Morgunblaðið - 19.12.1996, Qupperneq 30

30 FIMMTUDAGUR 19. DESEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Athöfn í lífi og list
Unnur Karlsdóttir og
Stefán Þór Sæmundsson
BOKMENNTIR
Ævi þættir
ÞEIR VÖRÐUÐU VEGINN
eftir Unni Karlsdóttur og Stefán Þór
Sæmundsson. 259 bls. Bókaútg. Hól-
ar. Prentun: Steinholt hf. Akureyri,
1996. Verð kr. 3.440.
UNNUR Karlsdóttir skrifar um
Vilhelm Þorsteinsson og Ingimar
Eydal. Vilhelm var sjómaður og síð-
ar útgerðarforstjóri, Ingimar tón-
listarmaður, þekktur í skemmtana-
lífinu. Tveir ólíkir einstaklingar,
báðir hinir mætustu menn, báðir
kappsamir, og þó hvor með sínum
hætti. Margs verðum við vísari af
sögu þeirra. Vilhelm minntist þess
t.d. að »á sjónum var harðbannað
að segja í talstöðina hvað hefði
veiðst mikið.« Karlinn í brúnni átti
að vera dulur og fjarlægur. Ekki
tjóaði að spytja hann hvenær veið-
um lyki og siglt yrði heim á leið.
Sem forstjóri mátti Vilhelm svo
reyna að vandi fylgir vegsemd
hverri. En hann vann mest í kyrr-
þey og leysti verkefni sín af hendi
með alúð. Ingimar gat ekki að sama
skapi kosið sér rólegheitin.
Skemmtanalífinu fylgdi háreysti.
Og það krafðist auglýsingar. En
Ingimar naut sýn vel í sviðsljósinu
og fjölmiðlunum. Allir vissu hver
hann var. Áhugi hans á bílum var
svo sér á parti.
Þó margt hafi á ævi þessara
ágætu manna drifið eru æviþættim-
ir þvi miður ekki nógu áhugaverðir.
Höfundi tekst ekki að blása í þá
lífi. Unnur á augljóslega eftir að
læra þá list að segja vel frá. Umbúð-
imar eru of viðamiklar, orðin of
mörg. Hann »lét lítið yfír sér«,
stendur t.d. í inngangsorðum. Hið
sama er síðan endurtekið tvívegis
á sömu síðunni með lítið eitt breyttu
orðalagi. Þátturinn um Ingimar
byrjar svona: »Tuttugasta öldin er
árhundraðið þegar hlutirnir fóru að
gerast æ hraðar. Menn uppgötva
ný undur og stórmerki í vísindum
og tækni, uppfinningar og nýjar
stefnur koma og fara á færibandi
og enginn venjulegur maður getur
lengur fylgst með öllu því sem er
að gerast.« - Mannkynssaga þessi,
sem ekki er ljóst hvaða tilgangi
þjónar í þættinum, er raunar tals-
vert lengri. Enda þótt hugleiðingar
af þessu taginu birtist ekki á hverri
síðu stendur hitt eftir að höfundur-
inn skrifar of mikið um allt og ekk-
ert; lengir frásögnina með ýmiss
konar loftkenndri speki sem kemur
meginefninu sáralítið við.
Þátturinn um Gunnar Ragnars,
sem Stefán Þór Sæmundsson hefur
fært í letur, er annars eðlis. Stefán
Þór byggir á samtali við sögumann.
Er þátturinn því mest skráður í
fyrstu persónu. Gunnar, sem lands-
menn þekkja af sjónvarpsskjánum
sem málefnalegan og alvörugefmn
forstjóra, ónæman fyrir smámun-
um, er allur annar í
þessu viðtali. Þarna
slakar hann á. Meðan
hann var forstjóri og
bæjarfulltrúi var ein-
att verið að spyija
hann um reksturinn
eða bæjarmálin og
svaraði hann þá sam-
kvæmt því. Hér eru
bæjarmálin og rekst-
urinn enn á dagskrá,
að vísu, en hvaðeina
skoðað frá öðru sjón-
arhorni, það er að
segja hinu mannlega.
Hér lýsir Gunnar sínu
persónulega amstri í
starfinu, spennunni,
þrúgandi áhyggjum, þreytu, von-
brigðum, og yfirhöfuð öllu þessu
sem leggst á tilfinningalífið og heij-
ar á heilsuna þegar illa gengur.
Sérstakur kafli er um Mecklenbur-
ger-ævintýrið sem reyndi meira á
þolrif Gunnars en flest annað sem
hann tók sér fyrir hendur fyrr og
síðar. í lokakafla er svo að orði
komist að Gunnar hafí verið »múl-
bundinn í tuttugu og sjö ár á toppn-
um.« Vegna margvíslegra starfa
sinna mátti hann t.d. fljúga sjö
hundruð sinnum til Reykjavíkur!
Báðir virðast þeir, höfundur og
sögumaður, ganga út frá því sem
gefnu að lesandinn sé kunnugur
mönnum og málefnum á Akureyri.
Með góðum vilja getur ókunnugur
þó víðast hvar áttað sig og lesið í
málið.
í bókinni eru allmargar myndir
af sögumönnum, samstarfsmönn-
um, vinum og kunningjum, auk §öl-
skyldumynda að sjálfsögðu. Eitt-
hvað vantar nú í suma myndatext-
ana, sýnist mér, ef ég kann að lesa
og telja.
Erlendur Jónsson.
Lífið verður
aldrei eins
BÆKUR
Læknisfræði
NÚ ER ÉG ORÐIN MAMMA
Bók um likama og sál konunnar eft-
ir fæðingu barns eftir Mariu Borel-
ius. Þýðandi Guðrún Björg Sigur-
bjömsdóttir, yfirjjósmóðir. Prentun,
umbrot, tölvuvinna og bókband:
Prentsmiðjan Oddi hf. Útgefandi:
Setberg 1996.
MÉR fannst gaman að lesa þessa
bók og er viss um að hún á eftir að
gagnast fjölmörgum konum sem ný-
búnar eru að fæða sitt fyrsta bam
enda er bókin sniðin að þörfum þeirra.
Þetta efni er viðamikið og vandmeðf-
arið, en höfundur hefur kosið að hafa
stílinn fremur einfaldan og að flækja
mál ekki um of. Upplýsingar þær sem
hér er um að ræða koma ekki í stað
þess að læknar og ljósmæður sinni
fræðslu og séu vakandi fýrir þörfum
hverrar konu sem hjá þeim er í eftir-
liti á meðgöngu, fæðir undir þeirra
umsjá eða kemur með bam sitt í
ungbamavemd. Bók af þessu tagi
getur hjálpað til þess að vekja spum-
ingar, sem hin nýbakaða móðir getur
lagt til dæmis fyrir lækni sinn. Höf-
undurinn er sagður vera þriggja bama
móðir, vísindablaðamaður og líffræð-
ingur, fyrir utan að leiðbeina í mæðra-
leikfimi. Hún skrifar bókina út frá
eigin reynzlu og hugsar hana sem
eins konar uppflettirit. Hún getur
leyft sér að fullyrða hluti út frá sínum
persónulega sjónarhóli sem fagmanni
leyfðist ekki.
Áhugavert var að lesa um það sem
höfundur nefnir „þreytuna miklu“, og
lýsir því hvemig þreytan hellist yfir
þegar nýbökuð móðir er vakin af því
að litla baminu hennar þóknast að
láta sinna sér aftur og aftur, nótt
eftir nótt, viku eftir viku. Eins og
allir vita er það sígild pyndingar-
aðferð að ræna fólk svefni og þunnt
er móðureyrað. Því virðist það vera
fremur móðirin sem vaknar til bams-
ins. Það má líka telja eðlilegt ef hún
er heimavinnandi og í fæðingarorlofí
fyrstu mánuðina, væntanlega með
bamið á bijósti, en pabbinn þarf að
mæta tímanlega á vinnustað á morgni
hveijum. Þetta getur orðið til þess
að konunni fínnist öll ábyrgðin sett á
sínar herðar, en karlmaðurinn geti
hagað sér eftir eigin höfði. Þetta get-
ur leitt til örðugleika, hafi þau fram
að þessu skipt verkum jafnt með sér.
Talsvert er fjallað um kynlíf eftir
fæðingu, til dæmis þegar löngun
konunnar kviknar ekki og þá erfið-
leika sem geta fylgt í sambandinu
þegar allur tíminn fer í að hugsa um
barnið. Faðirinn getur orðið utan-
veltu og til að kóróna allt saman
vill konan ekki þýðast hann. Þetta
er málefni sem svo sannarlega er
vert að fjalla um og þyrfti að ræða
við alla verðandi foreldra.
Maria Borelius tekur jákvæðan pól
í hæðina í öllum köflum bókar sinnar,
hvort sem hún er að ræða um kyn-
hvöt, mataræði, hreyfingu eða lífsstíl,
aumar geirvörtur og tilfinningasveiflur
eða að verða aftur sú sama kona og
fyrir bamsburð. En auðvitað verður
lífið aldrei eins og áður.
Nokkrar villur er að finna í bók-
inni, bæði af hálfu höfundar og þýð-
anda. Þó er það prófarkalestur sem
helzt fer úrskeiðis. En mér fannst
samt gaman að lesa „Nú er ég orðin
mamma", og ætla að hafa hana í
bókahillu á vinnustað mínum til að
lána þeim verðandi mömmum sem
þangað koma.
Katrín Fjeldsted
Þjóðsögur úr Siglu-
fj arðarbyggðum
BÆKUR
Þjódsögur
SIGLFIRSKAR
ÞJÓÐSÖGUR OG
SAGNIR
Þ. Ragnar Jónsson tók saman.
Vaka-Helgafell 1996,207 bls.
YFIRTITILL þessarar bókar
er Úr Siglufjarðarbyggðum. Af
því má ætla að hér sé að hefjast
ný ritröð. Vera má raunar að
þetta sé ekki fyrsta bókin þó að
það hafi farið fram hjá mér.
í fljótu bragði mætti ætla að
þær þjóðsögur sem einhver veigur
er í séu komnar inn í hin þekktu þjóðsagna-
söfn, sem margir telja til þjóðardýrgripa og
auðveldur aðgangur er að. Svo er ekki. Það
sannfærist maður um við lestur þessarar bók-
ar. Í henni eru 113 sögur og sagnir. Þær eru
teknar úr um 40 prentuðum ritum og blöðum
og er því vissulega rétt það sem samantektar-
maður segir í formála „að það getur tekið dijúg-
an tíma að finna þær [sögumar]. Einnig er
ósennilegt að mönnum hugkvæmist að leita á
öllum þeim stöðum sem koma til greina“. En
hér eru einnig 19 sögur sem ekki hafa verið
prentaðar áður. Nokkrar eru úr handritum en
flestar hefur Þ. Ragnar Jónsson skráð sjálfur
eftir heimildamönnum sínum.
Siglufjarðarbyggðir teljast fjórar. Vestast
eru Úlfsdalir, milli Fljóta og Siglufjarðar
(Sauðaness). Þá er Siglufjörður milli Sauða-
ness og Sigluness sitthvorum megin fjarðar.
í þriðja lagi er Héðinsíjörður, lítið landssvæði
inn með og innaf samnefndum firði. Og loks
eru Hvanndalir milli Héðinsfjarðar og Olafs-
fjarðar eða kannski öilu fremur að Hvanndala-
bjargi, en þar var aðeins ein bújörð og hún
víst rýr.
Afskekktar sveitir voru þetta, harðbýlar og
hentuðu varla öðrum en kjarkmiklu og þrek-
miklu fólki. Samgöngur voru ákaflega erfiðar
og ferðalög oft áhættusöm. Slysfarir voru tíð-
ar á sjó og landi. Allar eru sveit-
ir þessar nú komnar í eyði nema
Siglufjörður.
Það er að vonum að í sveitum
sem þessum, einangruðum, hrika-
legu landslagi og hættum á sjó
og landi hafi verið góður jarðveg-
ur fyrir hvers kyns dularsagnir,
af sjóskrímslum, draugum, for-
ynjum, feigðarboðum og forboð-
um. Á þeim er ekki heldur neinn
hörgull. Það sést greinilega í þess-
ari bók. Úr Úlfsdölum, þar sem
þó voru aðeins fjórir bæir (ef
Sauðanes er talið með) eru hér
fimmtán sögur og sagnir. Úr
Siglufírði, sem er stærsta byggð-
in, koma 45 sögur og er þá ótalið
Siglunes, en frá þeim stað einum
eru tuttugu og fimm sagnir. í Héðinsfirði
voru aðeins fimm býli þegar mest var, en
þaðan eru sautján sagnir og úr Hvanndölum
einum eru þær ellefu.
Sögur þessar og sagnir eru eins og vænta
má af ýmsu tagi. Þar eru nokkrar örnefnasa-
gnir. Aðrar eru frásagnir með dularfullu ívafi
og loks eru eiginlegar þjóðsögur, þó að mörk-
in milli þess hvað telja ber þjóðsögu eða ann-
að séu varla vel ljós. Margar sögur eru hér
sterkar og áhrifamiklar og nóg er af ágætlega
vel sögðum sögum.
Vel er staðið að útgáfu sagna þessara. Á
undan hverri sögn er tilgreindur sögumaður,
skrásetjari og rit sem sögnin birtist í eða
handrit. Oft eru skýringar á eftir sögninni
bæði um þá sem sögnin fjallar um og eins
ef sögnin hefur birst í fleiri en einni gerð. í
bókarlok er heimildaskrá og nafnaskrá. Á
fyrstu og síðustu opnu bókar er greinargott
kort yfir Siglufjarðarbyggðir og sömuleiðis eru
stuðningskort á undan sögnum um hveija
byggð.
Sérstaklega vil ég láta þess getið hversu
falleg mér þykir þessi bók. Prentun, kápa,
band, pappír, textahönnun og brotstærð ber
allt vott um mikla smekkvísi og góð fagleg
vinnubrögð.
Sigurjón Björnsson
Þ. Ragnar
Jónsson
Flett í gegnum
Averbakh
BOKMENNTIR
S k á k
KING’S INDIAN
DEFENCE, AVER-
BAKH VARIATION
eftir Margeir Pétursson. Út-
gefandi: Cadogan Chess Bo-
oks i London. Stærð: 128
blaðsíður, pappírskilja Bókin
er væntanleg í Skákhúsið.
í RÖÐUM skákáhuga-
manna hefur verið beðið með
nokkurri eftirvæntingu út-
gáfu skákbókar eftir Margeir
Pétursson um Averbakh af-
brigðið í Kóng-indverskri
vöm, en bókin er gefin út af Cadogan Chess
Books í London. Bæði veldur að íslenskur
stórmeistari hefur ekki fyrr skrifað bók um
byijanafræði á enskri tungu og einnig að
með Averbakh afbrigðinu hefur Margeir unn-
ið marga glæsta sigra.
Fyrir þá sem ekki þekkja til er rétt að
geta þess að Averbakh afbrigðið er valkostur
hvíts gegn Kóng-indverskri vörn. Afbrigðið
sá fyrst dagsins ljós árið 1952 og er eitt
fárra afbrigða í nútíma skákfræðum sem
kennt er við höfundasmiðinn, stórmeistarann
Juri Averbakh sem einmitt ritar formála
bókarinnar og skýrir frumheijasporin í af-
brigðinu.
I inngangi höfundar segir hann frá tildrög-
um þess að hann fór að rannsaka afbrigðið.
Það var við undirbúning fyrir Heimsbikarmót
Stöðvar 2 í Reykjavík árið 1988 og það kom
í hlut heimsmeistarans Garrí Kasparovs að
mæta leynivopninu. Skákin endaði með jafn-
tefli en síðar í mótinu lagði Margeir enska
stórmeistarann Nunn að velli og síðan hefur
Averbakh afbrigðið átt öruggt sæti í vopna-
búri hans gegn Kóng-indverskri vörn.
Bókinni er skipt upp á fremur hefðbundinn
hátt í átján kafla eftir afbrigðum. Höfundur
velur þá leið að fylgja lykilskákum en vitnar
til athyglisverðra möguleika og
skáka með athugasemdum.
Það er auðséð að mikil vinna hef-
ur verið lögð í bókina, bæði með
rannsóknum höfundar og hjálp
tölvuútreikninga. Þannig er höfund-
ur óhræddur að setja fram skoðanir
við taflmennskuna í mikilvægum
skákum auk þess að styðjast við
þekktar skýringar og athugasemdir
við þær. Með þessum hætti eru skák-
irnar gæddar auknu lífi og bak-
grunnur afbrigðisins. Þetta er jafn-
framt skynsamleg leið því aðgangur
að tölvutækum upplýsingum í skák-
heiminum er orðinn mjög almennur.
Þannig hafa flestir atvinnuskák-
menn aðgang að þúsundum skáka
í flestum byijunum og mikil þörf
hefur myndast fyrir mat á þýðingu hvers af-
brigðis og hverrar skákar í samhengi við þró-
un byijanafræðanna án þess að eyða óhófleg-
um tíma við þær rannsóknir. í lok hvers kafla
eru síðar dregnar fram helstu niðurstöður á
hveiju afbrigði. Mikill ljöldi skáka er í bók-
inni, þar af á höfundur 47 og vinningshlutfall-
ið tæp 74% sem ætti að skýra áhuga Margeirs
á afbrigðinu.
Á heildina litið er hægt að mæla eindregið
með bók Margeirs fyrir alla þá sem áhuga
hafa á skák, bæði lærða og leika. Bókin er
vel uppsett og auk þess að fjalla nákvæmlega
um helstu refilstigu byijunarinnar veitir höf-
undur skemmtilega innsýn S eigin rannsóknir,
skýrir lykilskákir og fléttar inn skemmtilegum
athugasemdum.
Að auki eru góð kaup í bókinni fyrir aðdá-
endur afbrigðisins og væntanlega andstæðinga
Margeirs, því í formála Iofar hann að engin
leyndarmál hafi verið skilin eftir við skriftim-
ar. Söluverðið er ekki stór fjárhæð með hlið-
sjón af fræðslu sem fleytir lesanda jafnfætis
þeim sem best þekkja til afbrigðisins.
Hið eina sem ég sakna í bókinni eru töluleg-
ar upplýsingar aftast um einstakar skákir og
skákmenn sem eru í bókinni.
Karl Þorsteins
Margeir
Pétursson