Morgunblaðið - 26.11.1996, Side 41

AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUÐAGUR 26. NÓVEMBER 1996 41
Hugleiðingar um
veiðileyfagjald
Á UNDANFÖRNUM mánuðum
hefur orðið mikil umræða í fjölmiðl-
um um viðbótargjaldtökur á sjávar-
útveginn. Stjórnmálamenn geysast
fram og segja þjóðinni að taka
megi 15 til 30 milljarða af sjávarút-
veginum og afnema þar með tekju-
skatt. Aðgerðirnar séu mjög rétt-
mætar vegna þess að fámennur
hópur „sægreifa" stjórni einni
helstu auðlind þjóðarinnar. Svo
virðist sem stór hópur þjóðarinnar
trúi hugmyndum sem þessum og
telji að „sægreifarnir" geti greitt
hátt gjald fyrir notkun á auðlind
þjóðarinnar, og þar með aflétt
skattpíningunni af landsmönnum.
Undirritaður hefur velt þessum
málum mikið fyrir sér og í raun
hef ég furðað mig á því hve við-
brögð hafa verið dauf úr herbúðum
sjávarútvegsins.
Sjávarútvegurinn hefur gengið í
gegn um mikla umbrotatíma á liðn-
um árum, líklega þá mestu sem
nokkur atvinnugrein hefur þurft að
ganga í gegn um í tímans rás. Út-
vegurinn hefur staðið af sér mikinn
niðurskurð aflaheimilda undan-
genginna ára, sífelldar verðlækkan-
ir á bolfiskafurðum á erlendum
mörkuðum og stóraukna samkeppni
um neytendur.
Til þess að lifa þessar hörmungar
af hafa fyrirtækin hagrætt í rekstri,
skipum hefur verið fækkað, vinnslu-
stöðvum og fyrirtækjum hefur
fækkað og svo mætti lengi telja.
Nú er svo komið að það hillir undir
það að afkoman í sjávarútvegi fari
að teygja sig yfir jafnvægispunkt-
inn. Þá er eins og allt ætli vitlaust
að verða. Mörg fyrirtæki hafa ekki
enn unnið upp tap undangenginna
ára, en samt telja sumir stjórnmála-
menn nauðsynlegt að leggja skatt
á greinina.
Málefnaleysi sumra þingmanna
virðast engin takmörk sett. Veiði-
leyfagjald á sjávarút-
veginn er þeim eins og
heilagt stríð. Flestir
þessara ágætu þing-
manna koma úr röðum
Alþýðuflokksins, en
eftir að Evrópumálin
hafa verið skotin í kaf
af þjóðinni er þetta svo
til eina málið sem
flokkurinn virðist hafa
á dagskrá sinni. Undir-
tektir fjölmiðla hafa
verið það jákvæðar að
nú koma fram á sjónar-
sviðið þingmenn úr öðr-
um flokkum og halda
fram þessum málflutn-
ingi, sem sínum eigin.
Sem betur fer eru þó þingmenn
innanum sem ná að skilja kjarnann
frá hysminu, og er það þverpólitískt
að Alþýðuflokknum undanskildum.
Má þar nefna Steingrím Sigfússon
úr Alþýðubandalaginu, en hann
virðist vera sá alþingismaður sem
mest hefur lagt sig fram við að
skilja rekstur í sjávarútvegi og
framtíð greinarinnar, og á hann
hrós skilið.
Eignarhaldið
Sú fullyrðing að fámennur hópur
„sægreifa" fari með fjöregg þjóðar-
innar er kolröng. Stóru sjávarút-
vegsfyrirtækin eru velflest almenn-
ingsfyrirtæki. Hluthafahópurinn er
stór, og lífeyrissjóðir landsmanna
eru stórir hluthafar í þeim flestum.
Lífeyrissjóðirnir eru einnig stórir
hluthafar í þeim hluthöfum sem
eiga hlut í sjávarútvegsfyrirtækjun-
um. Flestir landsmenn eru aðilar
að lífeyrissjóðunum, og eru því beint
eða óbeint hluthafar í fyrirtækjun-
um.
Hluthafar í Vinnslustöðinni hf.,
fyrirtæki því er ég stjórna, eru beint
og óbeint um 50 til 100.000 manns.
Beinir hluthafar í fyr-
irtækinu eru um 400.
Þeirra stærstu eru 01-
íufélagið hf. sem er
almenningshlutafélag
með um 15% og Is-
lenskar sjávarafurðir
hf. sem einnig er al-
menningshlutafélag,
en það fyrirtæki á um
15% af hlutafénu.
Hluthafar í fyrrnefnd-
um félögum eru
. gríðarlega margir, þar
á meðal margir lífeyr-
issjóðir.
Stjórnendur sjávar-
útvegsfy rirtækj anna
eru í flestum tilfellum
starfsmenn þeirra og geta hluthaf-
arnir skipt um stjórnendur ef vilji
er fyrir hendi.
Staðreyndin er því sú að velflest-
ir landsmenn eru, beint eða óbeint,
hluthafar í stóru sjávarútvegsfyrir-
Umræðan um kvóta-
kerfið og veiðileyfa-
gjaldið er alltof sam-
tvinnuð, segir Sighvat-
ur Bjarnason í þessari
fyrri grein sinni, hér
er um tvö ólík mál
að ræða.
tækjunum sem hafa til umráða
verulegar aflaheimildir. Blekking
með „sægreifana" er til þess að
villa mönnum sýn.
Nær væri að fyrirtæki eða út-
gerðir sem hafa aflaheimildir til
umráða verði opnuð almenningi,
Sighvatur
Bjarnason
þannig að fólk geti orðið hluthafar
í þeim fyrirtækjum sem það kýs.
Það getur eflt fyrirtækin í hinum
dreifðu byggðum landsins, og er
ekki vanþörf á.
Rót vandans
Umræðan um kvótakerfið og
veiðileyfagjaldið er alltof samtvinn-
uð, því um tvö ólík mál er að ræða
að mínu mati. Rót umræðunnar
liggur hinsvegar í kvótakerfinu.
Frjálst framsal aflaheimilda, sem
er forsenda hagræðingar í grein-
inni, hefur leitt til þess að nokkrir
útgerðarmenn hafa brugðist sjávar-
útveginum og þjóðinni allri og leigt
aflaheimildir frá sér, en ekkert til
sín. Þjóðinni hefur blöskrað fram-
ferði útgerðarmannanna. Fjölmiðlar
hafa slegið þessu upp og alhæft um
þessi einstöku viðskipti, eins og um
venju væri að ræða í viðskiptum
útgerðarmanna. Þetta ber okkur í
sjávarútveginum að stöðva. Til þess
að svo megi verða þarf hugsanlega
að fórna fijálsa framsalinu.
Breyta mætti kerfinu á þann
hátt að einungis yrði hægt að skipta
á aflamarki (heimildir innan árs-
ins), þá væri að vísu stór hlut hag-
ræðingarinnar til skemmri tíma fyr-
ir bí. Til lengri tíma tel ég að þetta
gæti leitt til þess að skip með tak-
markaðar aflaheimildir myndu
leggja upp laupana. Aflahlutdeildir
(varanlegar heimildir) færu til ann-
arra skipa, og skipum myndi fækka.
Brottkast myndi einnig minnka, því
það er ljóst að skip með takmarkað-
ar heimildir eru líklegri til þess að
stunda brottkast en þau sem nægar
heimildir hafa. Aflahlutdeildir yrðu
hinsvegar að geta gengið kaupum
og sölum til þess að tryggja hag-
ræðingu í greininni sem er mikil-
vægt þjóðfélagslegt mál.
Með þessu móti myndi verð á
aflamarki ekki verða baksíðufrétt i
Morgunblaðinu. Sannleikurinn er
einnig sá að mjög takmarkaður
hluti aflaheimilda er leigður fyrir
peninga. Flestir skipta á heimildum,
skipta á þorski fyrir síld, rækju
fyrir karfa o.s.frv. Þetta hefur leitt
til mikillar hagræðingar sem hefur
skilað allri þjóðinni auknum tekjum
í formi hagræðingar í greininni.
Aflamarkskerfið sjálft er ekki rót
Aðvörun til sjávarútvegs-
ráðherra o g Alþingis
ÞAÐ er orðið ansi lýjandi að reyna
að koma vitinu fyrir forráðamenn
íslensku þjóðarinnar í sjávarútvegs-
málum. Tröllatrú þeirra á ríkjandi
fiskveiðistjórnkerfi er slík að jaðrar
við tilbeiðslu. Þegar upplýsingar
koma fram um sóun á miðunum er
ábyrgðinni strax varpað á íslenska
sjómenn og fullyrt að það sé ein-
göngu siðferðisvitund þeirra sem sé
gölluð en enga sök sé að fínna hjá
kerfínu eða stjórnvöldum.
Reyni að landa öllum
nýtanlegum afla
Undirritaður er í hópi þeirra sem
reyna að landa öllum nýtanlegum
afla þrátt fyrir að það valdi honum
verulegu fjárhagslegu tjóni. Samt
sem áður hefur hann mikinn skilning
og umburðarlyndi gagnvart þeim
sem láta freistast til að henda físki.
Það vill svo til að hann telur sökina
engu að síður vera stjórnvalda og
kerfisins en þeirra sem framkvæma
verknaðinn. Það er hlutverk löggjaf-
ans og reglugerðarsmiðanna að
ganga þannig frá verkum sínum að
hagsmunir einstaklinga og þjóðar
fari saman. Ef þannig er frá málum
gengið þarf ekki lögregluríki til að
tryggja að einstaklingarnir bijóti
ekki rétt á þjóð sinni.
Kvótakerfið er sniðið fyrir skúrka.
Þeir hagnast mest sem þora að
svindla þegar það býðst og borgar
sig. Auk þess eru reglur um viðmið-
anir vegna skyndilokana og sektir
vegna ólögmæts afla svo fáránlegar
að ekki þarf hagnaðarvon til að koma
til þess að menn freistist til að henda
afla. Málið getur snúist um að láta
svipta sig frelsinu til að veiða. Við
skulum skoða svolítið forsendur
skyndilokana.
60% þorska á Vestfjarðamið-
um innan viðmiðunarmarka
Skv. fjölriti Hafrannsóknastofn-
unar no. 46 eru þriggja
ára nýliðar 48,3% af
veiðistofni séu þeir með-
taldir. Auk þess má gera
ráð fyrir að einhver hluti
fjögurra ára físks sé
innan 55sm markanna.
Þetta þýðir að gera má
ráð fyrir að um 60%
þorska á Vestfjarðamið-
um séu innan viðmiðun-
armarkanna og líklegt
er að hlutfallið sé enn
hærra fyrir Norðurlandi.
Þó að sjómenn á viðkom-
andi svæðum reyni aug-
ljóslega að veiða eins
stóran fisk og þeir geta
má ljóst vera að þeir sem
stunda línuveiðar og
jafnvel togveiðar nái ekki að standast
viðmiðunarmörkin (25% af fjölda)
nema í undantekningartilvikum.
Sérsveitir
sjávarútvegsráðherra
Vilja ráðamenn banna allar línu-
veiðar og togveiðar á þessum miðum
til að vernda 200 þús. tonn af þriggja
ára nýliðun (195 millj. stk.) og beina
sókninni í staðinn á suðurmið þar
sem 59 þús. tonn af 8 ára og eldri
þorskum (alls 8 millj. 359 þús. stk.)
bíða þess að geta sinnt hlutverki sínu
við hrygningu í vetur.
Er málstaðurinn virkilega svo góð-
ur að það vetji þann ófrið sem sér-
sveitir sjávarútvegsráðherra (Fiski-
stofa) standa nú í vítt og breitt um
landið og ógna jafnvel tilverugrund-
velli heilla byggðarlaga og land-
svæða. Getur ekki
hugsast að ráðamenn
þjóðarinnar leiti langt
yfír skammt að söku-
dólgum í þessu máli?
Flestir sjómenn eru
nógu skynsamir til að
gera sér grein fyrir
hvílíkt reginrugl fisk-
veiðistjórnunin er og
ekki eykur það líkurnar
á að allir muni fara eft-
ir leikreglum.
Svigrúmið sem
kvótakerfið veitir til að
velja stærsta fískinn
löglega eða ólöglega
gerir það að líffræðileg-
um óvini þorskstofna,
það úrkynjar þá og
geldir. Þar við bætist að það uppfyll-
ir ekki lágmarkskröfur sem gera
verður til kerfa með tilliti til þess
hvort menn geti unnið eftir þeim.
Auk þess er félagslegt misrétti, sem
af því hefur hlotist, svo gífurlegt að
óveijandi er. Það hlýtur að vera erf-
itt hlutskipti stjórnmálamanna, alla
vega þeirra sem kenna sig við ein-
staklingsfrelsi, að vera fangar slíkra
kerfa og stuðla að því að þjóðfélagið
breytist í lögregluríki til að tryggja
að athafnasemi einstaklinganna valdi
ekki þjóðinmi ímynduðum eða raun-
verulegum skaða.
Sóknarstýring
Ef menn hafa einhvern vilja til að
snúa af þeirri óheillabraut sem þjóð-
in er á í fiskveiðimálum og ekki búið
að eyðileggja tiltrú manna á að
stjórnvöld geti haft jákvæð afskipti
af atvinnulífínu vil ég benda á að
rétta leiðin til að takmarka aðgang-
inn að auðlind eins og fískistofnum
er að takmarka möguleikana til að
veiða æskilegt magn. Þ.e. að stýra
„Undirritaður er í hópi
þeirra sem reyna að
landa öllum nýtanlegum
afla þrátt fyrir að það
valdi honum verulegu
fjárhagslegu tjóni,“ seg-
ir Sveinbjörn Jónsson
og heldur áfram: „Samt
sem áður hefur hann
mikinn skilning og um-
burðarlyndi gagnvart
þeim sem láta freistast
til að henda físki.“
sókninni en ekki að úthluta magn-
inu. Slíkt kann að virðast ónákvæmt
og ómarkvisst en ég vil leyfa mér
að fullyrða að feluleikurinn í kvóta-
kerfínu og neikvæð líffræðileg áhrif
eru stærri tölur en nemur þeirri óná-
kvæmni.
Höfundur er sjómadur
á Súgandafirði.
Sveinbjörn
Jónsson
vandans, ekkert annað kerfi myndi
stöðva brottkast. Aflaheimildir eru
enn of takmarkaðar fyrir þann flota
sem er til staðar í dag, því þarf
flotinn að minnka enn meira.
Hagnaður er nauðsynlegur
Sjávarútvegurinn þarf nauðsyn-
lega, þjóðarinnar vegna, að hagnast
umtalsvert á næstu árum ef greinin
á að geta staðið af sér samkeppni
á mörkuðunum. Það verður að
leggja umtalsverða ljármuni í
tæknivæðingu, vöruþróun, rann-
sóknarstörf og markaðssetningu á
komandi árum, til þess að skila
megi hámarksarðsemi af auðlind
þjóðarinnar.
Sjávarútveginum verður að vera
gert kleift að vinna hráefnið og
selja afurðirnar þannig, að sem
hæst verð fáist fyrir þær, og skili
þar með sem hæstu verði til þjóðar-
innar. Aukin tækni og vöruþróun
mun leiða af sér hærri laun til
starfsfólks, aukna gjaldeyrisöflun
og um leið tekjuaukningu ríkissjóðs
í formi skattheimtu af starfsfólki
og fyrirtækjum.
Það verður að segjast eins og er
að launakjör og starfsumhverfi í
sjávarútvegi hefur ekki verið það
aðlaðandi að fólk hafi flykkst til
þess að vinna í greininni. Ef vinnsl-
an tæknivæðist og framleiðslan
færist í fullunnin matvæli, þá mun
áhugi fyrir störfum aukast. Þörf
fyrir tæknimenntað ungt fólk mun
aukast og þjónustuiðnaður við
greinina mun eflast.
Ef sjávarútvegurinn hagnast.
verulega þá munu fyrirtækin greiða
tekjuskatt til ríkissjóðs, og það er
draumur margra í sjávarútveginum.
Um leið og fyrirtækin fara að greiða
tekjuskatt, þá hefur hagnaður orðið
það mikill að tap liðinna ára er
uppurið.
Hókus pókus leiðin er óraunhæf,
og stjórnmálamenn sem reyna að
telja þjóðinni trú um að hún sé
gerleg eru hættulegir þjóðinni. Ef
hókus pókus tillögur þingmannanna
eru raunhæfar að þeirra mati,
hvernig eru þá aðrar tillögur við-
komandi þingmanna?
Höfundur er framkvæmdastjóri.
pÚtihurðir
*gluggar
Smíðum útihurðir,
bílskúrshurðir,
svalahurðir, glugga,
fögogfleira.
Vélavinnum eföi.
• BÍLDSHÖFÐA 18
• 112 REYKJAVÍK
• SÍMI 567 8100
• FAX 567 9080
SILFURBUÐIN
Kringlunni 8-12 • Sfmi 568 9066
- Þar fœrÖu gjöfina -