum. Þá
mun bæði eftirtekjan
laekka verulega og
kostnaður ríkisins
hækka við að ná í aur-
ana.“
inn í eftirlitsátakinu sem fyrst og
fremst hefur falist í saumnálarleit
í bókhaldi hjá þeim sem fyrirtækjum
sem skila hagnaði fær raunverulegt
eftirlit eða skattrannsóknir litla at-
hygli. Þannig er slælega gengið
fram í að kanna málin hjá þeim sem
sýna slæma stöðu í bókhaldi eða
skila seint eða helst aldrei inn fram-
tölum. Ljóst er þó að slíkir aðilar
eru stærri áhættuhópur í skattsvik-
um en þeir sem venja sig á að vera
með allt sitt bókhald í lagi. Skatt-
rannsóknir sem beinast að neðan-
jarðarhagkerfínu hafa engan for-
gang haft þrátt fyrir að þar sé eftir
mestu að slægjast. Markvisst skatt-
eftirlit og skattrannsóknir eru nauð-
synlegir liðir í skattkerfínu og því
er bagalegt hvemig til tókst sl. sum-
ar. Eftirlitsátakið hefur líka dregið
fram nauðsyn þess að skattgreið-
endur njóti jafnræðis á við skattyfir-
völd. Þannig ættu skattyfirvöld að
þurfa að endurgreiða oftekinn skatt
með sama álagi og dráttarvöxtum
og þau krefja skattgreiðendur oftast
um. Það gæti leitt af sér vandaðri
vinnubrögð skattyfirvalda. Eins
ættu álag og dráttarvextir á skatt-
greiðendur að falla niður ef úr-
skurðaraðili eins og yfirskattanefnd
stendur ekki við lögboðna fresti.
Þrasið dýrt fyrir atvinnulífið
Það hefur komið fram að bráða-
birgðatölur skattyfirvalda gera ráð
fyrir að eftirlitsátakið sl. sumar
hafí skilað samtals 506 milljónum
króna. Sú tala á eftir að lækka veru-
lega. Mörgum skattgreiðendum er
nefnilega svo misboðið að þeir láta
reyna á alla úrskurði skattstjóra
fyrir yfírskattanefnd og síðan fyrir
dómstólum. Þá mun bæði eftirtekjan
lækka verulega og kostnaður ríkis-
ins hækka við að ná í aurana. En
sjaldnast er spurt um kostnað fyrir-
tækjanna sem þurfa að eyða
ómældri orku og miklum fjármunum
í að svara skattyfírvöldum. Útlagður
kostnaður hleypur auðveldlega á
bilinu 200 þúsund upp fyrir eina
milljón hjá hverju fyrirtæki sem telst
þá í hundruðum milljóna fyrir öll
fyrirtækin í eftirlitsátakinu. En dý-
rast er þó að hafa bestu stjórnendur
landsins upptekna við að þrasa við
skattyfírvöld í stað þes að hagræða
og auka verðmætasköpun í fyrir-
tækjum sínum. Almenningur í land-
inu hagnast ekki á því heldur fyrst
og fremst stétt lögmanna og endur-
skoðenda.
Höfundur er alþingismnður og
framkvæmdasfjóri Verslunarráðs
íslands.
c
I
c
(
I
-
I
k
Nokkur orð um
hús Menntaskól-
ans í Reykjavík
eftir Vilborgu Auði
ísleifsdóttur
Á síðustu áratugum hafa húsfrið-
unarmenn og aðrir vinir gamalla
húsa unnið gott starf hér í Reykja-
vík, bjargað mörgum gömlum hús-
um frá ómaklegu niðurrifi, einkum
hér í miðborginni, og átt sinn góða
þátt í að finna þeim nýtt hlutverk.
Á þennan hátt hefur tekist að varð-
veita hinn þekkilega og yfírlætis-
lausa svip miðbæjarins, sem minnir
á aðra daga en nú eru, daga spar-
semi, nýtni og hófsemdar.
Eitt er það hús, sem ég vil vekja
athygli allra velunnara gamalla
húsa á, og það er hús Menntaskól-
ans í Reykjavík. Þetta virðulega hús
er líklega fyrsta opinbera byggingin
á síðari öldum, sem Islendingar
reisa fyrir eigið fé, og kom það úr
Mjölbótasjóði, en í þann sjóð runnu
skaðabætur, sem Danir greiddu ís-
lendingum fyrir að selja þeim
skemmt mjöl. Þá kom einnig fé úr
Kollektusjóði, sem safnast hafði
erlendis til hjálpar landsmönnum
vegna móðuharðindanna. Sýnir það
best framsýni 19. aldar manna að
ráðast í allri örbirgðinni í það stór-
virki að reisa myndarlegt skólahús.
Þeim hefur sennilega verið ljóst,
að menntun er undirstaða andlegrar
og efnahagslegrar velmegunar.
Hús Menntaskólans í Reykjavík
er sögufrægt hús; það hýsti þjóð-
fundinn 1851, sem markaði tíma-
mót í stjórnmálasögu þjóðarinnar,
það hýsti konunga og aðra höfð-
ingja, en síðast en ekki síst hefur
það á aðra öld hýst öfluga skóla-
starfsemi og þaðan hefur útskrifast
mikill fjöldi stúdenta, sem hafa lagt
hönd á plóginn og verið til umtals-
verðs gagns í þessu samfélagi, þó
svo að sumum kunni að hafa fund-
ist menntun þeirra gamaldags.
Upphaflega mun hafa verið gert ráð
fyrir, að um 60 nemendur væru í
þessum skóla, þar af 40 í heima-
vist. Nú skiptir tala þeirra hundruð-
um og er kennt í hveiju skoti og
útihúsum og eru þrengslin þrúg-
andi. Um gamla skólahúsið ganga
hundruð manna. dag hvern. Það
gefur augaleið, að mikill ága'ngur
er á húsi, sem fleiri hundruð ung-
lingar ganga um á hveijum degi —
öðruvísi getur það ekki verið. Þótt
húsið sé traustbyggt er ekki vansa-
laust að jaska því svona út öllu leng-
ur. Og þótt halda megi þar skóla-
starfsemi áfram í nokkur ár eða
áratugi í viðbót, þá sér hver heil-
skyggn maður, að þetta ráðslag er
ekki til frambúðar.
Nú er skóli annað og meira enn
bygging; hann er kennaraliðið,
Vilborg Auður ísleifsdóttir
„Þetta eru gósentímar
miðað við þá sultar-
tíma, þegar menn
ákváðu að reisa það
skólahús, sem nú stend-
ur, fyrir fé úr Mjölbóta-
sjóði og Kollektusjóði.“
nemendurnir og allt þeirra starf.
Bæði kennurum og nemendum þyk-
ir vænt um skólann sinn og vilja
hafa hann á sínum stað. Þegar nú
Ijóst er, að Menntaskólinn í Reykja-
vík hefur sannað ágæti sitt í saman-
burði við aðra framhaldskóla, þá tel
ég rétt að hreyft sé þeirri hugmynd
að byggja myndarlegt skólahús á
lóðunum fyrir ofan gamla skólahús-
ið án þess að óttast, að ráðamenn
menntamála leggi til að skólinn
verði lagður niður í núverandi mynd
eða gerður að einhveiju öðru, t.d.
safni.
Mér er reyndar fullljóst, að tvö
ljón kunna að vera á veginum; ann-
ars vegar sú skoðun innanhúss-
manna í MR, að þetta geti vel geng-
ið áfram sem hingað til, það sé
bara vesen að standa í byggingum.
Hitt ljónið gæti verið sú rómantíska
glýja, sem er í augum gamalla nem-
enda skólans. Áratugum eftir setu
sína í skólanum finnst þeim 'öll
skólagangan hafa verið eitt sam-
fellt ævintýr í góðu veðri. Gamli
skólinn þeirra sé fullgóður fyrir
æskulýðinn í dag og á morgun. Það
eru helst þeir yngstu, sem hafa
fullan skilning á nauðsyn nýrrar
byggingar, því sá er eldurinn heit-
astur, sem á sjálfum brennur. Sann-
leikurinn er sá, að þrengslin voru
orðin þrúgandi fyrir 30 árum og
bagaði vellíðan nemenda og allt
skólastarf.
Að rúmlega sex árum liðnum
mun söguþjóðin hefja vegferð sína
á nýju árþúsundi. Þá væri við hæfi,
að búið verði að reisa gott skólahús
fyrir ca 6-700 nemendur fyrir ofan
núverandi skólahús. Kenna mætti
6. bekkingum í gamla skólahúsinu
og ætti sú vist innan hinna fomu
veggja að nægja til þess að glæða
áhuga þeirra og virðingu fyrir þvi
sem traust er og gamalt. Síðan má
nýta það húsrými, sem afgangs er
undir bókasafn skólans. Þetta tel
ég vera biýnasta verkefni allra
húsfriðunarmanna.
Nú kann einhver að segja, að
ekki sé ráðlegt að leggja út í slíka
stórbyggingu á öðrum eins kreppu-
tímum og nú eru. Því er til að svara,
að þetta eru gósentímar miðað við
þá sultartíma, þegar menn ákváðu
að reisa það skólahús, sem nú
stendur, fyrir fé úr Mjölbótasjóði
og Kollektusjóði. Nú er einmitt
hægt að ná hagstæðum samningum
við verktaka og um leið að ráða
skynsamlega bót á atvinnuleysinu.
Um þessar mundir er nóg af auðu
skrifstofuhúsnæði í borginni, sem
vel mætti nýta sem bráðabirgðahús-
næði til skólahalds. Ekki held ég
að nemendur MR myndu gera stór-
ar athugasemdir við það, því þeir
eru illu vanir.
Og eitt enn. Velflestum nemend-
um þessarar virðulegu skólastofn-
unar hefur vegnað ágætlega í líf-
inu; þeir hafa unnið vel launuð störf
og komist í álnir. Sumir hafa jafn-
vel komist í mestu áhrifastöður í £
þjóðfélaginu. Er það ekki hvað síst
að þakka bærilegri menntun, sem
þeir hlutu í menntaskóla sínum. (
Við, þessir gömlu nemendur skól-
ans, eigum að taka upp budduna
og leggja fram okkar skerf til þess
að hrinda þessuverki í af stað. Ég
er þess fullviss, að aðrir velunnarar
skólans munu koma á eftir. Þessi
hugmynd kann að þykja ungmenna-
félagsleg og því ekki samkvæmt
nýjustu tíku. En því er til að svara,
að ýmis gömul viðhorf standast
tímans tönn, en mörg tískubólan
hjaðnar. Inntak ungmennafélag-
anna var, að menn hefðust sjálfir
handa, sér og umhverfi sínu til
hagsbóta, en væru ekki að bíða
eftir að aðrir gerðu hlutina fyrir
þá. Ef við látum hendur standa I
fram úr ermum, þá er ég þess full-
viss, að við verðum búin að reisa
gott skólahús og friða það gamla a
um aldamót. Þá verðum við okkur '
ekki til skammar og þá verður gam-
an að lifa. g
P.s. Auk þess legg ég til að *
gangaslagir verði lagðir niður.
Höfundur er sagnfræðingur og
gamall nemandi í MR.